Çanakkale Muharebeleri ve Mustafa Kemal

20’nci yüzyıl başında Avrupa’da esen savaş rüzgârları, 1914 yılı yaz aylarına gelindiğinde kıtayı adeta bir barut fıçısı haline getirmiş, kısa sürede birbirini izleyen karşılıklı savaş ilanlarıyla o güne dek görülmemiş yoğunlukta bir savaş başladığında Avrupa’nın hiçbir parçası ortaya çıkan bu mücadelenin uzağında kalamamıştı, tıpkı Osmanlı Devleti gibi... Çanakkale cephesi ise, bu savaşta açılan onlarca cepheden sadece bir tanesiydi. İttifak Devletlerine karşı yeni bir cephe açılması konusunu müzakere etmek üzere Ocak 1915’te Londra’da toplanan Savaş Konseyinde, Çanakkale Boğazına denizden taarruz planı kabul edilmişti. İngiliz yetkililere göre, Gelibolu Yarımadası alınarak İstanbul yolu açılabilir, Türkler savaş dışı bırakılarak Rusya ile doğrudan bağlantı sağlanabilirdi.Bu amaçla İtilâf Devletleri; Çanakkale Boğazına ilk saldılarına Kasım 1914’te başladılar. Gemilerden top ateşiyle kıyı istihkâmlarına yapılan bu saldırı, daha sonraki günlerde de tekrarlandı ve nihayet en kapsamlı saldırı 18 Mart’ta gerçekleşti. Ancak bu muharebe sonucunda başarılı olamayıp Boğaz’ı denizden aşamayan İtilâf Devletleri, bu kez 25 Nisan 1915’te farklı bölgelerden yaptıkları çıkarma harekâtıyla yaklaşık 8,5 ay devam eden kara muharebelerini başlatmışlardı. Ancak bu safhada da başarılı olamayacaklar ve son kez Ağustos 1915’te Suvla koyundan Anafartalar bölgesine çıkarma harekâtına girişeceklerdir. Ancak muharebelerin bu safhasında da başarılı olamadıklarından Gelibolu’yu tahliye etmek zorunda kalacaklardır. Bu makalede Çanakkale Muharebeleri, askerî yönüyle bir bütün olarak ele alınmış, anekdotlarla cephede savaşan askerlerin ilginç öykülerine yer verilmiştir. Ayrıca bu cephede yıldızı parlayan, önce 19’uncu Tümen Komutanı daha sonra Anafartalar Grup Komutanı olan Mustafa Kemal’in muharebelerin kazanılmasındaki rolü ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale, Gelibolu, Mustafa Kemal, Anzaklar, Conkbayırı

Winds of war prevailing over Europe at the beginning of the 20th Century tormented the continent by transforming it into a so called “barrel-of-gunpowder” and mutual declarations of war thence ensued led to unprecedented series of wars which could not have been avoided by any part of Europe, just like the Ottoman Empire… Çanakkale Front was but only one of the innumerable fronts opened in the war. At a meeting held by the War Council, in London, in January 1915, a discussion on waging war against Central Powers was brought up, and consequently a plan of naval attack directed at Çanakkale Strait was accepted. In view of the British authorities by seizing Gelibolu Peninsula the road to İstanbul would be cleared, and thereby casting Turks out of the war a direct link would have been established. To this end, Entente Powers launched their first attack on the Çanakkale Strait in November 1914. The bombardment aimed at destroying the coastal fortifications was repeated over and over again and finally on 18 March 1915 a comprehensive attack was launched. Entente Forces not succeeding in crossing the Strait from the sea launched a land warfare by landing forces to various locations as of 25 April 1915 that was to last for eight-and-a-half-months. Failing to achieve their targets the Ententes, in August 1915, attempted an amphibious campaign on the Anafartalar sector through Suvla Bay for the last time. However, to their dismay, they had to evacuate Gelibolu disillusioned. This article thoroughly embraces Çanakkale Battles’ military aspects by referring to the anecdotes and striking stories of warring soldiers. Moreover, the brilliant role Mustafa Kemal – first as the 19th Division Commander, then as the Commander of the Anafartalar Group – played in winning battles is put forward

Keywords:

Çanakkale, Gallipoli, Mustafa Kemal, Anzac, Conkbayırı,

PDF

___

Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Arşivi
Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur.ATASE D. Bşk.lığı Yayınları, Sayı:132, Ankara, Ocak 2014.
Akşit, İlhan -Hayati EZEL, Mustafa Kemal ve Çanakkale 1915, İstanbul, 1982.
Alptekin, Halide, Bir Çanakkale Destanı Şehadetname , Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2011.
Altay, Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası, İnsel Yayınları, İstanbul, 1970.
Anafartalar Muharebelerine Ait Tarihçe , Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2011.
Arıburnu Muharebeleri Raporu, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2011.
Atabey, Figen, İngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebelerinin Deniz Harekatı, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi (Özel Sayı) , Gnkur.ATASE Bşk.lığı Yayınları, Sayı:16, Ankara, 2010.
Atacanlı, Sermet, Atatürk ve Çanakkalenin Komutanları, MB Yayınevi, İstanbul, 2008.
Bal, Mehmet Akif, Şehid-i Muazzez Vefalı Ahmet Rıfkı Efendiden Öğrendiklerim, Vefa Lisesi Yeşil-Beyaz Dergisi, Yıl: 14, Sayı, 20, İstanbul, Mayıs 2014.
Belen, Fahri, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, 1915 Yılı Hareketleri, 2.Cilt, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964.
Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi (Haziran 1914-25 Nisan 1915), V. Cilt, I.Kitap, Genelkurmay ATASE D.Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2012.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, V.Cilt, 2. Kitap, Gnkur.ATASE D.Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2012.
Birinci Dünya HarbindeTürk Harbi, Çanakkale Cephesi (25 Nisan 1915-04 Haziran 1915), V.Cilt, 2.Kitap, Gnkur.ATASE D. Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2012.
Birinci Dünya Savaşına Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografleri, Gnkur.ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2009.
Çanakkale 1915, 18 Mart 2010 Özel Sayısı, , Korza Basım, Ankara, 2010.
Çanakkale Deniz Savaşları 1915, Hazırlayan:Çanakkale Boğaz Komutanlığı, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul, 2008.
Erıckson, Edward J., I. Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstan- bul, 2009.
Erikan, Celal, Komutan Atatürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1964.
Erkal, Şükrü, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, V.Cilt, Çanakkale Cephesi Harekatı, 1inci, 2nci ve 3üncü Kitapların Özetlenmiş Hali (Haziran 1914-9 Ocak 1916), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2002.
Eşref, Ruşen, Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal İle Mülakat, İstanbul, 1930.
Gawrych, George W., Genç Atatürk, Doğan Kitap, Ankara, 2014.
Hamılton, Ian, Gelibolu Hatıraları 1915, Örgün Kitapevi, İstanbul, 2006.
Hart, Peter, Gelibolu, Alfa Yayınları, İstanbul, 2014.
Hatemi, Nilüfer, Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, İstan- bul, 2010.
İnönü, İsmet, Hatıralar , I.Kitap, Bilgi Yayınevi, 1985.
James, Robert Rhodes, Gallipoli, Pan Books, London,1974.
Kabasakal, Hüseyin, Birinci Dünya Savaşı Çanakkale Muharebelerinde Türk ve Alman Savun- ma Planları Konusunda Yorumlar, Çanakkale Muharebeleri 75. Yıl Armağanı, Ankara, 1990.
Kansu, Yavuz - ŞENSÖZ, Sermet, - ÖZTUNA, Yılmaz, Havacılık Tarihinde Türkler 1 , Hava Kuvvetleri Yayını, Ankara, 1971.
Karatay, Baha Vefa, Mehmetçik ve Anzaklar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul , 1987.
Kocatürk, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araş- tırma Merkezi Yayını, Ankara, 2007, s. 496.
Kreıser, Klauss, Modern Avrupa İçinde Atatürk, Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk, Ecza- cıbaşı Vakfı Yayınları, İstanbul, 1983.
Lorey, Herman, Türk Sularında Deniz Hareketleri, Çeviren: Dz. Yb. Tekirdağlı H.Sami, Gnkur. Dz.Şubesi Yayını, İstanbul, 1936.
Mütercimler, Erol, Gelibolu, Alfa Yayınları, İstanbul, 2005.
Oglander, C.F.Aspinall, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askerî Harekatı, Arma Ya- yınları, İstanbul, 2005.
Oral, Haluk, Arıburnu 1915, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2012.
Ortaylı, İlber, Tarihimiz ve Biz, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008.
Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Bşk.lığı Yayını, İstanbul, 2013.
Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlü- ğü Osmanlı Arşivi Daire Bşk.lığı Yayını, Ankara, 2005.
Öner, Sakin, Vefa Lisesi 125. Yıl Anısına , Vefa Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul, 1997.
Robbıns, Keith, I. Dünya Savaşı, Dost Kitapevi Yayınları, Ankara, Eylül 2005.
Sanders, Liman von, Türkiyede Beş Yıl, Çeviren: Eşref Bengi ÖZBİLEN; Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2010.
TSK Tarihi, Osmanlı Devri, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, V nci Cilt, Çanakkale Cephe- si Harekatı, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1997.
Tunçoku, Mete, Çanakkale 1915 Buzdağının Altı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 2002.
Uslu, Ahmet, Çanakkale 2 , Çanakkale 1915 Seddülbahir Özel Müzesi Yayını, 2011.
Uslu, Ahmet, Çanakkale 1 , Çanakkale 1915 Seddülbahir Özel Müzesi Yayını, Ekim 2010.
Ünalp, F.Rezzan, Turkish Air Campaigns during the Battles of Çanakkale March 1915-Ja- nuary 1916, Airpower in 20th Century Doctrines and Employment, CISM-Commissione Italiana di Storia Militare, Roma, 2011.
Ünalp, F.Rezzan, Çanakkale Muharebeleri ve Mustafa Kemal Atatürk, Askerî Tarih Araş- tırmaları Dergisi, Sayı:16 ( Özel Sayı) Gnkur.ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 2010.
Volkan, Vamık - Norman ITZKOWITZ, Ölümsüz ATATÜRK, İstanbul, 1998.
Winter, Jay PARKER, Geofrey,- R.HABECK, Mary, I. Dünya Savaşı ve 20.Yüzyıl, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2012.
Wolf, Klaus, Gelibolu 1915, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2014.