Cezayirli Gâzi Hasan Paşa'nın Çanakkale Civarındaki Eserleri

Cezayirli Gazi Hasan Paşa Osmanlı döneminin ünlü devletadamlarından biridir. Hasan Paşa 18. yüzyılın ikinci yarısında kaptan-ıderyalık ve sadrazamlık görevlerinde bulunmuş; özellikle denizcilikalanındaki başarıları ve kahramanlıklarıyla "gâzi" ünvanını almıştır.Cezayirli Gazi Hasan Paşa ülkenin birçok yerinde hayır eserleriinşa ettirerek onları vakıflarla desteklemiştir. Onun beş adet vakfiyesibilinmektedir. Bu vakfiyelere göre Hasan Paşa; İstanbul'da çok sayıdaçeşme, bir cami, mektep ve Kalyoncular kışlası, Vize, Limni, Sakız, İstanköyve Rodos'ta dinî ve sosyal yapılar inşa ettirmiştir. Vakfiyelerde, yukarıdasayılan yerlerden başka Çanakkale çevresinde de hayır eserleri yaptırdığıve bunlar için gelirler tahsis ettiği görülmektedir. Paşa'nın Çanakkalecivarındaki eserlerinin başında Nara burnunda yaptırdığı cami, tekke,hamam ve çeşmeler gelmektedir. Bunlardan başka Çanakkale (Kal'a-iSultaniye) şehri içinde iki çeşme, Kilitbahir'de bir çeşme, Ezine'ye bağlıSultanhisarı nahiyesinde bir cami, Yerkesiği'nde çiftlik, konak, hamamgibi binalar yaptırmıştır. Vakfa gelir getirmek üzere Gelibolu'da bir ev,Kilitbahir, Nara gibi yerlerde dükkanlar, Yerkesiği ve Kalabaklı civarındadeğirmenler tahsis etmiştir.Cezayirli Gazi Hasan Paşa'nın Çanakkale civarındaki yapılarındangeriye sadece Yerkesiği'ndeki harap konak ile Nara'da askeri alandakorunan iki çeşmenin kitabesi kalmıştır. Buna karşılık Nara'daki cami, tekke,hamam, Çanakkale şehrindeki ve Kilitbahir'deki çeşmeler ile Sultanhisarınahiyesindeki cami ile Yerkesiği çiftliği ve hamam gibi yapılar ortadankalkmıştır. Hasan Paşa'nın zaman zaman ikamet ettiği Yerkesiği'ndekikonak, kule tarzı mimarisiyle araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Bu tarzkule-ev yapıları özellikle Ege denizi çevresinde Ortaçağ'dan itibarengörülebilmektedir. Türk mimarisinde 15. yüzyıldan Manisa Sarayı'ndakikule ev bu türün erken örneklerindendir. Geç Osmanlı mimarisinde iseözellikle Batı Anadolu'da böyle yapılarla karşılaşılmaktadır.

Works of Ghazi Hasan Pasha of Algiers in the Vicinity of Çanakkale

Ghazi Hasan Pasha of Algiers was among the prominent state figures of the Ottoman Period. He served as the Admiral-in-Chief and Grand Vizier in the second half of the 18th century and was given the title of "Ghazi" (Warrior) due to his achievements and valour particularly at sea. Ghazi Hasan Pasha had charity works built across the country and financially supported them with charitable foundations. There are five foundation deeds of him known to the researchers. According to these documents, he had many fountains, a mosque, a school and a sailors' barracks constructed in Istanbul and religious and social structures in Vize (Byzas), Limni (Lemnos), Sakız (Chios), İstanköy (Kos) and Rodos (Rhodes). The deeds also show that other than the aforementioned works, he had charitable works in the environs of Çanakkale and he had created income sources for these structures. Among these works are a mosque, a tekke (Islamic lodge), a hammam (Turkish bath) and fountains constructed by the Pasha on the Nara Point. He also had two fountains in Çanakkale (Kal'a-i Sultaniye), a fountain in Kilitbahir, a mosque in Sultanhisar-Ezine, and a farm, a mansion and a hammam in Yerkesiği. A house in Gelibolu (Gallipoli), shops in such locations as Kilitbahir and Nara and mills in Yerkesiği and Kalabaklı were allocated to financially support the foundation. Only a ruined mansion in Yerkesiği and the inscriptions of two fountains in a military zone in Nara have remained from the works of Ghazi Hasan Pasha in Çanakkale. However, the mosque, tekke and hammam in Nara, the fountains in Kilitbahir and Çanakkale, the mosque in Sultanhisar, and the farm and the hammam in Yerkesiği were ruined. The mansion in Yerkesiği where Hasan Pasha stayed from time to time has attracted much scholarly attention thanks to its tower-like architecture. The construction of such tower-houses on the Aegean coastline can be traced back to the Medieval Age. The tower-house in the Manisa Palace from the 15th century is one of the early examples of this kind. As for the Late Ottoman architecture, one can find such works especially in Western Anatolia.

PDF

___

Acıoğlu,Yusuf, Çanakkale’deki Osmanlı Dönemi Savunma Yapıları (Yayınlanmamış doktora tezi),Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2013.
Altıer, Semiha,“Denizlerden Duvarlara: Ayvacık’taki Osmanlı Dönemi Yapılarına Betimlenen Denizcilikle İlgili Graffitiler”, Ayvacık Değerleri Sempozyumu (29-30 Ağustos 2008, Ayvacık), Çanakkale 2008, s.151-172.
Arel, Ayda, “About The Hasan Paşa Tower at Yerkesiği on The Plain of Troia”, Studia Troica, 3, 1993, pp.173-188.
Arel, Ayda, “Arpaz’da Beyler Konağı”, Tarih ve Toplum, Sayı:69, 1989,s.174-181.
Arel, Ayda, “Bodrum Yarımadasının Ortakent (Eski Müsgebi) Köyünde Bulunan Mustafa Paşa Kulesi Hakkında”, VI Araştırma Sonuçları Toplantısı (Mayıs 1988, Ankara), Ankara1989,s.35-47.
Arel, Ayda, “Cezayirli Hasan Paşa Kulesi”, Tarih ve Toplum, Sayı:118, 1993, s.216-221.
Arel, Ayda, “Cihannüma Kasrı ve Eken Osmanlı Saraylarında Kule Yapıları Hakkında”, Doğan Kuban’a Armağan, İstanbul1996, s.99-116.
Arel, Ayda, “Ege Bölgesi Ayanlık Dönemi Mimarisi Hakkında Bir Ön Araştırma”, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 1986, Ankara), Ankara1987, s.39-77.
Arel, Ayda, “Ege Bölgesi Ayanlık Dönemi Mimarisi: 1989 Dönemi Yüzey Araştırmaları”, VIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Haziran 1990, Ankara), Ankara1991, s.1-23.
Arel,Ayda, “Foça Bağ Evleri ve Kule Ev Geleneği”, VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı (18-23 Mayıs1989, Antalya), Ankara1990, s.43-71.
Arel, Ayda, “Gothic Towers and Barok Mihrabs”, Muqarnas, X, Leiden1993, pp.212-218.
Arel,Ayda, “Lüleburgaz’daZindanBabaTürbesiOlarakBilinenYapı”,TAÇ Yıllığı,C.1,İstanbul1991,s.7-24.
Arel, Ayda, “Osmanlı Mimarisinde İkamet Kuleleri”, X Türk Tarih Kongresi, C.V.s.2329
Arel, Ayda, “Une Ferme Dominiale Dans Le Village d’Arpaz a Aydın ”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler (21-25 Ağustos 1989, Marmara Üniv. Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi, İstanbul), Ankara1990, p.787-797.
Arseven, Celal Esat, Sanat Ansiklopedisi, C.3, İstanbul1966.
Bilici, Kenan, Kalenin Gemileri: Alanya Kalesindeki Gemi Graffitileri, Ege yayınları, İstanbul 2008.
Choiseul-Gouffier, Le Comte de, Voyage Pittoresque de la Grèce, T.I, Paris 1782, T.II, première partie, Paris 1809; T.II, deuxième partie, Paris 1822; T.II, Nouvelle edition, Paris1825.
Cook, James Mellart, The Troad, An Archeological Study, Oxford1973.
Çanakkale Evkaf Defteri, Balıkesir Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, s.41.
Çaylak Türker, Ayşe, “Osmanlı Çeşme Mimarisinde Çanakkale Çeşmelerinin Yeri ve Önemi,” Ortaçağ’da Anadolu, (Prof.Dr.Aynur Durukan’a Armağan), Ankara 2002, s.167-184.
Çaylak, Ayşe, Çanakkale Çeşmeleri, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi),Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997.
Çeçen, Kazım, İstanbul’un Osmanlı Dönemi Su Yolları, (haz.C.Kolay), İstanbul Büyükşehir Belediyesi İSKİ Yayını, İstanbul 2000, s.272-277.
Eldem , Sedat Hakkı, Köşkler ve Kasırlar,C.I,İstanbul1969.
Ezine Şer’iye Sicili, Demirbaş No:1280, Millî Kütüphane Arşivi, vr.12a.
H.20 Ramazan 1191(M. 22 Ekim 1777) tarihli Vakfiye Sûreti, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, s.401-403.
H.20 Safer 1193 (M.9 Mart 1779) Tarihli Şer’iye Sicili Kaydı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi,varak 404.
Hatip, S.Murat, Çanakkale Boğaz Komutanlığındaki Tarihi Eserler, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2005.
İşipek, Ali Rıza, Cezayirli Gazi Hasan Paşa, İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı Yayını, İstanbul 2009.
Korfmann, Manfred,“Troy: Topography and Navigation”, in Troy and The Trojan War, a Symposium held at Bryn Mawr College, October.1984 (ed. M.Mellink), Bryn Mawr1986, pp.1-16.
Lechevalier, J.B., Voyage dans la Troade ou Tableau de la Plaine de Troye, Paris 1785.
Özdemir, Şenay,“Osmanlı Donanmasının Bir Seyir Defteri ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Denizciliğine İlişkin Bazı Gözlemler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.24, Sayı:37, Ankara 2005, s.113-163.
Raczynski, Edward, 1814’te İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahat, çev.:Kemal Turan,Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1980.
Temelkuran, Tevfik, Gazavat-ı Cezayirli Gazi Hasan Paşa (Tahlil ve tenkidli metin), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış doktora tezi), İstanbul 2000.
Uluçay, M.Çağatay, Manisa’daki Saray-ı Amire ve Şehzadeler Türbesi, İstanbul1941.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Cezayirli Gazi Hasan Paşa’ya Dair”, Türkiyat Mecmuası, C.VII-VIII/1, 1942, s.17-40.
Uzunçarşılı,İsmail Hakkı, “Hasan Paşa” , İslam Ansiklopedisi, C.5/1, Eskişehir1997(2), s.319-323.
Walpole, Robert, Memoirs Relating to European and Asiatic Turkey, seconde edition, London 1818.
Yakıtal, Emin, “Derya Kaptanı Gâzi Hasan Paşa’nın Vakfiyeleri ”, IX : Türk Tarih Kongresi, Ankara, 21-25
Eylül 1981, Kongreye Sunulan Tebliğler, C.III, Ankara1989, s.1261-1275.