Yunan Tapınağı Olarak İsimlendirilmiş Yapının Temel Doğasına Yüklenmiş Anlam/lar

Yüzyıllar boyunca Klasik Arkeoloji’nin en önemli tartışma konularından biri “Yunan Tapınağı’nın kökeni/kökenleri” olmuştur. Bu makalede Yunan tapınağının kökenleri üzerine yapılmış tartışmalardan da bahsedilmektedir. Ancak temel yönelim, “Yunan Tapınağı’nın” ne olduğuna yöneliktir. Tapınak nedir? Tapınakta ne yapılır? sorularından yola çıkarak “Yunan Tapınağı” olarak isimlendirilmiş yapı nedir, nerede konumlandırılmıştır? Tapınım fiilinin ne kadarını karşılar? sorularını türetmekte ve verilmesi güç bir cevap aramaktadır. Bu çerçevede “naos”, “peribolos”, “temenos” ve “bomos” terimlerinin kökenleri, anlamları ve bu anlamların zihinlerimizde oluşturdukları hiyerarşilerin üretiliş şekilleri metnin yapısına önemli “ek”ler olurlar. Çok tanrılı ve tek Tanrılı dinlerin tapınım ritüelleri ve bu ritüellerin gerçekleştirildiği kutsal yapılar arasındaki “fark”, mimarinin metaforik yapısına verilmiş anlamlar üzerinde de büyük bir rol oynamaktadır. Anlamsal kurgular arasındaki dönüşüm, mimarinin dördüncü boyutu olarak tanımlanmış “zaman”ın bağlayıcılığı ile bir arada tutulabilmektedir. Temenos, başlangıçtan itibaren tapınımın en temel öğesidir. Peribolos, kutsal alanın çerçevesini çizen duvardır. Fiziksel bir duvar olmanın çok ötesindedir. Kavramsal bir çerçeve olarak binyılların hiyerarşisini temsil eder. Bomos, tapınımın yapıldığı yerin, kanın ve yakarışın bizzat kendisidir. Her üçü de kutsallığın ve tapınımın öğeleridir. Bu durumda “naos” nedir? Ne zaman ortaya çıkar? Yunan Mimarisinin en özenilen yapısı olmasının yanı sıra kutsallığı ve tapınımı tek başına temsil edeceği noktaya nasıl gelir? Bu tekilliği günümüze değin uzanan nasıl bir geleneğe dönüştürür?

Anahtar Kelimeler:

Tapınak, Yunan Tapınağı, Naos, Logos, Heidegger, Différance

One of the most significant subjects questions of debate in Classical Archaeology has been “origin s of Greek Temple” for many centuries. Debates on origins of Greek Temple are mentioned in this article as well. However the basic tendency is about what “Greek Temple” is. On the basis of the questions of 'What is temple?' 'What is done in a temple?'; the questions of 'What is the structure named “Greek Temple”?', 'Where is it positioned?' 'How much does it correspond to the verb of worshiping?' are derived and a difficult answer is sought for. Within this framework, origins, meanings of the terms of “naos”, “peribolos”, “temenos” and “bomos” and the manner of producing the hierarchies created by those meanings in our minds become significant "additions" to the structure of the text. Worshipping rituals of polytheistic religions and monotheistic religions and the "difference" between the holy structures realized by those rituals have great role on the meanings given to the metaphoric structure of architecture. Transformation between semantic fictions can be kept together with cohesiveness of "time" defined as the fourth dimension of architecture. Temenos has been the most fundamental element of worshipping from the beginning. Peribolos is the wall lining the framework of sacred area. It is much beyond being a physical wall. It represents hierarchy of millennia as a conceptual framework. Bomos is the place of worshipping, blood and prayer itself. All three are elements of divinity and worshipping. So, what is “naos”? When is it revealed? How does it come to the point where it would represent divinity and worshipping alone in addition to being the most aspired structure of

Keywords:

Temple, Greek Temple, Naos, Logos, Heidegger, Différance,

___

Akcan E. 2006 “Metafiziğin Kalesi Hakkında Düşünmek”, Cogito 47-48, 273-286.
Başaran M. 1993 Ve Niçin (Yine) Felsefe. Yapı Çözümler, İstanbul.
Boardman J. 1996 Greek Art, London.
Burkert W. 1985 Greek Religion, Cambridge, Massachusetts.
2012 (1992) Yunan Kültüründe Yakındoğu Etkileri, (Çev. M.F. Yavuz), İstanbul.
Coulton J.J. 1982 (1977) Ancient Greek Architects at Work, New York.
Derrida J. 1972 Marges de la philosophie, Paris.
1978 La vérité en peinture, Paris.
1999 “Différance” (Çev. Önay Sözer), Toplumbilim 10: 51-63.
2010 (1967) Gramatoloji (Çev. İsmet Birkan), İstanbul.
2014 (1972) Platon’un Eczanesi (Çev. Zeynep Direk), İstanbul.
Dictionnaire Hachette 1999 Dictionnaire Hachette, Paris.
Dinsmoor W.B. 1975 (1950) The Architecture of Ancient Greece, New York.
Ersoy H.Y. 1997 “Duvar”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi C.I: 484-486.
Fleming J. – Honour H. – Pevsner N. 1966 The Penguin Dictionary of Architecture, Middlesex.
Ginouvès R. 1998 Dictionnaire Méthodique de L’Architecture Grecque et Romaine, Tome III. Paris.
Gruben G. 2001 Griechische Tempel und Heiligtümer, München.
Hasol D. 2002 Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul.
Heidegger M. 2006 (1927) Varlık ve Zaman (Çev. Kaan H. Ökten), İstanbul.
2007 Sanat Eserinin Kökeni (Çev. Fatih Tepebaşılı), Ankara.
2008 (1954) İnşa Etmek, İskân Etmek, Düşünmek, (Çev. Ahmet Aydoğan), Düşüncenin Çağırdığı, İstanbul.
Hellmann M.-C. 2002 L’Architecture grecque. V.1. Les principes de la construction, Paris.
2006 L’Architecture grecque. V.2. Architecture religieuse et funéraire, Paris.
2007 (1998) L’Architecture grecque, Paris. Höcker C.
2004 Metzler Lexikon Antiker Architektur, Stuttgart. Işık F.
1998 “Megaron. Özel Bir Yapı Tipinin Kökeni, Gelişimi ve Bir Ege Tapınağına Dönüşümü”, Adalya II: 1-49.
Jakobson R. 1990 (1935) Sekiz Yazı (Çev. M. Rifat – S. Rifat), İstanbul.
Jenkins I. 2006 Greek Architecture and Its Sculpture, London.
Kaegi A. 1931 Benselers Griechisch-Deutsches Schulwörterbuch, Leipzig und Berlin.
Kortanoğlu R.E. 2013 “Tieion/Tios Akropolis’inde Ortaya Çıkartılmış Anıtsal Bir Yapının Kalıntıları Üzerine Gözlemler”, Colloquium Anatolicum XII: 211-238.
Kozikoğlu N. 1997 “Tapınak”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi C.III: 1735-1739.
Lawrence A.W. 1990 Greek Architecture, New Haven.
Liddell H.G. – Scott R. 1953 A Lexicon Abridged from Liddell and Scott’s Greek-English Lexicon, Oxford.
Martin R. 2003 (1972) Greek Architecture, Milano.
Mumford L. 2007 (1991) Tarih Boyunca Kent. Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği, (Çev. G. Koca – T. Tosun), İstanbul.
Müller W. – Vogel G. 2012 (1974) Mimarlık Atlası C.I. İstanbul, dtv-Atlas Baukunst – Band I, München.
Oxford Dictionary 1995 Oxford Wordpower Dictionary, Oxford.
Özön, M.N. 1959 Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul.
Redhouse 1953 Redhouse Dictionary English-Turkish. Redhouse Sözlüğü İngilizce-Türkçe, İstanbul.
Robertson D.S. 1988 Greek and Roman Architecture, Cambridge.
Roux G. 1984 “Trésors, Temples, Tholos”, Temples et sanctuaires (Edt. G. Roux), Lyon, 153-171.
RumpF A. 1961 Yunan ve Roma Sanatı, (Çev. Jale İnan), İstanbul.
Saraç T. 1985 Grand Dictionnaire Français-Turc, Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul.
Sharr A. 2013 Mimarlar İçin Heidegger, (Çev. Volkan Atmaca), İstanbul.
Sözen M. – Tanyeli U. 1986 Sanat kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
Spawforth T. 2006 The Complete Greek Temples, London.
Spivak G.C. 2014 (1977) Gramatoloji’ye Önsöz (Çev. İsmail Yılmaz), İstanbul.
Steuerwald K. 1997 (1974) Deutsch-Türkisches Wörterbuch, Wiesbaden.
TDK 2005 Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Ankara.
Tomlinson R.A. 2003 (1997) Greek Architecture, London (2003 İstanbul).
Tsetskhladze G.R. 2005 Karadeniz’in Tarih ve Arkeolojisi Üzerine (Çev. Sümer Atasoy et al.), İstanbul.
2010 “Hellen Kolonizasyonu”, Aktüel Arkeoloji 18: 76-83.
Wycherley R.E. 1962 How The Greeks Builts Cities, London.
Yümer Tigrel G. 1997 “Yunan Mimarlığı ve Sanatı”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi C.III: 1949-1956.