Türkiye’nin 1946-1950 Dönemi Toplumsal İlişkilerini Markopaşa’nın Toplumcu Gerçekçi Perspektifinden Okumak

Markopaşa, devam ve kardeş niteliğindeki yayın organlarıyla, 1946-1950 yılları arasında yayınlanmış toplumcu gerçekçi bir siyasi mizah gazetesidir. Mizahi muhalefetiyle dönemi için çığır açan bir yayın organıdır. Yayınlandığı dönemin Türkiye'si çok partili hayata geçiş sürecindedir ve iktisadi, siyasi ve sosyolojik bakımlardan bir değişime sahnedir. Markopaşa, bu değişime “halk kürsüsü” sıfatıyla mercek tutar. Bu çalışma, Türkiye toplumunun Markopaşa’nın perspektifinden yansıyan sınıfsal oluşumlarını, çelişkilerini ve sömürü biçimlerini içerik çözümlemesi yaparak incelemektedir. İlk olarak, Markopaşa’nın, Türkiye’nin yapısal değişiminin onun sınıfsal dinamiklerine yansımaları üzerine bir değerlendirme sunmaktadır. İkinci olarak, dönemin toplumsal ilişkilerinde henüz billurlaşmamış da olsa Markopaşa’nın tespit ettiği haliyle "alt kattakiler" ve "üst kattakiler" ayrımına dayanan sınıfsal öbekleri, yaşam stratejileri ve koşullarıyla birlikte çözümlemektedir. Markopaşa'ya göre, dönemin Türkiye'si sermaye birikim stratejilerini kayıtsız şartsız milli bir erek olarak sahiplenen ve demokrasiye, özgürlüklere ve sosyal adalete kalın sınırlar çeken bir değişimden geçmektedir. Bu değişim ayrıcalıkları pekiştirmekte ve sömürüyü derinleştirmektedir. Bu tabloda, geniş bir halk tabakaları paydasında buluşan “alt kattakiler” katılım ve kapsayıcılık sorunsalına takılmış olarak, yoksulluğun türlü hallerinde belirir. Bu çalışma, son olarak, o dönemde kurulan/yeniden kurulan toplumsal dinamiklerin günümüz Türkiye'sine uzanan tarihsel birikimini tartışmaya açmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Markopaşa, toplumcu gerçekçi muhalefet, Türkiye

Türkiye's Social Relations between 1946-1950 from Markopaşa's Socialist Realist Perspective

Markopaşa, with its affiliated publishing organs under different names and as siblings, is a socialist realist weekly political humor magazine issued between 1946-1950. It is a groundbreaking publication of the period, with its humorous opposition. Türkiye, of its time, is in transition to a multi-party system and changes in economic, political, and sociological terms. Markopaşa dwells upon this change as the “public tribune”. This article deals with Markopaşa’s perspective on class formations, contradictions, and forms of exploitation within Turkish society through content analysis. It first examines the reflections of Türkiye's structural change on its class dynamics. Second, it analyzes class groups not crystallized yet, but, as Markopaşa identifies, based on the distinction between "downstairs" and "upstairs", together with their living strategies and conditions. In Markopaşa's view, Türkiye of the period undergoes a change in which capital accumulation strategies are unconditionally embraced as a national goal and the political mechanism imposes thick limits on democracy, freedoms, and social justice. It is a change that reinforces the privileges and deepens the exploitation. In this picture, those in the common ground of "downstairs" appear in various forms of poverty, hindered from participation and inclusion. This proposal, finally, opens up a discussion of the historical accumulation of the social dynamics formed/re-formed at that time, extending to today's Türkiye.

Keywords:

Markopaşa, socialist realist opposition, Türkiye,

PDF

___

Alibaba. 4. Sayı, 16 Aralık 1947.
Başdan. 25. Sayı, 28 Ocak 1949.
Hür Markopaşa. 6. Sayı, 13 Haziran 1949.
Hür Markopaşa. 9. Sayı, 4 Temmuz 1949.
Hür Markopaşa. 19. Sayı, 12 Eylül 1949.
Malûmpaşa. 1. Sayı, 8 Eylül 1947.
Malûmpaşa. 3. Sayı, 22 Eylül 1947.
Malûmpaşa. 4. Sayı, 29 Eylül 1947.
Malûmpaşa. 5. Sayı, 6 Ekim 1947.
Markopaşa. 1. Sayı, 25 Kasım 1946.
Markopaşa. 2. Sayı, 2 Aralık 1946.
Markopaşa. 3. Sayı, 9 Aralık 1946.
Markopaşa. 4. Sayı, 16 Aralık 1946.
Markopaşa. 5. Sayı, 6 Ocak 1947.
Markopaşa. 6. Sayı, 13 Ocak 1947.
Markopaşa. 7. Sayı, 20 Ocak 1947.
Markopaşa. 8. Sayı, 27 Ocak 1947.
Markopaşa. 9. Sayı, 3 Şubat 1947.
Markopaşa. 11. Sayı, 17 Şubat 1947.
Markopaşa. 12. Sayı, 24 Şubat 1947.
Markopaşa. 13. Sayı, 3 Mart 1947.
Markopaşa. 15. Sayı, 17 Mart 1947.
Markopaşa. 17. Sayı, 14 Nisan 1947.
Markopaşa. 18. Sayı, 21 Nisan 1947.
Markopaşa. 19. Sayı, 28 Nisan 1947.
Markopaşa. 20. Sayı, 5 Mayıs 1947.
Markopaşa. 22. Sayı, 19 Mayıs 1947.
Markopaşa. 35_1. Sayı, 29 Ekim 1948.
Markopaşa. 35_3. Sayı, 11 Kasım 1948.
Markopaşa. 35_6. Sayı, 3 Aralık 1948.
Markopaşa. 35_7. Sayı, 10 Aralık 1948.
Markopaşa. 35_8. Sayı, 17 Aralık 1948.
Markopaşa. 35_10. Sayı, 31 Aralık 1948.
Markopaşa. 36_11. Sayı, 7 Ocak 1949.
Markopaşa. 36_13. Sayı, 22 Ocak 1949.
Markopaşa. 36_15. Sayı, 8 Şubat 1949.
Markopaşa. 36_16. Sayı, 14 Şubat 1949.
Markopaşa. 36+16_1. Sayı, 1 Nisan 1949.
Medet. 1. Sayı, 23 Nisan 1950.
Medet. 4. Sayı, 3 Mayıs 1950.
Medet. 6. Sayı, 11 Mayıs 1950.
Medet. 8. Sayı, 18 Mayıs 1950.
Medet. 10. Sayı, 25 Mayıs 1950.
Medet. 12. Sayı, 1 Haziran 1950.
Merhumpaşa. 1. Sayı, 26 Mayıs 1947.
Merhumpaşa. 2. Sayı, 16 Ekim 1947.
Merhumpaşa. 3. Sayı, 25 Ekim 1947.
Merhumpaşa. 4. Sayı, 1 Kasım 1947.
Öküz Mehmet Paşa. 1. Sayı, 6 Ekim 1949.
Yedi-Sekiz Paşa. 1. Sayı, 29 Nisan 1949.
Yedi-Sekiz Paşa. 2. Sayı, 6 Mayıs 1949.
Yedi-Sekiz Paşa. 3. Sayı, 13 Mayıs 1949.
Yedi-Sekiz Paşa. 4. Sayı, 20 Mayıs 1949.
Atıf Yapılan Markopaşa’nın Yakın Çevresi Niteliğindeki Yayınlar Geveze. 13-2. Sayı, 18 Haziran 1947. Zincirli Hürriyet. Yıl 2 Sayı 1, 5 Şubat 1948.
Diğer Kaynaklar Ahmad, F. (2015) Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980) (çev. A. Fethi), İstanbul: Hil Yayın.
Ali, S. (2016) Mahkemelerde (Haz. N. Esen-N. Seyhan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Atılgan, G. (2015) "Romanı Siyasal Hayat Çalışmalarının İçine Çekmek: Orhan Kemal'in Hanımın Çiftliği'nde Demokrat Parti Momentumu.", Praksis, 37, 145-186.
Berger, J. (2008) Ways of Seeing, London: Penguin Books.
Boran, B. (2016) Türkiye ve Sosyalizm Sorunları, İstanbul: Yordam Kitap.
Boratav, K. (2005) 1980'li Yıllarda Türkiye'de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm, İstanbul: İmge Kitabevi.
Boratav, K. (1998) Türkiye İktisat Tarihi (1908-1985), İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Cantek, L. (2001) Markopaşa: Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Cumhuriyet (4 Ekim 1945)“Başbakanın Gazetecilerle Dün Yaptığı Hasbihal”, 1, 3.
Çelik, A. (2010) Vesayetten Siyasete Türkiye'de Sendikacılık (1946-1967), İstanbul: İletişim Yayınları.
Eagleton, T. (2012) Eleştiri ve İdeoloji: Marksist Edebiyat Teorisi Üzerine Bir Çalışma (çev. S. Kılıç), İstanbul: İletişim Yayınları.
Erim, N. (2005) Günlükler (1925-1979)- Cilt 1 (düz. A. Demirel), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Eroğul, C. (2014) Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İstanbul: Yordam Kitap.
Nesin, A. (2015) Gömüyü Arayan Adam: Fotoğraflarla Aziz Nesin'in Yaşamöyküsü, İstanbul: Nesin Yayınevi.
Nesin, A. (1973) Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı, İstanbul: Akbaba Yayınları.
Saydur, M. (2001) Markopaşa Gerçeği, İstanbul: Çınar Yayınları.
Tan (14 Kasım 1945)“Anayasaya Aykırı Olan Kanunlar Değiştiriliyor”, 1-2.
TBMM Tutanak Dergisi (4 Aralık 1946) Dönem VIII, Cilt 3 Toplantı: 1, On İkinci Birleşim.
Toker, M. (1990) Demokrasimizin İsmet Paşa'lı Yılları (1944-1973): Tek Partiden Çok Partiye (1944-1950), Ankara: Bilgi Yayınevi.
Uslu, A. (2015) "Çok Partili Hayata Dönüş Dönemi (1945-1950): 'Hür Dünya'nın Saflarında.", Atılgan, G., Saraçoğlu, C. ve Uslu, A. (der) Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Siyasal Hayat, İstanbul: Yordam Kitap, s. 341-386.