Metinlerarası Yaratıcılık Açısından Çeviri: Fransızca ve Türkçede La Galatea Üzerine Bir Çalışma

Bu makalede, metinlerarası bağlarla ilişkilenmiş dört anlatının yakından incelenmesi yoluyla Fransız ve Osmanlı edebiyatlarında çeviri uygulamaları hakkındaki çalışmalara katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Bunlardan ilki, Miguel de Cervantes’in ilk kitabı olarak 1585’te basılan La Galatea başlıklı pastoral romanstır. Fransız yazar Jean-Pierre Claris de Florian, 1783 yılında bu romansa, deyim yerindeyse, bir nazire yazarak Galatée başlığıyla yayımlamıştır. Florian, daha kalabalık dolayısıyla entrika açısından daha karmaşık olan altı kitaplık La Galatea’yı bazı karakterleri çıkararak ve metni edebiyat üzerine tartışmaya dönüştüren sohbet kısımlarını atlayarak üç kitapta yoğunlaştırmış ve dördüncü kitapta romansın sonunu yazmıştır. Şemseddin Sami, 1873 yılında Florian’ın romansını Türkçeye çevirmiş, birkaç yerde dinî ögeleri uyarlamak veya yok saymak dışında çoğunlukla kaynak metne bağlı kalmıştır. Viçen Tilkiyan’ın 1876 yılında Ermeni harfli, ertesi yıl Arap harfli Türkçe olarak yayımladığı Çoban Kızlar başlıklı yapıt da Galatée’nin son derece serbest bir çevirisidir. Bu nitelğiyle, Şemseddin Sami’nin görece sadık çevirisine karşılık, Osmanlı çeviri anlayışına daha uygun bir yeniden yazımdır. Bu yapıtların karşılaştırmalı olarak mercek altına alınması, yüzyıllara yayılmış metinlerarası bir serüveni gün ışığına çıkardığı gibi Avrupa’da ve Osmanlı’da çeviri etkinliğini daha iyi kavramayı sağlamaktadır. Makalede, esinlenme, otosansür, özgünlük, taklit ve yeniden yazım gibi kavramlar ışığında, çeviri metinlerin kaynak metinlerle kurduğu ilişki sorgulanmakta, çeviride metinlerarası yaratıcılığın yeri tartışılmaktadır

Anahtar Kelimeler:

Çeviri, kültürlerarasılık, 19. yüzyıl Osmanlı edebiyatı, Miguel de Cervantes, Jean-Pierre Claris de Florian, Şemseddin Sami, Viçen Tilkiyan

Translation as Intertextual Creativity: A Case Study on La Galatea in French and in Turkish

This paper contributes to the studies on translation practices in French and Ottoman literatures by closely investigating certain narratives that are intertexually linked. The first of them is Miguel de Cervantes’s pastoral romance La Galatea, printed in 1585, as the author’s first book. In 1783, the French author Jean-Pierre Claris de Florian takes the liberty to reconstruct the romance and completes the otherwise unfinished first volume. His Galatée attracts the attention of Şemseddin Sami, the Ottoman-Albanian writer and linguist, in 1873. The young enthusiast exercises an almost mot-à-mot linguistic transfer, however, reserving the translator’s right to cultural assessment. Subsequently, an Armenian-Ottoman entrepreneur, Viçen Tilkiyan, concealing his true source, prints Çoban Kızlar in 1876 in Armeno-Turkish, and publishes its Ottoman-Turkish version next year. This research, by employing such concepts as authenticity, imitation, inspiration, self-censorship, and rewriting, investigates the diversifying concepts of translation in the European and the Ottoman contexts. It also discusses the intermingling of translation with original texts and vice versa, hence its accommodation of intertextual creativity.

Keywords:

Translation, interculturality, 19th century Ottoman literature, Miguel de Cervantes, Jean-Pierre Claris de Florian, Şemseddin Sami, Viçen Tilkiyan,

PDF

___

Ahmed Midhat. Paris’de Bir Türk. Istanbul, Kırk Anbar Matbaası, 1293 [1876]. Alpers, Paul. What is Pastoral? University of Chicago Press, 1996. Altuğ, Fatih. “19. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında İmparatorluk Medeniyet Yerlilik Yaban(cı)lık ve Din.” Tanzimat ve Edebiyat: Osmanlı İstanbul’unda Modern Edebi Kültür. Ed. Mehmet Fatih Uslu ve Fatih Altuğ. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, pp. 65-114. Ayaydın Cebe, Günil Özlem. Cervantes’ten Tikiyan’a Osmanlı Edebiyatında Pastoralin Sergüzeşti. Grafiker Yayınları, 2016. ——. 19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu ve Basılı Türkçe Edebiyat: Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik. 2009. Bilkent University, PhD dissertation. ——. “To Translate or Not to Translate? 19th Century Ottoman Communities and Fiction.” Die Welt des Islams, vol. 56, no. 2, 2016, pp. 187-222. Bengi-Öner, Işın. “Bir Söz Ustası ve Bir Devrimci: Ahmed Midhat Efendi.” Çeviri Bir Süreçtir… Ya Çeviribilim? Sel Yayıncılık, 1999, pp. 67-76. ——. “Türk Edebiyatında La Dame aux camelias Çevirileri.” Çeviri Bir Süreçtir… Ya Çeviribilim? Sel Yayıncılık, 1999, pp. 45-66. Cervantes Saavedra, Miguel de. Primera parte de la Galatea, dividida en seys libros. Alcalá de Henares, Imprenta de Juan Gracián, 1585. Demircioğlu, Cemal. “19. Yüzyıl Sonu Türk Edebiyatında ‘Tercüme’ Kavramı.” Journal of Turkish Studies vol. 27, no. 2, 2003, pp. 13-31. ——. From Discourse to Practice: Rethinking ‘Translation’ (Terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition. 2005. Boğaziçi University, PhD dissertation. ——. “Translating Europe: The Case of Ahmed Midhat as an Ottoman Agent of Translation.” Agents of Translation. Ed. John Milton and Paul Bandia. John Benjamins Publishing, 2009, pp. 131-59. Erdem, Yahya. “Haçadur Vosganyan ve Eseri: ‘Sultan ve Halkı’-1857.” Müteferrika, vol. 31, Summer 2007, pp. 37-54. Etmekjian, James. The French Influence on the Western Armenian Renaissance 1843-1915. Twayne Publishers, 1964. Fitzmaurice Kelly, Jas. “Introduction to the Galatea.” Galatea. The Complete Works of Miguel de Cervantes Saavedra Volume II, by Miguel de Cervantes, edited by Jas Fitzmaurice Kelly, translated by H. Olsner and A. B. Welford. Cowans and Gray, 1903, pp. viii-viii. Florian, Jean-Pierre Claris de. Galatée, Roman Pastoral imité de Cervantes. 4th edition, Paris, L’Imprimerie de Didot, 1789. ——. Galate: Galatée par Florian. Translated by Şemseddin Sami, Istanbul, Zartaryan Fabrikası, 1290 [1873]. Gifford, Terry. Pastoral. Routledge, 1999. Hiltner, Ken. What Else is Pastoral? Renaissance Literature and the Environment. Cornell University Press, 2011. Jarausch, Hannelore Flessa. Beyond the Idyllic Imagination: A Critical Study of Jean-Pierre Claris de Florian 1755-1794. 1972. University of Wisconsin, PhD dissertation. Karadağ, Ayşe Banu. “Batı’nın Çevrilmesi Üzerine: Tanzimat Dönemi/Sonrası Çevirilerini ‘Medeniyet’ Odağıyla Yeniden Okumak.” Kritik vol. 2, Fall 2008, pp. 306-24. Karra, Anthi. “From Polypathis to Temaşa-i Dünya, from the Safe Port of Translation to the Open Sea of Creation.” Cries and Whispers in Karamanlidika Books: Proceedings of the First International Conference on Karamanlidika Studies (Nicosia, 11th-13th September 2008), edited by Evangelia Balta and Matthias Kappler, Harrossowitz Verlag, 2010, pp. 201-18. Levend, Agâh Sırrı. Şemsettin Sami. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1969. “Miguel de Cervantes Saavedra.” World Heritage Encyclopedia. community.worldebooklibrary.org. Accessed 17 September 2016, Most, Glenn W. “Daphnis in Grasmere: Wordsworth’s Romantic Pastoral.” Cabinet of the Muses: Essays on Classical and Comparative Literature in Honor of Thomas G. Rosenmeyer, edited by Mark Griffith and Donald J. Mastronarde, Scholars Press, 1990, pp. 361-85. Özege, M. Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu I-V. Fatih Yayınevi, 1971-1979. Paker, Saliha. “Ottoman Conceptions of Translation and Its Practice: The 1897 ‘Classics Debate’ as a Focus for Examining Change.” Translating Others, vol. 2, edited by Theo Hermans, St. Jerome Publishing, 2006, pp. 325-48. Polchow, Shannon M. “La Galatea: The Embryonic Manifestation of Cervantes’s Narrative Genius.” Hispania vol. 93, no. 2, June 2010, pp. 165-76. Rennert, Hugo A. The Spanish Pastoral Romances. Publications of the University of Pennsylvania, 1912. Rhodes, Elizabeth. “Sixteenth-century Pastoral Books, Narrative Structure, and La Galatea of Cervantes.” Bulletin of Hispanic Studies vol. 66, no. 4, 1 October 1989, pp. 351-60. Riley, Edward C. and Anne J. Cruz. “Miguel de Cervantes.” Britannica Academic. 20 June 2016, academic.eb.com. Accessed 17 September 2016. Stepanyan, Hasmik A. Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası (1717-1968). Turkuaz Yayınları, 2005. [Stepanyan] İsdepanyan, H. A. Ermeni Harfli Türkçe Kitapların Listesi: 1727-1968. Ermenistan SSC (Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti) Bilimler Akademisi Yayınevi, 1985. Şemseddin Sami. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat. Istanbul, El-Cevaib Matbaası, 1289 [1872]. ——. [“Tercüme-i Hâl”]. Servet-i Fünun vol. 275, 6 Haziran 1312 (18 Haziran 1896), pp. 227-28. Şişmanoğlu Şimşek, Şehnaz. “The Yeniçeriler of Ioannis Gavriilidis: A Palimpsest in Karamanlidika.” Between Religion and Language: Turkish-Speaking Christians, Jews and Greek-Speaking Muslims and Catholics in the Ottoman Empire, edited by Evangelia Balta and Mehmet Ölmez, Eren Yayıncılık, 2011, pp. 245-75. Tilkiyan, Viçen. Çoban Kızlar. Istanbul, Samuel Bardizbanyan, 1876. ——. Çoban Kızlar. Istanbul, İzzet Efendi Matbaası, 1294 (1877). ——. Sıdk-ı Canan. Istanbul, Dican Beleknan, 1293 (1876). Uluğtekin, Melahat Gül. Ahmet Vefik Paşa’nın Çevirilerinde Osmanlılaşan Molière. 2004. Bilkent University, MA Thesis. Vartan Paşa [Hovsep Vrtanyan]. Akabi Hikyayesi. 1851. Edited by A. Tietze. Eren Yayıncılık, 1991.