Ebü’l-Cehm el-Bâhilî’nin‘Cüz’Adlı Eseri ve Leys b. Sa‘d’dan Rivayetleri

İslam dininin ikinci temel kaynağı olan hadislerin, Hz. Peygamber dönemine yakınlığı bakımından kıymetini ifade eden âlî isnâd çeşidi, hadis ehli için büyük önem arzetmekte¬dir. Bu sebeple eserini âlî isnâdlar ile inşa etmiş olan müelliflerin çalışmalarının hadis ilmin¬deki değeri ayrıdır. Bu meyanda örnek olarak gösterebileceğimiz hicri üçüncü asrın telifleri arasında yer alan ve dönemin çalışmalarına kıyasla âlî isnâdlar ihtiva eden Ebü’l-Cehm el-Bâhîlî (öl. 228/842)’nin Cüz adlı çalışması, kimi âlimler tarafından takdir edilse de döne¬minde ve sonrasında ehl-i hadis nezdinde yeterli ilgiyi görmemiştir. Ebü’l-CehmCüz ese¬rinde ehl-i hadis’in, öğrencilerinin ilmini ve hadislerini ihmal ettiğini iddia ettiği meşhur muhaddis Leys b. Sa‘d (öl. 175/791)’dan dinlediği rivayetlere yer vermektedir. Leys b. Sa‘d, yazılı nüshalardan rivayette bulunmakla da tanınan bir hadisçiydi. Cüz’deki Leys b. Sa‘d rivayetlerinin, diğer kaynaklarda da yer alan Leys rivayetleriyle benzerliği, ilk dönemlerde yazılı metinlere istinaden gerçekleştirilmiş rivayet usulünün varlığı iddialarını güçlendir¬mektedir. Bu çalışmada Ebü’l-Cehm’in diğer eserlere yansıyan bu nakilleri incelenecek; ayrıca hocası Leys b. Sa‘d’ın rivayetleri inşa edilmeye çalışılacaktır.

Abu al-Jahm al-Bāhilī’s Work ‘al-Juz’ and His Narration From Al-Layth Ibn Sa‘d

The type of ‘Al-isnād al-āli’ (higher chain of authority) which has great importance for the science of ḥadīths that constitutes the second best source of the Islam, expresses the value in terms of its proximity to the period of the Prophet Muhammad (peace be upon him). If ḥadīth has ‘al-isnād al-āli’ in the works of the scholars provides us with assurance on the intend of the ḥadīth. For this reason, the values of the works of those authors who have constructed their works with al-isnād al-āli undoubted in the science of ḥadīth. However the work of Abu al-Jahm al-Bāhilī’s (d. 228/842) named al-Juz‘ had that kind of ḥadīth, it has not appreciated by scholars, he could not get enough attention in his period and after it. His work contains famous scholar al-Layth Ibn Sa‘d’s (d. 175/791) narrative who claimed by ḥadīth scholars that his students neglected and omitted his ḥadīths and knowledge. Al-Layth Ibn Sa‘d was known doing transmission by written copies. The similarity of al-Layth Ibn Sa‘d narrations in al-Juz‘ with al-Layth narrations, which are also found in other sources, strengthens the claims of the existence of a narrative process based on the written texts in the early periods. In this study, these transfers of Abu al-Jahm reflected on other works will be examined and tried to build narrations of his teacher al-Layth Ibn Sa‘d. country, we can say that the article will contribute to the studies of the history of religions.

Keywords:

Ḥadīth, ‘Al-Juz’, Mu‘jam, Abu al-Jahm al-Bāhilī Al-Layth Ibn Sa‘d,

PDF

___

Abdullah b. Vehb b. Müslim el-Mısrî. Muvattâ‘ İbn Vehb es-sağîr. Thk. Muhammed el-Emin el-Hüseyin eşŞinkitî. Medine: Mektebetü’l-ulum ve’l-hikem, 2002.
Abdurrezzak b. Hemmâm. Mûsânnef. Thk. Habîburrahmân A‘zâmî. Beyrût: el-Meclisü’l-ilmî, 1970.
Ahmed b. Hanbel. Fazâilu’s-sahâbe. Câmiatu Ummi’l-Kura, 1983.
Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1998.
Alâî, Ebû Saîd Salahaddin Halil b. Keykeldi b. Abdullah. İşâratü’l-fevâidi’l-mecmûa fî’l-işâre ile’l-ferâidi’lmesmû’a. Medine: Mektebetü’l-ulum ve’l-hikem, 2004.
Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdülazîz. Cüz fihi selâse ve selâsûne hadîsen. Thk. Muhammed Yasin. Dammam: Mektebetü İbnû’l-Cevzî, 1987.
Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdülazîz. Mu‘cemu’s-sahâbe. Thk. Muhammed el-Emin. Kuveyt: Mektebetü dâru’l-beyân, 2008.
Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdülazîz. Târîhu vefeyâti’ş-şuyûh ellezî edrekehum elBegavî. Thk. Muhammed Aziz Şems. Bombay: ed-Dâru’s-selefiyye, 1988.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Şuabu'l-îmân. Thk. Muhtar Ahmed en-Nedvî. Mektebetü’rRüşd, 2003.
Birzâlî, Ebû Muhammed el-Kâsım b. Muhammed b. Yûsuf el-İşbîlî. Meşyehatu Ebî Bekr. Thk. İbrâhim Sâlih. Dımeşk: Dâru’l-beşâîr, 1997.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. Târîhu’l-kebîr. Thk. Hâşim Nedvî vd. Dâiretu maârifi’l-Osmâniyye, ts.
Cemheretü eczâi’l-hadîsiyye. Thk. Muhammed Ziyad b. Ömer. Riyâd: y.y., 2001.
Cüz fihi meclisün min fevâidi’l-Leys b. Sa‘d. Thk. Şeyh Muhammed b. Rızk b. Tarhevî. Daru âlemi’l-kütüb, 1987.
Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünen. Dâru İbn Hazm, 2011.
Ebû Bekir Merâgî. Meşyehatü İmâm Ebû Bekr b. Hüseyn el-Kureşi. Thk. Cemaleddin el-Merâkeşî. Câmiatu Ümmü’l-Kura, 2001.
Ebû Ca‘fer Amr b. Ahmed b. Osman b. Şâhin. Şerhu mezâhibi ehl-i sünne. Müessesetü Kurtuba, 1995.
Ebû Nuaym el-İsbahânî, Ahmed b. Abdullah. Ma‘rifetu’s-sahâbe, Thk. Âdil b. Yusuf Azâzî. Dâru’l-vatan, 1998.
Ebû Zür‘a, Ahmed b. Abdurrahman el-Irâkî. Kitâbu’l-müdellisîn. Thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. Dâru’lvefâ, 1995.
Ebü’l-Fadl Ubeydullah b. Abdurrahman. Hadisu’z-Zührî. B.y.: Mektebetü edvâu’s-selef, 1998.
Ebü’l-Hasan Ali b. Ca‘d b. Ubeyd el-Cevherî. Müsnedü ibni’l-Ca‘d. Thk. Abdülmehdî b. Abdülkadir b. Abdülhâdî. Kuveyt: Mektebetü'l-felâh, 1985.
Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah b. Asâkir. Târihu Dımaşk. Thk. Ebû Saîd Ömer b. Garame el-Amrî. Beyrût: Dârü'l-fikr, 1998.
Ebü’l-Cehm, el-A‘lâ b. Mûsâ b. Atiyye el-Bâhilî el-Bağdâdî. Cüz, Thk. Abdurrahman Muhammed Ahmed Kaşkarî. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1999.
Halid er-Rabbât. el-Câmiu li ulûmi’l-İmâm Ahmed. Dâru’l-fellâh, 2009.
Hansu, Hüseyin. “Fuat Sezgin’in Modern Dönem Hadis Tartışmalarına Katkısı: Yazılı Rivayet Teorisi ve Etkileri”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 5/1 (2019).
Hatîb Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. Beyrût: Dâru garbi’l-İslâmî, 2001.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. el-Cerh ve't-ta‘dîl. Beyrût: Dârü’l-kütübi’lilmiyye, ts.
İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhamed b. İbrâhim. Musannef. Hamd b. Abdullah. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 2004.
İbn Ebî Ya'lâ, İbnü'l-Ferrâ Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Tabakâtü’l-hanâbile.Thk. Muhammed Hamid el-Fıki. Kahire: Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, ts.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.el-Merhametü’l-ğaysiyye bi’t-tercemeti’l-Leysiyye fi menâkıbi’l-İmâm el-Leys b. Sa‘d. Thk. Abdüsselam Muhammed Ali. Kahire: Dâru İbn Abbâs, 2012.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.el-Mu‘cemü’l-müfehres ev tecrîdi esânîdu’l-kütübi’lmeşhûrâ ve’l-eczâi’l-mensûrâ. Thk. Muhammed Şekûr Meyâdînî. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1998.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.Fethu’l-Bârî bi-şerhi Sahîhi'l-Buhârî. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru’l-kütübi’l-selefiyye. ts.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.Lisânu’l-Mizân. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrût: Mektebetu’l-matbûâti’l-İslamiyye, 2002.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.Nazmü’l-lelâlî bi’l-mieti’l-avâlî. Thk. Kemal Yusuf Hût. Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.Ta'cîlu'l-menfaa bi-zevâidi ricâli'l-eimmeti'l-erbaa, Thk. İkramullah İmdadülhak. Beyrût: Dârü'l-beşairi'l-İslâmiyye, 1996.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed.Tehzîbu’t-Tehzîb. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslamiyye, 1993.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir. Vefeyâtu’l-A’yân. Thk. İhsan Abbas. Beyrût: Dâru sâdır, 1972.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî. Kitâbu's-sikât. Dâiratu meârifi’l-Osmaniyye, 1973.
İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. Fihrist. Beyrût: Daru’lmârife, ts.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fi’d-duafâ’îr-ricâl. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Thk. Mazin es-Sersâvî. Mektebetu’r-rüşd, 2012.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve'n-nihâye. Beyrût: Mektebetü'l-maârif, 1990.
İbn Mende, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Muhammed. el-Fevâid. Thk. Halid Mahmud Abdussemî‘. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
İbn Mende, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Muhammed. Fethû’l-bâb fi’l-künâ ve’l-elkâb, Thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyâd: Mektebetü'l-kevser, 1996.
İbnü'l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbârî men zeheb. Thk. Abdülkadir el-Arnavût. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1986.
Kâsım b. Kutluboğa. Â‘vâlî el-Leys b. Sa‘d. Thk. Abdulkerim Bekir el-Mevsılî. Mektebetü dâri’l-vefa, 1987.
Kâtib Çelebî Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. Beyrût: Dâru ihyâu’t-turâs, ts.
Kütüb-i Sitte. Riyâd: Dâru’s-selâm, 2000.
Mâlik b. Enes. Muvattâ. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1985.
Mervezî, Kadı Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Saîd. el-Cum‘a ve fadluhu. Ammân: Dâru Ammar, 1987.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşar Avvad Ma'rufî. Beyrût: Müessesetü'r-risâle, 1983.
Muhammed b. Ömer b. Rüşeyd. Mil’u’l-a‘ybe. Thk. Muhammed Habîb. Dâru garbi’l-İslamî, 1988.
Mukbil b. Hadi el-Vadî. Terâcimuricâlu’d- Dârekutnîfî Sünenihi. San‘a: Dârü’l-asâr, 1999.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbu Sünen-i kübrâ. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 2001.
Özen, Şükrü. "Leys b. Sa‘d". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Sezgin, Fuad. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Kitabiyat-2000.
Sıbt İbnu’l-Acemî. et-Tebyîn li esmâi’l-müdellisîn. Yahyâ Şefik Hasan. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Esmâu’l-müdellisîn. Thk. Mahmud Muhammed Mahmud Hasan Nassâr. Dâru’l-cîl, 1992.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb . el-Mu'cemu'l-evsât. Thk. Târık b. Avdullah. Dâru’lharemeyn, 1995.
Tücîbî, Kâsım b. Yusuf b. Muhammed es-Sebtî. Bernâmecü't-Tücîbî. Thk. Abdülhafız Mansur. Dârü'l-Arabiyye, 1981.
Vâdiâşî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Cabir b. Muhammed. Bernâmecu İbn Câbir el-Vâdiâşî. Thk. Muhammed el-Habîb Heyle. Tunus: y.y., 1981.
Zâhir b. Tâhir eş-Şehhâmî. el-Âvâlî Rivâyât: Zâhir b. Tâhir eş-Şehhâmî. Thk. Muhammd el-Hac Nâsır. Beyrût: Dâru garbi İslamî, 1998.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. ed-Dînâr min hadîsi’l-meşâihi’l-kibâr. Thk. Mecdî Seyyid İbrâhim. Kahire: Mektebetü’l-Kurân, ts.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-İber fî haberi men ğaber. Thk. Ebû Hacer Muhammed Zaglûl. Beyrût: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, ts.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. ez-Zikru esmâi men tüküllime fihi ve hüve müvessik. Thk. Muhammed Şekûr b. Mahmud. Ürdün: Mektebetü’l-menâr, 1986
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânu’l-i‘tidâl. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrût: Dâru’l-ma‘rife, ts.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb elArnaût. Hüseyin el-Esed. Beyrût: Müessesetü'r-risâle, 1996.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târihu’l-İslâm. Thk. Dr. Ömer Abdusselam Tedmurî. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1991.