Anayasa Mahkemesi Kararı Işığında Çalışma Hakkı ve Ayrımcılık Yasağı Açısından “Barış Akademisyenleri” İhraçları

Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca bilim insanlarının çalışma haklarını ve bilimsel özerkliklerini ortadan kaldıran çeşitli ihraçlar ve tasfiyeler yaşanmıştır. Bu çalışmada Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye’de üniversitelerde yaşanan toplu akademik ihraçlar/tasfiyeler kısaca ele alındıktan sonra özellikle 2016 yılı ve sonrasında yaşanan ve Barış Akademisyenleri olarak bilinen ihraçlar Anayasa Mahkemesi (AYM) ile diğer yargı kararları ışığında ve sosyal politika perspektifi ile -özellikle çalışma hakkı, ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkesi bağlamında- ele alınacaktır. 1933 ve 1948 tasfiyeleri, 147’likler (1960), 1402’likler (1983) ve 2016’da “bu suça ortak olmayacağız” başlıklı bir bildiriyi imzalayan akademisyenlerin ihraçları/tasfiyeleri ülkemiz tarihinde en bilinen akademik ihraç ve tasfiye örnekleridir. Bu büyük çaplı akademik tasfiyeler ve ihraçlar ile çok sayıda bilim insanının görevlerine son verilmiştir. 2016 yılında “Bu suça ortak olmayacağız” başlıklı bir bildiriyi imzalayan akademisyenlerin ihraçları Türkiye tarihindeki en geniş akademik tasfiyedir. AYM söz konusu bildiriyi ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirmiş ve suç olmadığını saptamış, çeşitli ağır ceza mahkemeleri de söz konusu bildiriyi imzalayan ve dava açılan tüm akademisyenlerin tümünün beraatine karar vermiştir. 2016 ihraçları anayasa hukuku ve ceza hukuku açısından sonuçlanmış olsa da bu ihraçların yarattığı hak ihlalleri (çalışma hakkı, ücret hakkı, sosyal güvenlik hakkı, bilimsel faaliyet hakkı) devam etmektedir. İhraç edilen akademisyenler yargı kararlarına rağmen işlerine dönememiştir. Bu ihraçların sadece ifade özgürlüğü değil aynı zamanda sosyal politikanın da konusu olduğu kanaatindeyiz. Bu çerçevede çalışma, sosyal politikanın önemli kavramları olan çalışma hakkı ve ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkesini esas alacaktır. Çalışma hakkı ihlali gerek sosyal politika öğretisi ve gerekse ulusal ve uluslararası hukuksal düzenlemeler ve uygulamalar çerçevesinde ele alınacaktır. Çalışmada akademik ihraçlar ulusal ve evrensel hukuk kuralları ile başta AYM olmak üzere ilgili yargı kararları açısından değerlendirilecektir. AYM kararlarının anayasal bağlayıcılığına rağmen devam eden hak ihlalleri irdelenecektir. Çalışma, karşılaştırmalı tarihsel yöntemi esas alarak, arşiv kayıtlarını ve belgeleri, yargı kararlarını konu ile ilgili teorik çerçeveyi birlikte değerlendiren dokümanter ve keşfedici bir yaklaşımla kaleme alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Çalışma hakkı, ayrımcılık yasağı, akademik özerklik, akademik ihraçlar, Barış Akademisyenleri

The Dismissals Of "The Peace Academics" In Terms of Right to Work and Prohibition of Discrimination in Light of the Judgment of the Turkish Constitutional Court

Throughout the history of the Republic of Turkey, there have been various dismissals and eliminations, which have violated the labour rights and scientific autonomy of scientists. In this study, after briefly discussing the academic dismissals/eliminations at Turkish universities throughout the history of the Republic, the dismissals in 2016 and afterwards, known as “Peace Academics”, will be discussed in the light of the Turkish Constitutional Court and other judgments. The study is based on a social policy perspective, particularly in the context of the right to work, non-discrimination and the principle of equality. The 1933 and 1948 eliminations, the 147’s (1960), the 1402’s (1983), and the dismissals/eliminations of academics in 2016 are the most well-known examples of academic dismissals and eliminations in Turkey. With these large-scale academic eliminations, many scientists were dismissed. The dismissals of academics who signed a declaration titled "We will not be a party to this crime" is the largest academic eliminations in the history of Turkey. The Constitutional Court ruled that the declaration was not an offence as it was within the scope of freedom of expression, and various Turkish high criminal courts acquitted all the academics who signed the declaration and were prosecuted. Although the 2016 dismissals have been finalised in terms of constitutional and criminal law, the violations of rights (right to work, right to wages, right to social security, right to scientific activity) caused by these dismissals continue. The dismissed academics have not reinstated to their jobs despite judicial verdicts. The study will be based on the important concepts of social policy, namely the right to work, non-discrimination and the principle of equality. Violation of the right to work will be discussed within the framework of both social policy doctrine and national and international legal regulations and practices. In the study, academic dismissals will be evaluated in terms of national and universal legal rules and relevant judgments, especially the Constitutional Court. Despite the constitutional binding nature of the Constitutional Court judgments, the ongoing violations of rights will be analysed. The study will be written with a documentary and exploratory approach based on the comparative historical method, evaluating archival records and documents, judgments, and the theoretical framework on the subject.

Keywords:

Right to work, Non-discrimination, academic autonomy, academic dismissals, Peace Academics,

PDF

___

Cumhuriyet, 1 Ağustos 1933.
Çelik, A. (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çelik, A. (2014). “Avrupa Konseyi Sosyal Şartlar Sistemi” Uluslararası Sosyal Politika (Ed. Pir Ali Kaya ve Ceyhun Güler), Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
Çelik, A. (2020). “Çalışma hakkı, ayrımcılık ve akademik ihraçlar, OHAL Komisyonu yargı kararlarına uymalıdır”, https://www.birgun.net/haber/calisma-hakki-ayrimcilik-ve-akademik-ihraclar-ohal-komisyonu-yargi-kararlarina-uymalidir-328246 (22.11.2022)
Çetik, M. (Hazırlayan) (2008). Üniversitede Cadı Kazanı, 1948 DTCF Tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav’ın Müdafaası, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Dinç, G. (1987). Güvensizlik Üçgeni-1402'likler, Fişleme, Güvenlik Soruşturması, İstanbul: Say Yayınları.
Dölen, E. (2010a). Türkiye Üniversite Tarihi-3, Darülfünun’dan Üniversiteye Geçiş, Tasfiye ve Yeni Kadrolar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dölen, E. (2010b). Türkiye Üniversite Tarihi-4, İstanbul Üniversitesi (1933-1946), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Eğitim-Bir-Sen (2014). “Rakamlarla 28 Şubat Raporu”, Ankara, Şubat 2014. https://www.ebs.org.tr/ebsfiles/files/yayinlarimiz/28subatraporweb.pdf (24.11.2022).
Etker, Ş. (2001). “Dr. Cevat Mazhar Bey nasıl intihar etti” Cumhuriyet Bilim Teknik, 17.03.2001.
Gülmez, M. (2008). Uluslararası Sosyal Politika, Güncelleştirilmiş ve Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara: Hatipoğlu Yayınları.
Gülmez, M. (2009), İnsan Hakları ve Avrupa Birliği Hukukunda Ayrımcılığın Kaldırılması ve Türkiye, Ankara: Belediye-İş Yayınları.
Gülmez, M. (2020). “İnsan Haklarında Ayrımcılık Yasaklı Eşitlik İlkesi: Aykırı Düşünceler”, Çalışma ve Toplum, 25, 217-266.
Hür, A. (2016). “Darülfünun, üniversite, Einstein, cadı kazanı”, Radikal, 17.01.2016.
ILO (1989). International Labour Conference, Record of Proceedings, 76th Session, Geneva.
ILO (2011) “Working With The ILO-Decent Work And System Wide Coherence”, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---arabstates/---ro-beirut/documents/genericdocument/wcms_210643.pdf (1 Eylül 2023).
Kapar, R. (2004). “Uygun İş Bağlamında Çalışan Yoksullar”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Yıl 2004, Sayı 48.
Kapar, R. (2007). “Uygun İş Açığı: İnsana Yaraşmayan İşler” Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ocak-Şubat-Mart, Sayı 29.
Kaya, P. A. (2020a), “ILO’nun 100. Yılında 111 Sayılı Sözleşme: Türkiye ILO İlişkileri Açısından Bir Değerlendirme”, Aziz Çelik, Deniz Beyazbulut ve Zeynep Kandaz (der.) ILO 100. Yıl Kitabı içinde, İstanbul: DİSK Yayınları.
Kaya, P. A. (2020b). Çalışma Hukukunda Eşitlik ve Ayrımcılık, 4. Baskı, Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
Mazıcı, N. (1995). “Öncesi ve Sonrasıyla 1933 Üniversite Reformu”, Birikim, 76. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-76-agustos-1995/2274/oncesi-ve-sonrasiyla-1933-universite-reformu/2767 (19.11. 2022). (22.11.2022)
Sapancalı, F. (2003). Sosyal Dışlanma, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayını, Yayın no:09.1600.0000.000/DK.03.048.
Yılmaz, T. (1990). 1402'likler: Dokuz Yıllık Bir Öykü, Ankara: Açelya Yayıncılık.
Zweig, S. (2017). Vicdan Zorbalığa Karşı Ya Da Castellio Calvin’e, 8. Baskı, Çeviri: Zehra Kurttekin, İstanbul: Can Yayınları, 2017.
Yargı Kararları ve Hukuksal Belgeler İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (AİHM) Kararları: Handyside-Birleşik Krallık, 1976. Sunday Times-Birleşik Krallık, 1979. Lingens-Avusturya, 1986. Oberschlick-Avusturya, 1995. Thorgeirson- İzlanda, 1992. Jersild- Danimarka, 1994. Goodwin-Birleşik Krallık, 1996. De Haes ve Gijels-Belçika, 1997. Anayasa Mahkemesi (AYM) Kararları Ali Suat Ertosun, B. No: 2013/1047, 15/4/2015. Anayasa Mahkemesi, E. 2018/81, K.2021/45, 24/06/2021. Anayasa Mahkemesi, E. 2016/141, K.2018/27, 28/2/2018. Anayasa Mahkemesi, E. 2018/73, K.2019/65, 24/07/2019. Anayasa Mahkemesi, E. 2018/75, K.2021/61, 22/09/2021. Anayasa Mahkemesi, E. 2021/1, K.2021/32, 29/04/2021. Anayasa Mahkemesi, E.2013/95, K.2014/176, 13/11/2014. Bejdar Ro Amed, B. No: 2013/7363, 16/4/2015.
Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası ve diğerleri [GK], B. No: 2014/920, 25/5/2017. Emin Aydın (2), B. No: 2013/3178, 25/6/2015. Fatih Taş [GK], B. No: 2013/1461, 12/11/2014.
Zübeyde Füsun Üstel ve diğerleri [GK], B. No: 2018/17635, 26/7/2019.
Diğer Yargı Kararları ve Hukuksal Belgeler: 672 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname.
Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararı, E., 1988/6, K., 1989/4, T., 07/12/1989. 9 Şubat 1990 Tarih, 20428 Sayılı Resmî Gazete.
İstanbul 27. Ağır Ceza Mahkemesi Dosya No:2019/98 E., 2019/314 K., C. Savcılığı 2019/27142 E.
İstanbul.13. Ağır Ceza Mahkemesi Dosya No: 2019/448 E., 2019/353 K., C. Savcılığı 2019/45540 E.
Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu (2021). Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu Faaliyet Raporu (2021) https://ohalkomisyonu.tccb.gov.tr/docs/OHAL_FaaliyetRaporu_2021.pdf (1 Eylül 2023).
Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu (2022). Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu Faaliyet Raporu (2017-2022) https://ohalkomisyonu.tccb.gov.tr/docs/OHAL_FaaliyetRaporu_20172022.pdf (1 Eylül 2023).
Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu Kararı, 2021/20705.