İslâm Hukuku’nda Katl-Makâsıd İlişkisi

Kur’ân-ı Kerîm’de birçok yerde zikri geçen “katl” kavramı, İslâm Hukukunda kasten, kasta benzer ve hataen öldürme gibi başlıklar altında incelenmiş ve bu kavrama sistematik bir yapı kazandırılmıştır. Geniş anlamda bir kullanımı olmakla birlikte “katl” kavramı İslâm Hukukunda çok özel bir tarzda ele alınmış, katle sebep olan fiillerin mahiyeti doğrultusunda farklı katl türlerinden bahsedilmiştir. Ölümde olduğu gibi katl’de de ruhun cesetten ayrılması söz konusudur. Ne var ki bu durum bir başkası tarafından gerçekleştirildiğinde katl; hayatın kendiliğinden sona ermesi durumunda ise “mevt” diye ifade edilmiştir. İslâm hukukçuları, birinin diğeri üzerinde herhangi bir fiili söz konusu olmaksızın hayatın kendiliğinden sona ermesini, yani “mevt’i” katl olarak değerlendirmemişlerdir. Öldürme anlamına gelen katl kavramı, haksız yere birini öldürme anlamına geldiği gibi, kişinin kendini öldürmesini, haklı gerekçelerle meydana gelen öldürmeleri, hataen vuku bulan öldürmeleri ve Allah yolunda öldürülmeyi/şehitliği de ifade eder. Hangi türden olursa olsun meydana gelen öldürmelerin ortak noktası, birinin hayat bütünlüğünün müessir bir fiille ortadan kaldırılmasıdır. Bu açıdan bakıldığında akla: “Nasıl olur da neticesi aynı olan bu fiillere farklı hükümler bağlanmıştır?” şeklinde bir soru gelebilir ki bu sorunun cevabını, kanun koyucunun hükümleri koymadaki maksatlarını/gâyelerini ifade eden bir kavram olan “makâsıd” çerçevesinde aramak daha doğru olacaktır. İslâm Hukukunda “makâsıdu’ş-şerîa”, gâye probleminin ele alındığı bir disiplindir. Hükümlerin konulmasındaki hikmetlerin ilmi olarak da ifade edilen bu kavram, Şâri’nin kullarının hem dünyada hem de ahirette mutlu olmaları için tayin ettiği hükümlerin gâyelerini, esas ve ilkelerini kavrama ilmi anlamına gelmektedir. Bu çalışmada katl konusunun makâsıd açısından ele alınmasının nedeni, aynı fiil hakkında farklı amaçların gözetilmiş olabilmesidir. Bu yüzden bir fiil işlendiğinde, bu fiilin kendilerine fayda sağlaması yönünde bir beklenti içinde olanlara menfaat sağlayacakken, işlenmesini istemeyenler için de zarar sayılacaktır. Allah’ın emrettiği şeylerin bir maslahattan dolayı emredildiği; yasakladığı şeylerin de bir mefsedet gerektireceği için yasaklandığı dikkate alındığında muhtelif katl türlerinin bu gayeler ile önemli bir ilgisinin olduğu gözlenecektir. Örneğin Şâri’, kişinin başkalarını haksız yere öldürmesi ile kendini öldürmesini yasaklanmışken, Allah yolunda öldürme ve öldürülmeleri teşvik etmiş, bir hak gereği icra edilen öldürmeleri meşru görmüş ve kısas ile ilgili birtakım hükümler tayin etmiştir. İşte bu çalışma, muhtelif öldürme türlerini Şâri’in gâyeleri açısından incelemeyi hedeflemektedir

Homicide and the Purposes of Sharī’ah (Maqāsid) Relationship in Islamic Law

The Qur’ān has the concept of “qatl” (killing) in many places. This concept, in Islamic law, has been dealt with under the headings of intentional homicide, intentional-like homicide and mistakenly homicide. Although it has a wide range of uses, the concept of killing has been dealt with in a very specific way in Islamic Law, and different forms of killing have been mentioned in accordance with the nature of the acts that lead to the killing. Like death, the killing is also the separation of the soul from the body. When someone else carries out the act of killing, it is called “qatl.” However, when the life is spontaneously ended it is called “mawt.” Islamic jurists did not regard spontaneously death, which happened without act of someone as homicide or killing. The notion of “qatl” has various meanings, such as killing himself/herself, to kill someone for right reasons, killing someone for unjust reasons, killing someone by mistake and being killed (martyrdom) in the way of Allah. “Maqāsıd” means the aims and purposes of the lawmaker (who is Allah for Islamic Law) behind the enacted laws. In this sense, various types of killing have a significant relevance to the purposes in question. İn İslamic law “The Aims and Purposes of Sharī’ah” is a discipline in which the problem of the aim is addressed. This concept, also referred to as the science of wisdom in the provision of judgments, means the science of understanding the objectives, principles and principles of the judgments of the legislator in order to be happy both in the world and the Hereafter. In this study, the issue of killing is related to the issue of ' maqāsıd', because different purposes may be observed about the same verb. After that, a verb can be processed, while this verb will benefit those who pope to benefit them, while we call harm for those who do not want it to be processed. Considering that the things ordered by Allah are commanded to provide a benefit and the things that are forbidden will harm, it will be seen that different types of killing have an important connection with these aims. When the concept of “qatl” is evaluated in this respect, the following result is obtained: It is forbidden for someone to kill himself and others unfairly. Nevertheless, to kill in the way of Allah and being killed for this cause are encouraged as well as the provisions related to the act of retaliation is determined. This study aims to examine the different types of homicide in terms of the aims and purposes of Sharī’ah

PDF

___

Abdulbâkî, Muhammed Fuâd, Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Hadis, Kâhire 2007.
Akşit, Cevat, İslâm Ceza Hukuku ve İnsani Esasları, Gâye Vakfı Yay., İstanbul 2004. Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyyidu’d-Din, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, I-IV, thk. Abdurrezzâk Afîfî, elMektebu’l-İslâmî, Beyrut ts. Apaydın, H. Yunus, “Hata” md., DİA, XVI, İstanbul 1997, (437-442).
Apaydın, H. Yunus, “Namaz”, İlmihal I, İsam, İstanbul, 1998.
Aslan, Nasi, “İslam Hukukunda Makâsıd/Gâî İlke Bağlamında Doğabilecek Zararlı Sonuçların Dikkate Alınması Esası”, Turkish Studies, Volume 13/3, Winter 2018, p. 79-90.
Atar, Fahrettin, “Şehîd” md., DİA, XXXVIII, 2010, (428-431).
Aynî, Ebû Muhammed b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. Hüseyn el-Ğitâbî Bedruddin, el-Binâye Şerhu’l-Hidâye, I-XIII, (1. Baskı), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2000.
Bâbertî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, el-İnâye Şerhu’l-Hidâye, Dâru’l-Fikr, yy., ts. Bardakoğlu, Ali, “Eşkıya” md., DİA, XI, İstanbul 1995 (463-466 ).
Bardakoğlu, Ali, “Had” md., DİA, XIV, İstanbul 1996, (547-551).
Bardakoğlu, Ali, “Katil” md., DİA, XXV, Ankara 2002, (45-48).
Bardakoğlu, Ali, “Tabiî Hukuk Düşüncesi Açısından İslâm Hukukçularının İstihsan ve İstıslah Görüşü”, Makâsıd ve İctihâd, İslâm Hukuk Felsefesi Araştırmaları, (Haz. Ahmet Yaman) 1. Baskı, Yediveren, Konya 2002.
Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Ensâbu’l-Eşrâf, (I-XIII), 1. Baskı, thk. Süheyl Zekkâr, Riyâz Zirikli, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1996.
Bereketî, Muhammed Umeym el-İhsan el-Müceddidî, et-Ta’rîfâtu’l-Fıkhiyye, (1. Baskı), Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, yy.
Berki, Ali Himmet (Derleyen), Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Ankara 1959.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Musa el-Hüsrevcirdî el-Horasânî, esSünenü’l-Kübrâ, I-X, (3. Baskı), thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut 2003.
Boynukalın, Ertuğrul, “Makâsıdü’ş-Şerîa”, md., DİA, XXVII, Ankara 2003, (423-427).
Bozkurt, Nebi, “Fuhuş” md., DİA, XIII, İstanbul 1996, (211-214).
Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Salahaddin İbn Hasen b. İdris, Keşşâfü’l-Kınâ’ an Metni’lİknâ’, I-IV, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1982.
Ca’vânî, Muhammed Nâsır b. Abdurrahman, el-Kitâl fi’l-İslâm, Ahkâmuhu ve Teşrîâtuhu, Dirâse Mukârane, (2. Baskı), 1973, yy.
Celâluddin es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-Eşbâh ve’n-Nezâir, 1. Baskı, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, 1990.
Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekr er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’ân, I-V, thk. Muhammed Sadık elKamhâvî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1405.
Cüveynî, Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf, el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh, 1. Baskı, thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyda, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
Cüveynî, Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf, Nihâyetu’l-Matlab fî Dirâyeti’l-Mezheb, 1. Baskı, thk. Abdulazim Mahmud ed-Dîb, Dâru’l-Minhâc, yy., 2007.
Dağcı, Şamil, “Kısas” md., DİA, XXV, Ankara 2002, (488-495).
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, Sünenü’d-Dârimî, thk. Hüseyn Selim Esed ed-Dârâni, Dâru’l-Muğnî, Suudi Arabistan 2000.
Demir, Bayram, “İslâm Hukukçularının Şehidlerin Yıkanması Ve Üzerlerine Namaz Kılınmasıyla İlgili Farklı Yaklaşımları”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 20, sy. 66, Erzurum 2016.
Desûkî, Muhammed b. Ahmed, Hâşiyetu’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, I-IV, Dâru’l-Fikr, yy., ts. Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’âs, Sunen-u Ebî Dâvud, I-VII, (1. Baskı), thk. Şuayb elArnaut-Muhammed Kamil, Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, yy., 2009.
Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Mûsa el-Hüseynî, el-Küllîyât Mu’cemun fi’l-Mustalahât ve’l-Furûku’lLuğaviyye, thk. Adnan Derviş-Muhammed Mısrî, Beyrut, ts. Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn, Teysîru’t-Tahrîr, I-IV, nşr. Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
el-Ömerî, Abdullah el-Kerîmi, Ahkâmuş-Şehîd fi’l-Fıkhi’l-İslâmî,1. Baskı, Dâru’l-Beyâni’lHadîse, Suudi Arabistan 2001.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 5. Baskı, Ensar Yay., İstanbul 2015. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ, 1. Baskı, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, thk. Muhammed Abdusselâm eş-Şâfiî, yy., 1993.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Şifâu’l-Ğalîl fî Beyâni Mesâili’t-Ta’lîl, thk. Hamdulkubeysi, Matbaatu’l-İrşâd, Bağdat 1971.
Gürkan, Salime Leyla, “Şehîd” md., DİA, XXXVIII, 2010, (431-433).
Haçkalı, Abdurrahman, “İslâm Hukuk Metodolojisinde Gâyeci Yaklaşım: Gazzâlî’nin İçtihat Anlayışında Maslahatın İşlevselliği”, İslâmi Araştırmalar Dergisi c. 13, sy. 3-4, 2000.
Haçkalı, Abdurrahman, İslâm Hukuk Tarihinde Gâyeci İçtihat Metodunun Gelişimi, (1. Baskı), Etüt Yay., İstanbul 2004.
Haçkalı, Abdurrahman, Şâtıbî’de Makâsıd ve Fıkıh Usûlü, Makâsıdî Düşünce ve Delil Teorisine Katkıları, Rağbet Yay., İstanbul 2010.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed b. Hamdeviyye, el-Müstedrek ale’s-Sahîheyn, I-IV, (1. Baskı), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Beyrut 1990.
Haraşî, Ebû Abillah Muhammed b. Abdullah, Şerh-u Muhtasar-ı Halîl, I-VIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts. Hattâb er-Ruaynî, Şemsuddin Ebû Abdillah, Mevâhibu’l-Celil fî Şerhi Muhtasar-ı Halil, (3. Baskı), I-VI, Dâru’l-Fikr, yy., 1992.
Heyet, el-Mu’cemu’l-Vasît, Dâru’d-Da’ve, Kâhire, ts.
Hökelekli, Hayati, “İntihar” md., DİA, XXII, İstanbul 2000, (351-353).
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdulaziz, Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr, I-VI, (2. Baskı), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1992.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, Makâsıdu’ş-Şereîati’l-İslâmiyye, (I-III), thk. Muhammed elHabib, Vizâretu’l-Evkâf, Katar 2004.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen, Cemheretu’l-Luğa, 1. Baskı, thk. Remzi Münir Ba’lebekî, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1987.
İbn Emîri’l-Hâc, Ebû Abdillah Şemsuddin, et-Takrîr ve’t-Tahrîr, 2. Baskı, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, yy., 1983.
İbni Hacer el-Heytemî, Tuhfetu’l-Muhtâc fî Şerhi’l-Minhâc, I-X, el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’lKübra, yy., 1983.
İbn Hişâm, Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb, es-Sîretu’n-Nebeviyye, thk. Taha Abdurraûf Sa’d, Şeriketu’t-Tibâeti’l-Fenniyye el-Müttehide, yy., ts. İbnu’l-Kayyim el-Cevzî, İ’lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemîn, I-IV, thk. Muhammed Abdusselâm İbrahim, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1991.
İbn Kesîr, İsmail b. Ömer, Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm, 1. Baskı, thk. Muhammed Hüseyn Şemsuddin, Dâr-ul-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1419.
İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaffakuddin, el-Muğnî, I-X, Mektebetu’l-Kâhire, yy., 1968.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Zeyd, Sünenü İbn Mâce, I-II, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
İbn Nüceym, Zeynuddin İbrahim b. Muhammed, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, I-VIII, 2. Baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İslâmî, ts., yy., VIII.
İbn Nüceym, Zeynuddin İbrahim b. Muhammed, el-Eşbâh ve’n-Nezâir, 1. Baskı, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1999.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, I-IV, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 2004.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, (I-VIII), 1. Baskı, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
İzz b. Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzu’d-din Abdulaziz, el-Fevâid fî İhtisâri’l-Mekâsid, 1. Baskı, thk. İyâd Hâlid, Dâru’l-Fikr, Dımeşk 1416.
İzz b. Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzu’d-din Abdulaziz, Kavâidu’l-Ahkâm fî Mesâlihi’l-Enâm, I-II, Mektebetu’l-Kulliyyeti’l-Ezheriyye, Kâhire 1991.
Kal’acî, Muhammed Revvâs-Hamid Sadık Kuneybî, Mu’cemu Luğati’l-Fukahâ, (2. Baskı), Dârü’n-Nefâis, 1988.
Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn, ez-Zahîre, I-XIV, (1. Baskı), thk. Muhammed Haccî, Saîd A’rab ve Muhammed Bû Hubze, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1994.
Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn, ez-Zahîre, Şerh-u Tenkîhi’l-Fusûl, 1. Baskı, thk. Taha Abdurraûf Sa’d, Şeriketu’t-Tibâati’l-Fenniyye el-Muttehide, yy., 1973.
Kâsânî, Alâaddün Ebî Bekir b. Mesud b. Ahmed, Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, I-VII, (2. Baskı), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
Kudûrî, Ahmet b. Muhammed b. Ahmed b. Ca’fer b. Hamdân Ebu’l-Hüseyn, Muhtasaru’lKudûrî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî, 1. Baskı, thk. Kâmil Muhammed Uveyda, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, yy., 1997.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubi’lMısriyye, 2. Baskı, Kâhire 1935.
Mahmesânî, Subhi Receb, Felsefetu’t-Teşrî’ fi’l-İslâm, Mektebetu’l-Keşşâf, Beyrut 1946.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Ahkâmu’s-Sultâniye, Dâru’l-Hadis, Kâhire, ts. Mahmesânî, Subhi Receb, Felsefetu’t-Teşrî’ fi’l-İslâm, Mektebetu’l-Keşşâf, Beyrut 1946.
Merdâvî, Alâuddin Ebu’l-Hasen, el-İnsâf fî Ma’rifeti’r-Râcih mine’l-Hilâf, I-XII, 2. Baskı, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, yy., ts.
Merğînânî, Ebû’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî, thk. Tallâl Yûsuf, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
Mevsilî, Ebû’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd, el-İhtiyar li-Ta’lîli’lMuhtâr, I-V, thk. şeyh Mahmud Ebû Dakika, Tab’atü’l-Halebî, Kâhire 1937.
Mevvâk, Ebû Abdillah Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kasım b. Yûsuf el-Abderî el-Ğırnâtî, etTâc ve’l-İklîl li Muhtasari Halîl, I-VIII, (1. Baskı), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc, Sahîhu Müslim, I-V, Çağrı Yay., İstanbul 1992. Müzenî, İsmail b. Yahya, Muhtasaru’l-Müzenî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1990.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sünenü’n-Nesâî, I-VIII, Çağrı Yay., İstanbul 1992. Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb, I-XX, (Subkî ve Mutîî’nin “et-Tekmile”si ile birlikte), Dâru’l-Fikr, ts.
Özel, Ahmet, “Cihad” md., DİA, VII, İstanbul 1993, (527-531).
Pekcan, Ali, “Hanefî Ekolünde Makâsıd Düşüncesi”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy., 9, 2007.
Pekcan, Ali, İslâm Hukuk Felsefesinde Makâsıdu’ş-Şerîa, Zarûriyyât-Hâciyyât-Tahsîniyyât, 3. Baskı, Rağbet Yay., İstanbul 2017.
Pekcan, Ali, “Makâsıd Literatürüne Dair”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 11, 2008, (417-438).
Rağıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyn, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, 1. Baskı, thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî, Dâru’l-Kalem, Beyrut 1412.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, el-Mahsûl, 3. Baskı, thk. Taha Câbir, Müessesetu’rRisâle, yy., 1997.
Remlî, Şemsüddin Muhammed b. Ebi’l-Abbas Ahmed b. Hamza, Nihâyetu’l-Muhtâc ila Şerhi’lMinhâc, I-VIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1984.
San’ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi’ el-Himyerî el-Yemenî, el-Musannef, I-XI, thk. Habiburrahman el-A’zamî, el-Meclisü’l-İlmî, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1983.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme, el-Mebsût, Dâru’lMa’rife, I-XXX, Beyrut 1993.
Subkî, Takiyyuddin Ebu’l-Hasen Ali, el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc, I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris, el-Ümm, I-VIII, thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1990.
Şâtıbî, İbrahim b. Mûsâ b. Muhammed, el-İ’tisâm, 1. Baskı, thk. Selim b. Îdu’l-Hilali, I-II, Dâru İbni Affan, Suudi Arabistan 1992.
Şâtıbî, İbrahim b. Mûsâ b. Muhammed, el-Muvâfakât, İslâmî İlimler Metodolojisi, I-IV, Çev. Mehmed Erdoğan, İz Yay. İstanbul 1990.
Şeltut, Mahmud, el-Fetâvâ, Dirâse li Müşkilâti’l-Âmme, Kâhire 1983.
Şendî, İsmâîl, Katlu’l-Ğîle (el-İğtiyâl) ve Mevkifu’l-Fıkhi’l-İslâmî minh, Dirâse Mukârane, Filistin 2009.
Şenkîtî, Muhammed el-Emin, el-Mesâlihu’l-Mürsele, 1. Baskı, el-Câmiatu’l-İslâmiyye, Medine 1410.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, İrşâdu’l-Fuhûl ila Tahkîki’l-Hak min İlmi’l-Usûl, III, (1. Baskı), thk. eş-Şeyh Ahmed İzv İnâye, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Dımeşk 1999.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali b. Yûsuf, el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, I-III, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, ts.
Şirbînî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed el-Hatib, Muğni’l-Muhtâc ila Ma’rifeti Meâni Elfâzi’lMinhâc, I-VI, (1. Baskı), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
Tirmîzî, Muhammed b. Îsa b. Sevre, Sunenu’t-Tirmîzî, I-V, (2. Baskı), thk. Ahmed Muhammed Şakir-M. Fuad Abdulbaki, İbrahim Utve, Mısır 1975.
Udeh, Abdulkâdir, et-Teşrîu’l-Cinâîyyü’l-İslâmî Mukârinen bi’l-Kânûni’l-Vad’î, (I-II), Dâru’lKutubi’l-Arabî, Beyrut, ts.
Yaman, Ahmet, “İslâm Hukuk İlmi Açısından Makâsıd İctihadının ya da Gâî/Teleolojik Yorum Yönteminin İlkeleri Üzerine”, Makâsıd ve İctihad, 1. Baskı, Yediveren, Konya 2002.
Zebîdî, Abdurrezzak el-Hüseyni, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, I-XXXX, Dâru’l-Hidâye, ts., yy.
Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddin Muhammed, Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, 1. Baskı, I-VIII, Dâru’l-Kutubî, yy., 1994.
Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali, Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, I-VIII, (1.Baskı), thk.
Ahmed İzzu İnâye, (Şilbî Hâşiyesi ile birlikte), Matbaatü’l-Kübra el-Emîriyye, Kâhire 1313/1893.
Zuhaylî, Muhammed Mustafa, el-Veciz fî Usûli’l-Fıkhi’l-İslâmî, 2. Baskı, (I-II), Dâru’l-Hayr, Dımeşk 2006.