Şerhu’l-Akâid ve Kelâmî Değeri Üzerine Bir Deneme

Şerhu’l-Akâid, Kelâm ilmi için önemli bir eserdir. Eser, asırlarca medrese ders müfredatında kelâm ders kitabı olarak okutulmuştur. Bunun sebebi, kendisinden önceki kelâmî konuları kısa ve anlaşılır bir metotla özetlemesidir. Şerhu’l-Akâid’in teolojik bir içeriğe sahip olması, onun kelâmî olarak farklı açılardan değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Çalışmada Şerhu’l-Akâid adlı eser; metot, içerik ve literatür açısından incelenerek kelâmî değeri üzerine bazı tespitlerde bulunulmuştur. Böylece eser ve eserin Müslüman düşünce açısından ne anlam ifade ettiğine ilişkin çözümlemeci bir yargıya ulaşılmaya çalışılmıştır. Şerhu’l-Akâid, Sa’duddîn Mes’ûd b. Fahreddîn et-Teftâzânî tarafından Ömer en-Nesefî’nin kelâm metni olan Akâidu’n-Nesefî üzerine yazılmış şerhlerin en meşhurudur. Eserin bu ünü, onun kelâm alanındaki klasik eserlerden biri olmasına neden olmuştur. Şerhu’l-Akâid’in, konuları işlerken kullandığı metotta iki temel unsur bulunmaktadır. Bunlardan ilki, eserin klasik kelâm sorunlarına göre sade ve kısa bir şekilde hazırlanmış olmasıdır. İkincisi ise hem rakip mezheplerin görüşlerini mukayeseli olarak vermesi hem de bu görüşlerin kısmen felsefesini yapmasıdır. Bu yönüyle Şerhu’l-Akâid’i, kelâm eseri olmasının yanı sıra bir kelâm felsefesi girişimi olarak da görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Teftâzânî, Şerhu’l-Akâid, Kelâm, şerh, Akâidu’n-Nesefî.

An Essay On Sharh Al-Aqaid and Its The Theologıcal Value

"Sharh al-Aqāid" is one of the important works of the sharh tradition in the Muslim education system in terms of the science of the Kalām. As a course book, Sharh al-Aqāid has been taught in the curriculum of madrasa for many centuries. The reason of Sharh al-Aqāid for being preferred as a course book is to summarize the previous theological literature in a simple and understandable way. The fact that Sharh al-Aqāid has a theological content, it needs to be evaluated from different angles. In the study, It has made some determinations on the theological value of Sharh al-Aqāid, as method, content and literature. Thus, an attempt was made to reach an analytical judgment on the work and what mean in terms of Muslim thought.Sharh al-Aqāid edited by Teftāzānī is the most famous of the sharhes on “Aqāid an-Nasafī” is Omer an-Nasafī’s theology text. This reputation of the work has caused it to be one of the classical works in the field of kalām. There are two basic elements in the method of Sharh al-Aqāid used when describing the theological issues. The first of these is that it is prepared in a simple and short way according to the classical kalām problems. The second one is to give competing views of the rival sects in a comparative way and also partly to make their philosophy. In this respect, it is possible to see Sharh al-Aqāid as a kalām philosophy effort as well as being a work of kalām.

Keywords:

Sharh, Kalām, Teftāzānī, Sharh al-Aqāid, Aqāid an- Nasafī,

PDF

___

Akbulut, Ahmet. Kur’an’a Yabancılaşma Süreci. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Pozitif Matbaacılık, 2001.
Aslantürk, Ayşe Hümeyra. “Nesefî Necmeddîn Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Altuntaş, Mehmet, “Kur’an’da Peygamberlere Gönderilen ‘Suhuflar/Kitaplar’ Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies, 11/12, (2016): 1-24.
Avcı, İsmail. “Fatih’in Musahiplerinden Âlim ve Şair Molla Kırımî ve Bir Şi-iri”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 40 (2016): 111-127.
el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. Uṣûlu’d-dîn. İs-tanbul: Devlet Matbaası, 1346-1928.
Bebek, Adil. “Hayâlî Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 3-5. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Bursalı, Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. Haz. İsmail Özen, A. Fikri Yavuz, İstanbul: Meral Yayınevi, 2000.
el-Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdulmelik b. Abdullah. Kitâbu’l-irşâd ilâ ḳavâtı‘ı’l-edille fî uṣûli’l-‘itikād. Thk. Muhammed Yusuf Musa, Ali Abdulmunîm Abdulhamîd. Bağdat: el-Mektebu’l-Hancî, 1369-1950.
Çağlayan, Harun. Etik Açıdan Mâturîdî’nin Hidayet Anlayışı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
Demirci, Osman. Osmanlı Medreselerinde Kelâm Öğretimi (İznik, Bursa, Edirne, İstanbul). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Düşünce Geleneğinde ‘Siyasi Metin’ Olarak Kelam Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1 (2003): 379-398.
Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Felsefe Biliminin Arkaplanı: Semerkand Matematik Astronomi Okulu”. Dîvân İlmî Araştırmalar 14 (2003): 1-66.
Gökyay, Orhan Şaik-Özen. “Molla Lutfî Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 255-258. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
İbiş, Fatih. “Bir Cümlenin İzini Sürmek: Şerhu’l-Akâid Hâşiyelerinde Kelam-Felsefe İlişkisi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2017): 134-152.
Kumbasar, H. Murat. “Taftâzânî (h.722-792/m.1322-1390)’nin Eserleri”. Ata-türk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 25 (2006):149-164.
el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbu’t-tevḥid. nşr. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi, Ankara: İsam Yayınları, 2003.
el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtu ehl-i sunne. Thk. Mecdî Bâsellûm, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 426/2005.
en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. et-Temhîd fî uṣûli’d-dîn. Thk. Abdulhay Kâbîl, Kahire: Dâru’s-Segâfe, 1407-1987.
Öcal, Şamil. “Osmanlı Kelamcıları Eş’ari miydi?”. Dini Araştırmalar Dergisi 2/5 (1999): 225-254.
Özen, Şükrü. “Teftâzânî Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 299-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Özervarlı, M. Sait. “Osmanlı Kelâm Geleneğinden Nasıl Yararlanabiliriz?”. Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları, edt. Ali Akyıldız, Ş. Tufan Buz-pınar, Mustafa Sinanoğlu. İstanbul: yy., 2007.
Sinanoğlu, Mustafa. “el-Mevâkıf Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 29: 422-424. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Sinanoğlu, Mustafa. “Şerh Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 564-565. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Şensoy, Sedat. “Şerh Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
et-Teftâzânî, Mes’ûd b. Ömer Sa‘deddîn. Şerḥu’l-ʿAḳāʾidi’n-Nesefiyye. Thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d. Kahire: Mektebetu’l-Ezheriyye li’n-Nuzâs, 1421-2000.
et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed bin Îsâ. Sünen-i Tirmizî. Riyad: Mektebetu’l-Meârif, 1471.
Toksöz, Hatice. “Osmanlı’nın Klasik Döneminde Felsefe ve Değeri”. Değerler Eğitimi Dergisi 13 (2007): 123-154.
Topaloğlu, Bekir. Mâtürîdiyye Akaidi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Ya-yınları, 1995.
Tözluyurt, Mehmet “Kur’an’da Allah ve İnsan’ın Sonsuzluğu Üzerine Bir İn-celeme”. Bozifder 13, (2018): 185-212.
Uludağ, Süleyman. Şerḥu’l-Akâid Tercümesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991. Yavuz, Yusuf Şevki. “Akâidü’n-Nesefî Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm
Ansiklopedisi. 2: 217-219. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Usûl-i Selâse Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An-siklopedisi. 42: 212. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Yazıcıoğlu, Said. “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde İlm-i Kelâm ve Genel Eğitimdeki Yeri”. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi 4 (1980): 273-283.
Yurdagür, Metin. Bibliyografik Bir Kelam Tarihi Denemesi, Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesindeki Arapça Akaid ve Kelam Yazmalarının Tanıtım ve Değer-lendirilmesi. İstanbul: Er-Tu Matbaası 1989.
Yıldız, Sâkıb. “Akkirmânî Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 270. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.