Modern Dönem Nesih Tartışmaları ve İbn Kesîr’in Neshe Yaklaşımı

Nesih, ihtilaflı yapısına rağmen İslâm ilimleri içinde ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Ancak modern dönem/Cumhuriyet sonrası tefsir usûlüne dair eserlerde bu konunun tartışılma şekli yüzeysel bir görünüm arzetmektedir. Oysa nesih sorunsalının sistematik bir bütünlük içinde ele alınması, gelenekteki nesih algısı üzerine yapılacak ayrıntılı bir analizle mümkün olabilir. Bu tespit ve amaçtan hareketle makalenin iki veçhesi bulunmaktadır. Makalede ilk olarak neshin kavramsal çerçevesi kısaca hatırlatılmakta ve modern dönem/Cumhuriyet sonrası tefsir usûlünde neshin ele alınış şeklini görebilmek için bahsi geçen tartışmaların bir tasviri yapılmaktadır. Akabinde tefsir geleneğinin önemli bir temsilcisi olan İbn Kesîr’in (ö. 774/1373) metodolojik ve pratik boyutuyla neshe yaklaşımı ele alınmaktadır. Neticede; rivâyetçi ve hadisçi müfessir İbn Kesîr’in öngörülenin aksine, nesih konusunda, akla/te’vîle dayalı açıklamalarda bulunduğuna dair tespitler yapılmaktadır. Buradan hareketle, İbn Kesîr’in konuyla ilgili izlediği bu yöntemin, tefsir usûlünde nesihle ilgili geliştirilmesi gerekli metodolojiye katkı sağlayacağı iddia edilmektedir.

Discussions of Naskh (Abrogation) in Modern Studies and Ibn Kathīr’s Perception of Naskh

Abrogation (naskh) is one of the controversial themes of Islamic studies, especially in later period that of principle of exegesis (uṣūl al-tafsīr). However, the recent studies on abrogation (naskh) do not offer a comprehensive analysis on the concept. In fact, the problem of naskh (abrogation) is in need of a systematic and holistic approach, which would only be possible with a detailed study on how the concept of abrogation (naskh) is understood in Islamic interpretive tradition (tafsīr). With this purpose in mind, this article intends to examine two points regarding the term abrogation: first, the article will offer a analytical reflection on the diverse views of naskh, and then it will highlight how Ibn Kathīr (d. 1373) understood and applied this term to his hermeneutical framework. By doing so, the present study aims to show Ibn Kathīr’s position in Islamic interpretive tradition on the matter of naskh. The key conclusion of this study is that although Ibn Kathīr is one of the representatives of the traditional riwayah (sound transmission through a chain of exegetes) exegesis, he advances his interpretive hermeneutics with multiple aspects that also involves dirayah (personal opinion) exegesis (tafsīr).

Keywords:

Ibn Kathīr, Naskh, Tafsīr, Ta’wīl, Nāsikh, Mansūkh.Ibn Kathīr Mansūkh,

PDF

___

Abdullah, Müsâid Müslim. Gelişme Döneminde Tefsir. trc. Muhammed Çelik. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2006.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybân. el-Müsned. thk. Şeîbu’l-Arnavut, Âdil Mürşid v. dğr. 45 cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 2001.

Alâüddîn el-Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed Abdülazîz. Keşfü'l-esrâr an Uṣûli Faḥrü’l-İslâm el-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1418 /1997.

Altundağ, Mustafa. “Kur’ân’da Neshi Kabul Etmeyenlerin Gerekçelerine Tahlîlî Bir Yaklaşım”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları III içinde, 421-442. İstanbul: Tartışmalı İlmi Toplantı, 2002.

Âmidî, Ebü'l-Hasan Seyfeddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim. el-İḥkâm fî uṣûli'l-aḥkâm. 4 cilt. Riyad: Dâru’s- Sâmî’ı, 1424/2003.

Bakkal, Ali. “Kur’ân’da Mensûh Âyetlerin Sayısı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2 (1996): 33-74.

Bedir, Murteza. “Mütekaddimîn ve Müteahhirîn”. DİA. 32: 186-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.

Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. Saḥîḥü’l-Buḫârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 cilt. Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.

Cebrî, Abdülmüteâl Muhammed. La nesħa fi'l-Ķur'ân limâźâ. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1980.

Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1997.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. el-Füṣûl fi’l-uṣûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1985-1994.

Cürcânî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyîd Şerîf Hanefî. et-Taʿrifât. Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l- Arabî, t.y.

Dinç, Ömer. “Hicrî İlk Üç Asır Bağlamında Nesih Meselesinin Tarihî Süreci Üzerine Bir Tahlil Değerlendirmesi”. III. Türkiye

Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Şah Veliyyullah Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn Fârûki Şah Veliyyullah. el-Fevzü'l-kebîr fî uṣûli't-tefsir. trc. Süleyman el-Hüseynî en-Nedvî. Kahire: Dâru’s-sahve, 1407/1986.

Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2003.

Dönmez, İbrahim Kâfi. “Beyân”. DİA. 2:22-23. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.

Duman, M. Zeki. “Kur’ân’da Neshe Delil Gösterilen ve Mensûh Addedilen Âyetlerin Mana Yönünden Yeniden Değerlendirilmeleri”. Bilimnâme 7, sy.17 (2009): 9-50.

Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eşʿas b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asrî, t.y.

Erkan, Şakir. “Kur’an’da Nesih”. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1997.

Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî. el-Muvaṭṭâʾ. thk. M. Mustafa el-Aʿzâmî. 8 cilt. Ebûzabî: Müessesetü Zâyed b. Sultan Âli Nehyân, 2004.

Gazzālî, Ebû Hâmid Huccetülislâm Muhammed b. Muhammed. el-Müsteṣfâ min ilmi'l-uṣûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1997.

Güllüce, Veysel. “Kur’ân’da Nesh Edilmiş Âyet Var mıdır?”. EKEV Akademi Dergisi 10, sy. 26 (2006): 51-74.

Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyiʿ Muhammed. el-Müstedrek ʿale's-Saḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1411/1990.

Has, Şükrü Selim. “Klâsik Fıkıh Usûlünde Neshin Mahiyeti”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 21 (2006): 543-564.

İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Tefsirü’l-Ķur’âni’l-ʿAẓîm. thk. Esʿad Muhammed et-Tayyib. 13 cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419/1998.

İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâʾ ʿİmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. Tefsirü'l-Ķur'âni'l-ʿAẓîm. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l- Arabiyye, 2011.

İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru sâdır, t.y.

İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî İbnü'l-Cevzî. Nevâsiḫü'l-Ķur'ân. thk. Muhammed Eşref Âli el-Melîlbârî. Medine: Medine İslâm Üniversitesi İlmî Araştırmalar Merkezi, 2003.

Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez ve Sadrettin Gümüş. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2007.

Kaya, Remzi. Kur’ân’da Nesh. Bursa: Furkan Ofset, 2001.

Koca, Ferhat. “Tahsîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.

Koca, Ferhat. “Mutlak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31:402-405. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.

Koca, Ferhat. “Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 582-584. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.

Koçyiğit, Talat. “Kitap ve Sünnette Nesih Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 11 (1963): 93-108.

Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi li aḥkâmi’l-Ķur’ân. i’tenâ ve tsh. Hişâm Semîr el-Buhârî. 21 cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.

Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Saḥîḥ-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabiyye, t.y.

Nehhâs, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî. en-Nâsiḫ ve'l-mensûḫ. thk. Muhammed Abdüsselâm Muhammed. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1988.

Özdeş, Talip. “Vahiy-Olgu İlişkisi Açısından Nesh’e Getirilen Yorumlara Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmî Araştırmalar 1 (2001): 39-48.

Öztürk, Mustafa. Kur’ân’ın Muʿtezili Yorumu-Ebû Müslim el-İsfahânî Örneği-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.

Pak, Süleyman. “Müşkili’l-Kur’ân”. Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 2000.

Taberî, Ebû Caʿfer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezid. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Ķur’ân. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir ve Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, t.y.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre es-Sülemî. Sünenü't-Tirmiźî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İbrâhim Atve İvaz. 5 cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1937-1965.

Sekkâ, Ahmed Hicâzî. La-nesḥa fi'l-Ķur'ân. Kahire: Dârü’l-Fikri'l-Arabî, 1978.

Şaʿbân, Zekiyyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 1996.

Şâfiʿî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. er-Risâle. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.

Şatıbî, Ebû İshâk İbrâhim b. Mûsâ b. Muhammed el-Gırnatî. el-Muvâfaķât. Ebû Ubeyde Âl-i Salman. 7 cilt. Huber: Dâru İbn Affân, 1417/1997.

Şimşek, Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, t.y.

Şimşek, Sait. “Kur’ân’da Nesih Problemi”. I. Kur’ân Haftası Kur’ân Sempozyumu (03-05 Şubat 1995) içinde, 118-128. Ankara: Fecr Yayınları, 1995.

Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtķân fî ulûmi’l-Ķur’ân. thk. Şuayb el-Arnaut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1429/2008.

Yüksek, Muhammed İsa. “Bakara Suresi 106. Âyet Bağlamında Nesh-Nes' İlişkisi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2015): 7-40.

Zebîdî, Ebü'l-Feyz Murtazâ Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü'l-arûs min cevâhiri'l-Ķâmûs. 40 cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabî, 1965-2001.

Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Burhân fi ulûmi’l-Ķur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim. 4 cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1404/1984.

Zeyd, Mustafa. en-Nesḫfi'l-Ķur'âni'l-Kerîm: Dirâse Teşrîʿiyye, Tarîḫiyye, Naķdiyye. 2 cilt. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1408/1987.

Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü'l-ʿirfân fî ulûmi'l-Ķur'ân. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2004.