Osmanlı Edebiyatında Birinci Ağızdan Anlatılar Çerçevesinde Temeşvarlı Osman Ağa’nın Otobiyografisi

Bu makale, Osman Ağa adlı bir Osmanlı sipahisinin yaşam öyküsünü birinci ağızdan anlatılar otobiyografi, günce, anı, sergüzeştname, mektup çerçevesinde ele alıp incelemeyi amaçlamaktadır. Viyana Kuşatması bozgunundan dört yıl sonra Temeşvarlı Osman’ın görev için gittiği Lipova Kalesi’nin Avusturyalılar tarafından işgaliyle düşmesi, böylelikle Temeşvarlının esaret hayatının başlaması, yıllarca Fischer adlı efendisine hizmet etmesi, fidye parası için arkadaşlarını rehin bırakarak Temeşvar’a gitmesi, parayı bulması fakat dönüş yolunda soyulması, başka bir generalin hizmetine girmesi, kaderin onu Viyana’ya sürüklemesi, orada dil öğrenmesi, şekercilik ve pastacılık mesleğinde ilerlemesi, efendiliği ve dürüstlüğü ile kendini sevdirmesi ve nihayet Karlofça Antlaşması’nın sağlamış olduğu barış havasından yararlanarak Tuna Nehri üzerinden kaçması ve on iki yıllık tutsaklık hayatının sona ermesi sözü edilen otobiyografinin temel noktalarıdır. Temeşvarlı’nın bu maceraları kimi buruk kimi neşeli kimi de umutsuz zamanları içermekte olup Hristiyanlar’ın eline düşmüş bir Osmanlı subayının şahsi gözlemlerini vermesi, kültür tarihi ile ilgili çok önemli bilgiler aktarması ve Rumeli Türklüğüne ait kimi folklorik öğelerin satır aralarında okunabilmesi bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Edebiyatı • Otobiyografi • Temeşvarlı Osman Ağa • Viyana Kuşatması • Tuna Nehri

The Autobiography of Temeşvarlı Osman Ağa in the context of First-Person Narratives in Ottoman Literature

This paper aims to examine the autobiography of an Ottoman sipahi cavalryman called Osman Ağa in the context of first-person narratives autobiography, diary, memoir, sergüzeştname-adventure book, letter . The essential points of this autobiography are, due to the Austrian invasion the fall of Castel Lipova to which Temeşvarlı Osman went for a mission four years after the Siege of Vienna, the beginning of Temeşvarlı’s captive life in consequence, serving his master called Fischer for years, his going to Temeşvar by putting his friends to ransom, his finding money but being robbed on his way back. His taking service with another commander, fate dragging him to Vienna, his learning the language there, building his carreer as a confectioner and pastrymaker, endearing himself due to his politeness and honesty, and finally his escape across the River Danube through the peaceful environment provided by Treaty of Karlowitz, ending his twelve years of life in captivity. These adventures of Temeşvarlı record sad, hopeless and cheerful times and are examined as they present the personal observations of an Ottoman officer who fell into the hands of Christians, significant information on cultural history and, between the lines, it is also possible to read in this some folkloric elements of Rumelian Turkishness.

Keywords:

Ottoman Literature • Autobiography • Temeşvarlı Osman Ağa • Siege of Vienna • River Danube,

PDF

___

Ayvazoğlu 2008 B. Ayvazoğlu, Yahya Kemal, “Eve Dönen Adam”: Ansiklopedik Biyografi. İstanbul 2008.
Çoşkun 2011 V. S. Çoşkun, Zaîfî’nin Sergüzeştnâme’si. İstanbul 2011.
Duggan 2001 T. M. P. Duggan, “Ma’cuncu-Zade Mustafa Efendi: Ottoman Judge, Poet and Prisoner for Ransom”. Turkish Probe (2001) 10.
Erendor 1998 E. N. Erendor, Temeşvarlı Osman Ağa’nın Anıları. İstanbul 1998.
Eroğlu 2007 H. Eroğlu, Osmanlılar: Yönetim ve Strateji, Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit: Rehin Bulundurma. İstanbul 2007.
Gökalp 2009 H. Gökalp, Eski Türk Edebiyatında Manzum Sergüzeşt-nâmeler. İstanbul 2009.
İz 1970 F. İz, “Macuncuzade Mustafa’nın Malta Anıları, Sergüzeşt-i Esiri-i Malta”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (1970) 69-121.
Kafadar 2009 C. Kafadar, Kim var imiş biz burada yoğ iken [Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun], Ben ve Başkaları: On Yedinci Yüzyıl İstanbulu’nda Bir Dervişin Güncesi ve Osmanlı Edebiyatında Birinci Ağızdan Anlatılar. İstanbul 2009.
Kılıç 2002 F. Kılıç, Tuna Kasidesinin Düşündürdükleri, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara 2002.
Kreutel – Erendor 2005 R. F. Kreutel – E. N. Erendor, Ahmet Ağa’nın Viyana Kuşatması Günlüğü. İstanbul 2005.
Levend 1968 A. S. Levend, “Divan Edebiyatında Hikâye I”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (1967) 111-112.
Macuncuzade Mustafa Efendi Macuncuzade Mustafa Efendi, Malta Esirleri, Ser-güzeşt-i Esîrî-i Malta. Haz. C. Çiftçi. İstanbul 1996.
Olgun 1972 İ. Olgun, “Anı Türü ve Türk Edebiyatında Anı”. Türk Dili Anı Özel Sayısı XXV 246 (1972) 403-427.
Parmaksızoğlu 1953 İ. Parmaksızoğlu, “Bir Türk Kadısının Esaret Hatıraları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 8 (1953) 77-85.
Sahillioğlu 1962 H. Sahillioğlu, “Akdeniz’de Korsanlara Esir Düşen Abdi Çelebi’nin Mektubu”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 17 (1962) 241-256.
Sakin 2008 O. Sakin, Bir Osmanlı Askerinin Sıradışı Anıları Temeşvarlı Osman Ağa 1688-1700. İstanbul 2008.
Tolasa 2004 H. Tolasa, Kendi Kalemiyle Temeşvarlı Osman Ağa: Bir Osmanlı Sipahisi ve Esirlik Hayatı. Ankara 2004.