Ebû Hayyân el-Endelüsî'nin Kitâbu'l-İdrâk li-lisâni'l-Etrâk Adlı Eserinin Dilbilim Açısından İncelenmesi

Memlükler, Mısır'da uzun bir süre hüküm sürmüş ve bir devrinde de Kıpçak Türkleri orada yönetimde nüfuz sahibi olmuştur. Bu dönemde Türk idarecilerin Arapçayı iyi bilememeleri, sarayda Türkçe konuşulması ve ayrıca Türk idarecilerine daha yakın olma düşüncesi Türkçeyi öğrenmeye karşı bir ilgi meydana getirmiştir. Bu ilginin farkına varan o devrin meşhur âlimlerinden birisi de Ebû Hayyân el-Endelüsî'dir (ö. 745/1344). Ebû Hayyân özellikle Fahreddîn Divriğî'den Türkçe öğrenerek ve daha önce yazılan eserleri de tetkik ederek Kitâbu'l-İdrâk li lisâni'l-Etrâk'ı telif etmiştir. Bu kitapmukaddime, sözlük ve gramerden oluş-maktadır. Biz de bu çalışmamızdaKitâbu'l-İdrâk'i önce içerik açısındantanıtmayı ve daha sonra dilbilim dallarındansözlük bilim açısından incelemeyihedefledik.

A Linguistic Examination of Kit?b al-Idr?k li-lis?n al-Atr?k of Ab? ?ayy?n al-Andalus?

Mamluks reigned in Egypt a long time is an era of Kipchak Turks that have influence management, and Kipchak Turks has been influential in a period in the administration there. During this period, that Turkish rulers do not know Arabic language well, Turkish language is spoken in the palace and also idea of being closer to Turkish manager screated an interest in learning. One of the famous scholars realizing that interest is Ab? ?ayy?n al-Andalus?. Ab? ?ayy?n by learning Turkish language especially from Fakhr al-d?n Divrigi and analysing lisâni'l-Etrâk'ı telif etmiştir. Bu kitap mukaddime, sözlük ve gramerden oluşmaktadır. Biz de bu çalışmamızda Kitâbu'l-İdrâk'i önce içerik açısından tanıtmayı ve daha sonra dilbilim dallarından sözlük bilim açısından incelemeyi hedefledik. written previously works, wrote Kit?b alIdr?k li-lis?n al-Atr?k. This book has consisted of introduction, vocabulary and grammar section. We also aimed in our study to examine Kit?b al-Idr?k in terms of content and than in terms of lexicography of the linguistic branch.

PDF

___

Akalın, Şükrü Halûk."Sözlük Bilimi ve Sözlükçülük". Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 162 (2009): 127-132.
Biçer, Nurşat. "Hunlardan Günümüze Yabancılara Türkçe Öğretimi". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 1, sy. 4 (2012): 107-133.
Çelik, Hüseyin Avni. "Ebû Hayyân el-Endelusî ve Tefsirdeki Metodu". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1986): 187-216.
Demirci, Jale. "Cumhuriyetin 80. Yılında Memlük Türkçesi Çalışmaları". Cumhuriyetin 80. Yılı Çerçevesinde Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, Ankara (2003): 53-63.
Eren, Cüneyt Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9, sy. 1 (2009):129-151.
Doğan, Yusuf. "Fahreddîn Divriğî'nin Hayatı, İlmi Şahsiyeti ve Eserleri."Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy. 2 (Haziran 2005): 125-136.
Doğan, Yusuf. Fahreddin Divriğî ve Arûz Kitabı. Bişkek: BYR Publishing House, 2015.
Ebû Hayyân. Kitâbü'l-İdrâk li-lisâni'l-Etrâk. thk. Ahmed Caferoğlu.İstanbul: Evkaf Matbaası, 1930.
Abû Hayyân. Kitab al-Idrâk li-lisân al-Atrâk. çev. Ahmed Caferoğlu. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1931.
Kafes, Mahmut. "Ebû Hayyân el-Endelüsî."Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10: 152-153, Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Özyetgin, A. Melek. Ebû Hayyân Kitâbü'l-İdrâk li-lisâni'l-Etrâk Fiil: Tarihi Karşılaş- tırmalı Gramer ve Sözlük Denemesi.Ankara: Köksav Yayınları, 2001.
Özyetgin, A. Melek. "Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı". Erişim tarihi 2 Ekim 2106, http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI TURK DLI/ozyetgin_tarihten_bugune_turkdili.pdf
Özyetgin, A. Melek. "14. Yüzyılda Ünlü Arap Filolog Ebü Hayyân'ın Bilgisi Dahilindeki Türk Dünyası." 80. Yılını Kutlama Etkinlikleri Çerçevesinde Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri. Ankara (2003): 35-51.
Öztürk, Faruk. "Dîvânu luğâti't-Türk'ün Arap Sözlükçülüğüne Göre İncelenmesi", Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Bişkek 2010.
Salan, Musa. "Kitâbü'l-idrâk li-lisâni'l-etrak'ta Alıntı Kelimeler. "Gazi Üniversitesi Türkiyat Dergisi 11 (Güz 2012): 53-66.
Toprak, Funda. "Harezm Türkçesi ve Kıpçak Türkçesi Metinlerinin Söz Varlığı (Fiil) Açısından Karşılaştırılması". Ekev Akademi Dergisi 9, sy. 25 (Güz 2005): 287-305.
Yavuz, Galip. "Sözlükbilim ve Arapça Sözlük Çalışmalarına Tarihsel Bir Yakla- şım". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, sy. 1 (Aralık 2002): 113-121.