H. Deniz SERT, Alpkan BİRELMA, Ebru IŞIKLI

2010’ların İkinci Yarısında Türkiye’de İşçi Sınıfı Protesto Eylemleri

Türkiye’de otoriter neoliberalizmin grevler üzerindeki etkileri 1990’ların ikinci yarısında belirginleşmiş, yasal grevlere katılan grevci işçi sayısı bu dönemde azalmıştır. 2010’larda ise hükümetin otomatikleşen ertelemeleri sebebiyle yasal grev yapmak neredeyse imkansızlaşmıştır. Ülkede otoriterleşmenin arttığı bu dönemde işçi sınıfının protesto eylemleri de sönümlenip önemsizleşmiş midir? Yoksa başka biçimlerde sürmekte midir? Bu araştırma işçi sınıfının 2010’ların ikinci yarısında işverenlerine ve devlete yönelik protesto eylemlerini inceleyerek bu sorulara yanıt aramaktadır. Protesto olayı analizi yöntemiyle yapılan özgün araştırmada 2015-19 yıllarında basına yansıyan 3 bin 95 eylem vakası tespit edilmiştir. Bu makalede asıl olarak işyeri temelli eylemler, yani bir işyerindeki işçilerin işyerindeki sorunlarıyla alakalı olarak işverenlerini hedef alan eylemler incelenip analiz edilmiştir. Vakaların yaklaşık beşte birine devletin müdahale ettiği, yaklaşık 170 bin işçinin grevinin hükümetçe ertelendiği 2015-19 yıllarında Türkiye işçi sınıfının, tüm engellere rağmen hakkını aramak için küçümsenemeyecek bir protesto performansı göstermiş olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri, Çalışma Sosyolojisi, Sosyal Adalet, Sosyal Hareketler, Protesto Olayı Analizi

PDF

___

Abdalla, N. (2020) “From the Dream of Change to the Nightmare of Structural Weakness: The Trajectory of Egypt’s Independent Trade Union Movement After 2011”, Weipert-Fenner, I. ve Wolff, J. (der.) Socioeconomic Protests in MENA and Latin America, Cham: Palgrave Macmillan, 145-168.
Albuquerque, H. (2021) “Lula’s Return Could Save Brazilian Democracy”, Jacobin. https://jacobinmag.com/2021/03/lula-return-brazilian-democracy-vaza-jato
Arıcan, Y. F. (2018) “Sınıf, Siyaset ve Kimlik Arasında: Hak-İşçi Sendikaları Konfederasyonu”, Savaşkan, O. ve Ertan M. (der.) Türkiye’nin Büyük Dönüşümü içinde, İletişim: İstanbul, 551-577.
Arslan, H. ve Odman, A. (2012) “Vakıf Üniversitesinde Akademik Kapitalizm ve Akademik Sendikacılık: Laureate Edu., Inc. İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Sosyal-İş/DİSK Örneği”, Sosyal Haklar IV. Ulusal Sempozyumu Bildiri Kitabı, Muğla: Muğla Üniversitesi.
Arslanalp, M. ve Erkmen, D. (2020) “Mobile emergency rule in Turkey: legal repression of protests during authoritarian transformation”, Democratization, 27:6, 947-969.
Bakır, O. ve Akdoğan, D. (2009) “Türkiye'de Sendikalaşma ve Özel Sektörde Sendikal Örgütlenme”, TÜRK-İŞ Dergisi, 383, 88-95.
Barrie, C. ve Ketchley, N. (2018) “Opportunity Without Organization: Labor Mobilization in Egypt After The 25th January Revolution”, Mobilization: An International Quarterly 23(2): 181-202.
Bayraktar, K., Karabulut, Ö., Altan, B., Ağabeyoğlu, H. ve Üstün, B. (2020) 3. Havalimanı İşçileri Mistik Tülü Kaldırdı. İstanbul: Ayrıntı.
Beinin, J. (2013) "A Workers' Social Movement on the Margin of the Global Neoliberal Order, Egypt 2004-2009", Beinin J. ve Vairel F. (der.) Social Movements, Mobilization, and Contestation in the Middle East and North Africa içinde, Stanford: Stanford University Press.
Beinin, J. (2016) Workers and Thieves. Stanford: Stanford University Press.
Birelma, A. (2014) Ekmek ve Haysiyet Mücadelesi: Günümüz Türkiyesi’nde Üç İşçi Hareketinin Etnografisi, İstanbul: İletişim.
Birelma, A. (2015) “Türkiye’de Taşeron Çalışma”, Toplum ve Bilim, 133, 55-96.
Birelma, A. (2018) “When Local Class Unionism Meets International Solidarity: A Case of Union Revitalisation in Turkey”, Global Labour Journal 9(2).
Birelma, A. (2022) Trade Unions in Turkey, 2022. Berlin: Friedrich Ebert Stiftung.
Biziukov, P. (2012) “The Dynamics of Labor Protests in Russia, 2008 to 2011”, Sociological Research, 51:5, 45-63.
Bozkurt-Güngen, S. (2018) “Labour and Authoritarian Neoliberalism: Changes and Continuities Under the AKP Governments in Turkey”, South European Society and Politics, 23:2, 219-238.
Bulut, G. (der.) (2010) Tekel Direnişinin Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi, Notabene, Ankara.
Çalışkan, K. (2018) “Toward a new political regime in Turkey: From competitive toward full authoritarianism”, New Perspectives on Turkey, 58, 5-33.
Çelik, A. (2012) “Türkiye’de 2000’li Yıllarda Grevler ve Grev Dışı Eylemler: Çalişma Hayatında “Pax Romana” Mı?”, IV. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu.
Çelik, A. (2015) “Turkey’s New Labour Regime Under the Justice and Development Party in the First Decade of the Twenty-First Century: Authoritarian Flexibilization”, Middle Eastern Studies 51:4, 618-635.
Çelik, A. (2018) “Sembiyotik İlişkiler ve Otoriter Korporatizm Kıskacında 2010’lu Yıllarda Türkiye’de Sendikalaşma, Toplu Pazarlık ve Grev Eğilimleri”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 39-69.
Çelik, Ş.D. (2019) 2015 Bursa Metal Eylemi ve Eylemin 2017 Grup Toplu İş Sözleşmesi Üzerine Etkilerine Yönelik Bir Alan Araştırması (Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Uludağ Üniversitesi.
ÇSGB (2018) Çalışma Hayatı İstatistikleri 2017. Ankara: ÇSGB.
ÇSGB (2020) Çalışma Hayatı İstatistikleri 2019. Ankara: ÇSGB.
ÇSGB (2021) Yıllar İtibariyle Grev ve Lokavt Uygulamaları (2008-2020). Ankara: ÇSGB. https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/calisma-genel-mudurlugu-istatistikleri/grev-ve-lokavt-istatistikleri/ China Labour Bulletin (2018) The Workers’ Movement in China 2015-2017, Hong Kong: China Labour Bulletin.
Christensen, P.T. (2017) “Labour under Putin”, New Labor Forum, 26(1), 64-73.
Crowley, S. ve Olimpieva, I. (2018) “Labor Protests and Their Consequences in Putin’s Russia”, Problems of Post-Communism, 65:5, 344-358.
Çetik, M. ve Akkaya Y. (1999) Türkiye’de Endüstri İlişkileri, İstanbul: Tarih Vakfı.
DİSKAR (2020) “AKP döneminde 194 bin işçinin grevi yasaklandı!”, DİSK Araştırma Merkezi. http://arastirma.disk.org.tr/?p=4283
Doğan, G. (2013) “Deradicalisation of organized labour”, Akça, İ., Bekmen, A. ve Özden B. A. (der.) Turkey Reframed: Constituting Neoliberal Hegemony içinde, London: Pluto Press, 188-203.
Doğan, Y. (2019) Ve Şaltere Uzandı Nasırlı El – Metal İşçilerinin Sömürüye ve İşbirlikçi Sendikal Düzene İsyanı, İstanbul: Vivo.
Dolenec, D., Balković, A., Kralj, K., Širinić, D., Romanos, E. ve Fernandes, T. (2020) “Protest Event Dataset for Croatia, Portugal, Serbia and Spain: Focus on Strike Data”, Croatian Political Science Review, 57(4), 155-168.
Eidlin, Barry ve Kerrissey, J. (2019) “Social Class and Social Movements”, Snow, D., Soule, S., Kriesi, H. ve Mccammon, H. (der.) The Wiley Blackwell Companion to Social Movements, Hoboken: John Wiley & Sons Ltd, 517-536.
Elfstrom, M. ve Kuruvilla, S. (2014) “The Changing Nature of Labor Unrest in China”, ILRReview, 67(2): 453-480.
El-Mahdi, R. (2011) “Labour protests in Egypt: causes and meanings”, Review of African Political Economy, 38:129, 387-402.
Emek Çalışmaları Topluluğu (2016) 2015 İşçi Sınıfı Eylemleri Raporu, İstanbul: Emek Çalışmaları Topluluğu.
Emek Çalışmaları Topluluğu (2021) 2019 İşçi Sınıfı Eylemleri Raporu, İstanbul: Emek Çalışmaları Topluluğu.
Erdinc, I. (2020) “Local Dynamics as a Resource for Labour Protests: The Case of Wildcat Strikes in the Metal Industry in Turkey, 2012–2016”, Global Labour Journal, 11(3), 206-221.
Erol, M. E. (2021) “Not-So-Strange Bedfellows: Neoliberalism and the AKP in Turkey”, Şahin, Ç. E. ve Erol, M. E. (der.) The Condition of the Working Class in Turkey, London: Pluto Press, 15-37.
Fişek, K. (1969) Devlete Karşı Grevlerin Kritik Tahlili, Ankara: Sevinç Matbaası.
Fougner, T. ve Kurtoğlu, A. (2011) “Transnational Labour Solidarity and Social Movement Unionism: Insights from and beyond a Women Workers’ Strike in Turkey”, British Journal of Industrial Relations 49(2).
Franzosi, R. (1995) The Puzzle of Strikes, Cambridge: Cambridge University Press.
Gökçek, A. Ç. (2019) Beyond Limits: The Mobilization of a Wildcat Strike in Turkey (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Gürcan, E. ve Mete, B. (2017) Neoliberalism and the Changing Face of Unionism, Palgrave Macmillan, Cham.
Haimson, L. ve Tilly, C. (1989) Strikes, wars, and revolutions in an international perspective, Cambridge: Cambridge University Press.
Haimson, L. (1989) “The historical setting in Russia and the West”, Haimson, L. ve Tilly, C. (der.) Strikes, wars, and revolutions in an international perspective, Cambridge: Cambridge University Press, 18-32.
Hamann, K., Johnston, A. ve Kelly, J. (2012) “Unions Against Governments: Explaining General Strikes in Western Europe, 1980–2006”, Comparative Political Studies 46(9) 1030-1057.
Hutter, Swen (2014) “Protest event analysis and its offspring”, della Porta, D. (der.). Methodological Practices in Social Movement Research, Oxford: Oxford University Press, 335-367.
ITUC (2020) 2020 ITUC Global Rights Index - The World’s Worst Countries for Workers, Brüksel: ITUC.
Joyce, S., Neumann, D., Trappmann, V. ve Umney, C. (2020) A global struggle: worker protest in the platform economy, Brussels: ETUI Policy Brief: European Economic, Employment and Social Policy.
Karatasli, S.S., Kumral, S. ve Silver, B. (2018) A New Global Tide of Rising Social Protest?, Paper presented at the Eastern Sociological Society Annual Meeting.
Katznelson, I. ve Zolbert, A. (1986) Working-Class Formation: Ninteenth-Century Patterns in Western Europe and the United States. Princeton: Princeton University Press.
Kaygısız, İ. (2014) “2013 Yılı İşçi Sınıfı Eylemleri Üzerine Değerlendirme”, DİSK-AR, 2, 108-115.
Kaygısız, İ. (2015) “2014 Yılı İşçi Sınıfı Eylemleri Üzerine Değerlendirme”, DİSK-AR, 4, 140-151.
Kaygusuz, Ö. (2018) “Authoritarian Neoliberalism and Regime Security in Turkey: Moving to an ‘Exceptional State’ under AKP”, South European Society and Politics, 23:2, 281-302.
Koçak, H. (2013a) “İnşaat İşkolunda İstihdamın Yapısı ve Emek Rejiminin Özellikleri”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 47, 13-23.
Koçak, H. (2013b) “İnşaat İşkolunda Sendikal Yapı, Direniş Biçimleri ve Yeni Örgütlenme Arayışları”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 47, 3-17.
Koç, C. ve Koç, Y. (1976) Türkiye İşçi Sınıfı ve Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Tüm İktisatçılar Birliği.
Koç, C. ve Koç, Y. (1999) “Tarihten Bir Sayfa: Türkiye’de 1960-1969 Döneminde İşçi Sınıfı Eylemleri”, TÜRK-İŞ Yıllığı '99, Cilt 1, 597-639.
Koo, H. (2001) Korean Workers, New York: Cornell University Press.
Koopmans, R. and Rucht, D. (2002) “Protest Event Analysis”, Klandermans, B. ve Staggenborg, S. (der.) Methods of Social Movement Research, Minneapolis: University of Minnesota Press, 231-259.
Korkmaz, E. E. (2015) “Building Coalitions for Transnational Trade Union Solidarity: Comparative Analysis of Three Campaigns from Turkey”, Global Labour Journal 6(1). Lee, C.K. (2007) Against the Law: Labor Protests in China’s Rustbelt and Sunbelt, Berkeley: University of California Press.
McGrath, M. ve Dinler, D. (2011) “Strategic Campaigning in Multinational Companies”, Juridikum, 3.
Makal, A. (1987) Grev: Kuramlar ve Uluslararası Farklılıklar. Ankara: V Yayınları.
Marx, K. (2011) Kapital I. Cilt, İstanbul: Yordam.
Millioğulları, Ö. (2007) Türkiye’de 1960-1980 ve 1980-2005 Dönemlerinde Grev Hareketlerinin Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri.
Nichols T. ve Suğur, N. (2005) Global İşletme, Yerel Emek, İstanbul: İletişim.
Öngel, S. ve Yıldırım, U. (2019) Krize Karşı Kooperatifler, Ankara: Notabene.
Özcan, S. ve Özcan, A. (1977) Türkiye İşçi Sınıfı 1976 Yıllığı, İstanbul: Gözlem Yayınları.
Özkızıltan, D. (2019) “Authoritarian neoliberalism in AKP’s Turkey: an industrial relations perspective”, Industrial Relations Journal, 50(3), 218-239.
Özveri, M. (2013) Türkiye’de Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve Sendikasızlaştırma, Ankara: Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
Özveri, M. (2016) “Yasaklarla Şekillenmiş Endüstri İlişkileri Sistemi ve 2015 Metal İşçileri Direnişi”, Çalışma ve Toplum, 2, 701-724.
Petrol-İş (1989) ’89 Petrol-İş, İstanbul: Petrol-İş.
Petrol-İş, (2000) ’97-’99 Petrol-İş, İstanbul: Petrol-İş.
Pereyra, S., Pérez, G. ve Schuster, F. (2015) “Trends of Social Protest in Argentina: 1989–2007”, Almeida, P. ve Ulate, A. (der.) Handbook of Social Movements across Latin America, 335-360.
Robertson, G.B. ve Teitelbaum, E. (2011) “Foreign Direct Investment, Regime Type, and Labor Protest in Developing Countries”, American Journal of Political Science, 55(3), 665–677.
Savaş, A. (2016) “Fabrikalardaki kalabalıklar sınıf olmaya başladığında: Metal işkolunda 2015 deneyimi”, Emek Yıllığı 2015. İstanbul: Yazılama, 482-492.
Saygılıgil, F. (2018) Bir Kadın Grevi, İstanbul: Güldünya.
Shorter, E. ve Tilly, C. (1974) Strikes in France 1830-1968, Cambridge: Cambridge University Press.
Silier, O. (1971) “1960-1970 Döneminde Türkiye İşçi Sınıfı Hareketleri,” Sosyalist Parti için Teori-Pratik Birliği, Şubat, 56-74.
Silver, B. (1995) “Labor Unrest and World-Systems Analysis: Premises, Concepts, and Measurement”, Review (Fernand Braudel Center) 18(1), 7-34.
Silver, B. (2003) Forces of Labor, Cambridge: Cambridge University Press.
Silver, B., Arrighi, G. ve Dubofsky, M. (1995) “Introduction”, Review (Fernand Braudel Center) 18(1), 7-34.
Silver, B. ve Zhang, L (2009) “China as an Emerging Epicenter of World Labor Unrest”, Hung, H. (der.) China and the Transformation of Global Capitalism, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 174-187.
Şafak, C. (2012) Büyük Grev, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
Şahin, Ç. E. (2021) “Organised Workers’ Struggles Under Neoliberalism: Unions, Capital and State in Turkey”, Şahin, Ç. E. ve Erol, M. E. (der.) The Condition of the Working Class in Turkey, London: Pluto Press, 262-282.
Taştekin, U. (2019) The Metal Storm: 2015 Wave of Strikes in the Turkish Automotive Sector (Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ortadoğu Üniversitesi.
Tayanç, T. (1987) Türkiye’de Yapılan Grevlerin Nicel ve Nitel Değerlendirmesi (1963-1980), İstanbul: Türkiye Denizciler Sendikası.
Teitelbaum, E. (2010) “Measuring Trade Union Rights through Violations Recorded in Textual Sources: An Assessment”, Political Research Quarterly 63(2), 461-474.
Thompson, E. P. (1968) Making of English Working Class, London: Victor Gollancz Ltd.
Tilly, C. (2004) Social Movements, 1768-2004, London: Paradigm.
Tokol, A. ve Güler C. (2016) “İşçilerin Gözünden Bir Direniş Hikâyesi: 2015 Metal Direnişi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30(5), 935-968.
Tuğal, C. (2018) “Çin Tutulması (2): Metal Fırtına, neoliberalizmden “milli” kapitalizme geçişin bir emaresi.” sendika.org. https://sendika.org/2018/03/cin-tutulmasi-2-metal-firtina-neoliberalizmden-milli-kapitalizme-gecisin-bir-emaresi1-cihan-tugal-481355
Türk-İş (2006) Türkiye’de Sendikal Örgütlenmenin Bedeli: İşten Atılmak, Ankara: TÜRK-İŞ.
Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1996) Belediyelerde İşçi Hareketi ve Sendikacılık, İstanbul: Tarih Vakfı, 149-151.
Türkmen, N. (2012) Eylemden Öğrenmek, İletişim, İstanbul.
Uysal, A. (2017) Sokakta Siyaset, İstanbul: İletişim.
Yalman, G. ve Topal, A. (2019) “Labour Containment Strategies and Working Class Struggles in the Neoliberal Era: The Case of TEKEL Workers in Turkey”, Critical Sociology 45(3), 447-461.
Yıkılmaz, G. ve Kumlu, S. (2011) Tekel Eylemine Kenar Notları, Phoenix, Ankara.
Zhang, L. (2019) “Worker protests and state response in present-day China: trends, characteristics, and new developments, 2011–2016”, Wright, T. (der.) Handbook of Protest and Resistance in China, Cheltenham: Edward Elgar, 119-136.