Covid-19 Pandemi Sürecinin Sağlık Sektörü Çalışanları Üzerindeki Psikososyal Yansımaları: Nitel Bir Araştırma

2019 yılının Aralık ayında başlayarak günümüze kadar geçen sürede Covid-19 salgını dünya çapında milyonlarca insanı etkilemiş, ekonomik ve sosyal problemleri de beraberinde getirmiştir. Covid-19 salgını ile mücadelede ön hatlarda yer alan sağlık çalışanları ise bu süreçte üzerine en fazla yük düşen kesim olmuş, fiziksel ve ruhsal açıdan önemli ölçüde yıpranmışlardır. Bu noktadan hareketle, bu çalışmanın amacı, Covid-19 Pandemi sürecinin sağlık çalışanları üzerinde oluşturduğu psikososyal etkileri tespit etmektir. Bu amaçla, yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılarak 25 sağlık çalışanı ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu sağlık çalışanlarının 9’u doktor, 5’i hemşire, 5’i paramedik ,2’si ebe, 2’si tıbbi sekreter ve 2’si ise temizlik personeldir ebedir. Araştırma sonuçlarına göre psikososyal etkiler stres/depresyon/kaygı, tükenmişlik ve dışlanma olarak belirginlik kazanırken, çalışma ortamı ve koşullarının bu süreçte önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda, Covid-19 döneminde çalışma ortamı ve koşullarının araştırmaya katılan sağlık çalışanlarını olumsuz etkileyerek onlarda stres ve kaygı bozukluklarına yol açtığı, depresyon belirtilerinin oluşmasına neden olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca sadece mesleklerinden dolayı araştırmaya katılan sağlık çalışanlarına yönelik olarak yoğun bir sosyal dışlanmanın olduğu tespit edilirken, tüm bu etkenlerin ise bireylerde tükenmişlik duygusuna yol açtığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Covid-19, Sağlık Sektörü, Çalışma Hayatı, Psikososyal Etki.

PDF

___

Amnesty International (2021). https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/05/i-go-to-work-in-fear-the-pandemic-health-workers-left-behind/ (E.T. 07-09-2021).
Arıkan, G. (2021). COVID-19 salgınında stres: olumsuz, olumlu sonuçları ve önleyici müdahalenin olası rolü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 13(1), ss. 135-145. Aytaç, S. (2009). İş stresi yönetimi el kitabı iş stresi: oluşumu, nedenleri, başa çıkma yolları, yönetimi. Türk-İş Yayını.
Aytaç, S., Özok, A.F., Yamankaradeniz, N., vd. (2018). Metal sanayiinde çalışan kadınların sağlık ve güvenlik açısından risk faktörleri, Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları, 27.
Azman, I., Amy, Y. & Nek, K.Y.Y (2009). Relationship between occupational stress and job satisfacion: an empirical study in malaysia, Romanian Journal of Economic Forecasting. 12(34), pp. 3-30.
Bagcchi S. (2020). Stigma during the COVID-19 pandemic. Lancet Infect Dis. 20(7), pp. 782.
Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7(1), ss. 231-274.
Baltaş, Z. & Baltaş, A. (2008). Stres ve Başa Çıkma Yolları (25. Bs). Ankara: Remzi Kitapevi.
Bettinsoli, M. L., Di Riso, D., Napier, J. L., Moretti, L., Bettinsoli, P., et al. (2020). Psychological Impact and Contextual Factors Associated With Physical and Mental Health Conditions of Italian Healthcare Professionals During the Covid-19 Disease Outbreak, Publıshed Artıcle: https://doi.org/10.1111/aphw.12239.
Burdorf, A., Porru, F. & Rugulies, R. (2020). The COVID-19 (Coronavirus) pandemic: Consequences for occupational health. Scandinavian journal of work. Environment & Health. 46(3), pp. 229-230.
Cao, J., Wei, J., Zhu, H., Duan, Y., Geng, W., Hong, X., et al. (2020). A study of basic needs and psychological wellbeing of medical workers in the fever clinic of a tertiary general hospital in Beijing during the COVID-19 outbreak. Psychotherapy and Psychosomatics. 89(4), pp. 252-254.
Chirico, F., Nucera, G., & Magnavita, N. (2020). Protecting the mental health of healthcare workers during the COVID-19 emergency. BJPsych International, pp. 1-2. Çetinay Aydın, P. (2017). Kaygı ve endişe, Türkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics, 10(4), ss. 228-36.
Dai, Y., Hu, G., Xiong, H., Qiu, H., & Yuan, X. (2020). Psychological impact of the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak on healthcare workers in China. MedRxiv.
Demirel, E.T. (2020). İş stresi, Kuramsal Temelleriyle Örgütsel Davranış Ölçekleri Rehberi. (Ed. Semra Polatcı). Ankara: Nobel.
Di Tella, M., Romeo, A., Benfante, A., & Castelli, L. (2020). Mental health of healthcare workers during the COVID‐19 pandemic in Italy. Journal of Evaluation in Clinical Practice. 26(6), pp. 1583-1587.
Dolgun, U. (2015). Tükenmişlik sendromu. Örgütsel Davranışta Güncel Konular. (Ed. Derya Ergun Özler). Bursa: Ekin Yayınevi.
Dursun, S., Yıldız Bağdoğan, S. & Aytaç, S. (2021). Sosyal yaşamda birey: Sosyal Psikolojiye Giriş, Bursa: Dora.
Eurofound (2015). https://www.eurofound.europa.eu/tr/surveys/european-working-conditions-surveys/sixth-european-working-conditions-survey-2015 (E.T. 09-09-2021).
Euronews (2021). https://www.euronews.com/2021/05/24/covid-19-estimated-115-000-health-workers-have-died-from-disease-says-who (E.T. 07-09-2021).
Fessell D. & Cherniss C. (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) and beyond: micropractices for burnout prevention and emotional wellness. Journal of the American College of Radiology,16(7), pp. 746-748.
Fırat, M., Kanbay, Y., Utkan, M., Demir Gökmen, B., Okanlı, A. (2021). Covıd-19 pandemisinde hizmet veren sağlık çalışanlarının psikososyal zorlanmaları: türkiyeden nitel bir çalışma, Gevher nesıbe journal of medıcal & health scıences, 6(13), pp. 74-80.
Franklin, P. & Gkiouleka, A. (2021). Review of psychosocial risks to health workers during the covid-19 pandemic. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(5):2453.
Georger, F., Dos Santos, E., Gazagne, L., Berdagué, P. et al. (2020) COV IMPACT: Stress exposure analysis among hospital staff in 2 hospitals in France during the COVID-19 pandemic. Ann Cardiol Angeiol (Paris). 69(5), pp. 227-232.
Gökçe, A. (2021). Endüstri ilişkileri iklimi ve covid-19 pandemi sürecinin yansımaları, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12(2), ss. 665-678.
Gündüz Hoşgör, D., Çatak Tanyel, T., Cin, S. & Bozkurt Demirsoy, S. (2021). COVID-19 pandemisi döneminde sağlık çalışanlarında tükenmişlik: İstanbul ili örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 8 (2), ss. 372-386.
Gürbüz, S. & Şahin F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: Felsefe-Yöntem-Analiz (5.bs). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Gürer, A. & Gemlik, H. N. (2020). Covid-19 pandemisi sürecinde sahada olan sağlık çalışanlarının yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri üzerine nitel bir araştırma, Journal of health services and education; 4(2), pp. 45-52
ILO (2020). COVID-19 and the Health Sector. https://www.ilo.org/sector/Resources/ publications/WCMS_741655/lang-- en/index.htm (E.T.02/08/2021).
ILO(2021).https://www.ilo.org/ankara/mediacentre/multimedia/videos/WCMS_779086/lang--tr/index.htm (E.T. 07-09-2021).
Işıkhan, Vedat. (2016). Çalışanlarda tükenmişlik sendromu, Akciğer Kanserinde Destek Tedavisi (Ed. Gülhan, M., ve Yılmaz, Ü.), TÜSAD Eğitim Kitapları Serisi, 366-391.
Karakale, B. S. (2017). Tükenmişlik sendromu, Çalışma Yaşamında Güncel Psikolojik Konular. (Ed. Ersin Kavi). Bursa: Dora.
Keser, A. & Kümbül Güler, B. (2018). Çalışma Psikolojisi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
Keser, A., Yılmaz, G. & Yürür, Ş. (2018). Çalışma Yaşamında Davranış: Güncel Yaklaşımlar (4. Bs). Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
Kocabaş, F., Aydın, U., Canbey Özgüler, V., vd. (2018). Çalışma ortamında psikososyal risk etmenlerinin iş kazası, meslek hastalıkları ve işle ilgili hastalıklarla ilişkisi, Sosyal Güvence Dergisi. Yıl:7, 14, ss. 28-62.
Kümbetoğlu, B. (2015). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul: Bağlam Yayınevi.
Lai, J., Ma, S., Wang Y., Cai, Z., et al. (2020). Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. Jama Network, 3(3), pp. 1-12.
Lima, C. K. T., de Medeiros Carvalho, P. M., Lima, I. d. A. S., de Oliveira Nunes, J. V. A., et al (2020). The emotional impact of Coronavirus 2019-nCoV (new Coronavirus disease). Psychiatry Research, 287.
Liu, Q., Luo, D., Haase, J. E., Guo, Q., Wang, et al. (2020). The experiences of health-care providers during the COVID-19 crisis in China: a qualitative study. The Lancet Global Health, 8(6), pp. 1-9.
Maslach, C. & Jackson, S.E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior. 2, pp. 99-113.
Maslach C, Jackson S. Maslach burnout inventory manual. Palo Alto: CA: Consulting Psychologists Press, 1986; 1-17.
Matsuo, T., Kobayashi, D., Taki, F., Sakamoto, F., et al. (2020). Prevalence of health care worker burnout during the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic in Japan. JAMA Network Open, 3(8).
Nesanır, N., Bahadır, A., Karcıoğlu, Ö. & Korur Fincancı, Ş. (2021). Türkiye’de Sağlık Çalışanı Ölümlerinin Anlattığı. Türk Tabipler Birliği.
Okutan, E., Yıldız, Ş. & Konuk, F. (2013). İş hayatında tükenmişlik sendromu: finans ve muhasebe çalışanlarının tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesine ilişkin bir çalışma. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 3(2), ss. 1-17.
Öner, N. & Le Compte, A. (1982). Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri El Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayını No: 333.
Polat, Ö. P., & Coşkun, F. (2020). COVID-19 salgınında sağlık çalışanlarının kişisel koruyucu ekipman kullanımları ile depresyon, anksiyete, stres düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Batı Karadeniz Tıp Dergisi. 4(2), ss. 51-58.
Porten, K., Faensen, D., Krause, G. (2006). SARS outbreak in Germany 2003: workload of local health departments and their compliance in quarantine measures--implications for outbreak modeling and surge capacity?. J. Public Health Manag Pract. 12(3), pp. 242-7.
Rowshan, A. (1998). Stres Yönetimi. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Sasangohar, F., Jones, S.L., Masud, F.N., Vahidy, F.S., Kash, B.A. (2020). Provider burnout and fatigue during the COVID-19 pandemic: lessons learned from a high-volume ıntensive care unit. Anesth Analg, 131(1), pp. 106-111.
Shaukat, N., Ali, D. M., & Razzak, J. (2020). Physical and mental health impacts of COVID-19 on healthcare workers: a scoping review. International Journal of Emergency Medicine, 13(1), pp. 1-8.
Sorokin, M., Kasyanov, E., Rukavishnikov, G., Makarevich, O., et al.(2020) . Stress and stigmatization in health-care workers during the COVID-19 pandemic. Indian J Psychiatry, 62, pp. 445–453.
Soto-Rubio, A., Gimenez-Espert, M.D.C., Prado-Gasco, V. (2020). Effect of emotional ıntelligence and psychosocial risks on burnout, job satisfaction, and nurses’ health during the COVID-19 pandemic. Int J Environ Res Public Health, 17(21), pp. 1–14
Stanley, M.A. & Beck, J.G (2000). Anxiety disorders. Clinical Psychology Review. 20(6), pp. 731-754.
Şimşek, E. (2011). Örgütsel iletişim ve kişilik özelliklerinin yaşam doyumuna etkileri. Yayımlanmamış doktora tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
Tang, C., Liu, C., Fang, P., Xiang, Y. & Min, R. (2019). Work-related accumulated fatigue among doctors in tertiary hospitals: A cross-sectional survey in six provinces of China. Int J Environ Res Public Health. 16(17), 3039.
Tavşancıl, E. & Aslan, A. E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller Için Içerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon. Taylor, S,. Landry, C.A., Rachor, G.S., Paluszek, M.M. Asmundson, G.J.G. (2020). Fear and avoidance of healthcare workers: An important, underrecognized form of stigmatization during the COVID-19 pandemic. Journal of Anxiety Disorders, 75.
Teksin, G., Bas Uluyol, O., Şahmelikoğlu Onur, Ö., Gül Teksin, M., Özdemir, H. M. (2020). Stigma-related factors and their effects on health-care workers during COVID-19 pandemics in Turkey: a multicenter study. The Medical Bulletin of Sisli Etfal Hospital. 54(3), ss. 281-290.
Tutar, H. (2004). Kriz ve Stres Yönetimi. Ankara: Seçkin Yayınları.
Vizheh, M., Qorbani, M., Arzaghi, S.M., Muhidin, S., Javanmard, Z., Esmaeili, M. (2020). The mental health of healthcare workers in the COVID-19 pandemic: A systematic review. J Diabetes Metab Disord, 19(2), pp. 1-12.
Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho CS, & Ho, R. C. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(5), pp. 1729-1732.
WHO (2020), Social stigma associated with COVID-19. https://www.who.int/ (E.T. 07-09-2021).
WHO (2021a). https://covid19.who.int/ (E.T. 07-09-2021).
WHO (2021b). https://www.who.int/ (E.T. 07-09-2021).
WHO (2022). https://www.who.int/ (E.T. 15-06-2022).
Xiao, H., Zhang, Y., Kong, D., Li, S. & Yang N. (2020). The effects of social support on sleep quality of medical staff treating patients with coronavirus disease 2019 (covıd-19) in january and february 2020 in China. Med Sci Monit. 26, pp.1-8.
Xiao, X., Zhua, X., Fua, S., Hub, Y., et al. (2020). Psychological impact of healthcare workers in China during COVID-19 pneumonia epidemic: A multi-center cross-sectional survey investigation, Journal of Affective Disorders, 247, pp.405-410.
YEDAM (2021). https://yedam.org.tr/stigma-ve-bagimlilik (E.T. 20/09/2021).
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12.Bsk), Ankara: Seçkin yayınevi.
Yılmaz, Ö., Boz, H. & Arslan, A. (2017). Depresyon anksiyete stres ölçeğinin(DASS 21) türkçe kısa formunun geçerlilik-güvenilirlik çalışması. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. ss. 78-91.
Yılmaz, Y., Erdoğan, A. & Hocaoğlu, Ç. (2021). Covid-19 ve damgalama. Kocaeli Medical Journal. 10:Özel Sayı 1, ss. 47-55.
Yüncü, V. & Yılan, Y. (2020). COVID-19 pandemisinin sağlık çalışanlarına etkilerinin incelenmesi: bir durum analizi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Ek Sayı/ Ekim (2020). ss. 373-401.
Zhu, Na, Zhang, D., Wang, W. et al. (2019). A novel coronavirus from patients with pneumonia in China. The New Engl J Med., 382(8), pp. 727-733.