2023

FIKIH USULÜNE KAYNAKLIĞI AÇISINDAN MUÂZ HADİSİNİN TAHLİLİ VE TENKİDİ

Bu makale, hadis kaynaklarında Muâz hadisi diye bilinen meşhur hadisi sened ve metinaçısından tahlil etmeyi hedeflemiştir. Geniş anlamda ictihadın dar manada ise kıyasınmeşruiyetine kaynaklık etmesi bakımından söz konusu hadis, fıkıh usulü literatüründeayrı bir önemi haizdir. Dolayısıyla bu makalede hakkında farklı görüşlerin ileri sürüldüğürivayetin fıkhi delillere kaynaklık etme yönüne vurgu yapılmış, ictihad, re’y vedar anlamda kıyasın ispatı ile ilgili konularda hadisin delil alındığına temas edilmiştir.Ayrıca hadisin muhtevası yönüyle tartışma konusu edildiği fıkhî disiplinler içerisindene şekilde delil alındığı incelenmeye çalışılmıştır. Bunun için Muâz hadisinin fıkhi kaynaklardahangi başlıklar altında zikredildiği tespit edilmiştir.

The Analysis and Criticism of the Muadh Hadith in the Source of the Principles of Fiqh

This article aims to analyze the various aspects (especially in terms of isnad and matn) of the hadith, known as the Muadh-hadith in the hadith narrative literature, and the text. In a broad sense, the case-law (ijtihād), in the strict sense of the qiyās is a source of legitimacy in the narrow sense of the case, and the hadith has a particular importance in usul al-fiqh literature. Therefore, in this article that the Muadh-hadith which are put forward different opinions about it, is emphasized how this narrative provide evidence for sources of İslamic law and it has been touched on the fact that the hadith was taken as evidence in cases of ijtihād, opinion and narrow comparison. In addition, it has been tried to examine how the evidence that it is discussed within the fiqhist disciplines where the content of the hadith is discussed. For this, it is determined which Muadhhadith is mentioned under the headings in the sources of fiqhist.

PDF

___

Abdulhâlık, Abdulgânî. Hücciyyetü’s-sünne (Sünnetin Delil Oluşu). Trc. Dilaver Selvi. İstanbul: Şule Yayınları, 1996.
Ahmed b. Hanbel. Müsned. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
Apaydın, H. Yunus. “Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35: 37- 40. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
Apaydın, H. Yunus. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 25: 529- 539 Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21: 432-445 Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. Thk. İmran Ali Ahmed Arabî. Bingazi: Dâru’l-kütübi’lvataniyye, 2004.
Barış, Mustafa Necati. Câhiliyeden Hz. Ömer Dönemi Sonuna Kadar Yargı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.
Barış, Mustafa Necati. “İlk Dönem İslâm Tarihi’nde Yargı”. Disiplinlerarası ve Tematik İslâm Tarihi Yazıları I. ed. Eyüp Baş ve Halide Aslan. 65-82. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
Beyhakî, Ahmed ibnu’l-Huseyn b. Ali. Sünenu’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 10 Cilt. Mekke: Mektetbetu dâru’l-bâz, 1994/1414.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. el-Câmiu’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Târîhu’l-kebîr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986/1407.
Ebû Amr Nûruddîn b. Ali es-Sa’dî. Tuhfetu’l-lebîb bimen tekelleme fîhim hâfız ibn-i Hacer mine’r-ruvât fî ğayri’t-takrîb. Mısır: Mektebetü İbn Abbas, 2010.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-Tayâlisî. Müsned. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, ts.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Ebu’l-Huseyn el-Basrî. el-Mu’temed fi usûli fıkh. 2 Cilt. Beyrut: yy. 1983.
Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed ibnu’l-Ferrâ. el-Udde fî usûli’l-fıkh. Thk. Dr. Ahmed b. Ali el-Mubârekî. Riyad: yy., 1990.
Ebû Yusuf Yakub b. İbrahim. Kitâbu’l-harâc. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1979.
Esen, Bilal. Hanefi Usulcülerinde İctihad Teorisi. Ankara: TDV. Yayınları, 2012.
Fazlurrahman. Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu. Çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1995.
Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid. el-Mustasfâ fî ilmi’l-usûl. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413.
Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Thk. Dr. Hamza b. Zuheyr Hafız. 4 Cilt. Medine: Şerîketu Medîneti’lmünevvere, ts.
Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid. Mustasfâ (İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi) Trc. Yunus Apaydın. 2 Cilt. Kayseri: Rey Yay., 1994.
Gül, Sema. Muaz b. Cebel’in Yemen’e Gönderilmesiyle İlgili Rivâyetlerin Şekil Yönünden Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Gümüşhane Üniversitesi, 2015.
Gül, Sema. “Muâz b. Cebel’in Yemen’e Gönderilmesiyle İlişkilendirilen Rivâyetlerin Şekil Yönünden Tahlili”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/183 (2015): 183-208.
Gürler, Kadir. “Zayıf Hadisle Amel Edilip Edilmeyeceği Tartışmaları Arasında Bir Çözüm Yolu: Telakki Bi’l-Kabul”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2012): 5-28.
Hasan, Ahmed. The Early Development of Islamic Jurisprudence. İslamabad: I.R.I, 1970.
Hatîb Bağdadî, Ebû Bekir. el-Fakih ve’l-mütefakkih. Thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yusuf el-Azzâzî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnu’l-Cevzî, 1996.
Isfahânî, Râğıb Ebu’l-Kasım Huseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ğarîbi’l- Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Lübnan: Dâru’l-ma’rife, ts.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. Câmiu’l-beyâni’l-ilm ve fadlihi. Thk. Ebû Abdurrahman Fevvaz Zumerli. 2 Cilt. Beyrut: Muessetu’rreyyân, Dâru İbn Hazm, 2003/1424.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Thk. Muhammed Avvâme. Hindistan: Dâru’s-selefiyye, ts.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fi temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru kütübi’l-ilmiyye, ts.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. Thk. Muhammed Avvâme. 4. Bs. Halep: Dâru’r-reşîd, 1992.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1994.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’rrâfi’i’l- kebîr. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1989.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. 1. Bs. Mısır: 1347.
İbnu’l-Arabî, Arıdatü’l-ahvezî. 1. Bs. Mısır: Matbaatü’l-Mısriyye, 1931.
İbnu’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali, el-İlelü’l-mütenâhiye. Thk. Halil el-Meyis. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.
İbnu’l-Esîr, İzzuddin Ebu’l-Hüseyn. Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. 1. Bs. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
İbnu’l-Esîr, Mecidüddin. en-Nihâye fî ğarîbil-hadîs ve’l-eser. 5 Cilt. Beyrut: ts.
İbn Hibbân, Muhammed Ebû Hâtim et-Temimî el-Büstî. es-Sikât. 1. Bs. Thk. Seyyid Şerefuddin Ahmed. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1975.
İbnu’l-Kayyim el-Cevziyye. İ’lâmu’l-muvakkıîn an rabbi’l-âlemîn. 1. Bs. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnu’l-Cevzî, 1423.
İbnu’l-Kesîr, İmâduddîn Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Dr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 21 Cilt. Riyad: Hicr, 1997.
İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî fi’l-fıkhi’l-imâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1405.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
İbn Mâce. Sünen-i ibn Mâce bi şerhi’l-imâm Hasan el-Hanefî es-Sindî. Thk. Şeyh Halil Me’mun Şeyha. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, ts.
İbn Manzûr. Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l- Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.
İmam Muhammed İbn Saud İslamic University, el-Meclisü’l-ilmi el-ictihâd fi’şşerîati’l- İslâmiyye ve buhûsun uhrâ. Riyad: 1984.
İbn Sa’d, Muhammed Ebû Abdullah el-Basrî. et-Tabakâtu’l-kubrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru sadr, ts.
Karaman, Hayrettin. İslam Hukukunda İçtihad. Ankara: D.İ.B. Yayınları, ts.
Karaman, Hayrettin. Başlangıçtan Günümüze Kadar İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: Zafer Matbaası, 1989.
Karadavî, Yusuf. İslam Hukuku Evrensellik-Süreklilik, Trc. Y. Işıkçık, A. Yaman. İstanbul: Marifet Yayınları, 1997.
Kevserî, Muhammed Zâhid. Makâlâtü’l-Kevserî. Kahire: el-Mektebetu’ttevfîkiyye, ts.
Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet (Eleştirel Yaklaşım). Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1996.
Mâlik b. Enes. el-Müdevvenetu’l-kübrâ. Sahnûn b. Saîd et-Tenûhî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
Muhammed b. Ali b. Âdem b. Musa. Meşâriku’l-envâri’l-vehâce ve metâliu’l esrâri’l-behâce fî şerhi süneni’l-imâm ibn Mâce. 1. Bs. 4 Cilt. Riyad: Dâru’lmuğnî, 2006.
Mübârekfûrî, Ebu’l-A’lâ Muhammed. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi câmii’t-Tirmizî. 10 Cilt. 1. Bs. Beyrut: 1990.
Nevevî, Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Mecmû’ fi şerhi’l-mühezzeb. Thk. Muhammed
Necib el-Mutiâ. 23 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetu’l-irşâd, ts.
Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mâhiyeti”. İslâmiyât 1/3 (1998): 41-47.
Özen, Şükrü. İslam Hukuk Düşüncesinin Aklileşme Süreci (Başlangıçtan Hicrî IV. Asır Ortalarına Kadar). Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, 1995.
Pezdevî, Fahrü’l-İslâm. Keşfül-esrâr (Alâuddînel-Bahârî). 4 Cilt. 2. Bs. Beyrut, 1994.
Pezdevî, Ali b. Muhammed. Usûl. Karaçi: Cavid Pres, ts.
Rıza, M. Reşîd. İslam’da Birlik ve Fıkıh Mezhepleri. Trc. A. Hamdi Akseki. Sadeleştiren: Hayreddin Karaman. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 1974.
Sââtî, Ahmed b. Abdurrahman b. Muhammed el-Bennâ. Fethur’r-rabbânî li tertîbi müsnedi’l-imâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. 24 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâu’t-turâsi’l-arabî, ts.
Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. London: Unıversıty Pres, 1950.
Sehârenfurî, Halil Ahmed. Bezlu’l-mechûd fî halli Ebî Dâvûd. 20 Cilt. Beyrut: ts.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme. el-Mebsût. 30 Cilt. 2. Bs. Beyrut: ts.
Şâfiî, Muhammed b. İdris. Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: ts.
Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife,1393.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim. Muvâfakât (İslami İlimler Metodolojisi). Trc. M. Erdoğan. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayınları, 1993.
Şener, Abdülkadir. İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas İstihsan İstıslah. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 1974.
Şener, Abdülkadir. “İslâm Hukukunda Re’y ve İctihad”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (1973): s. 123-131.
Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan. el-Hucce. Thk. Mehdî Hasan el-Geylânî. Beyrut: Alemu’l-kütüb, 1403.
Şimşek, Murat. İslam Hukukunda Bağlayıcılık Bakımından Hz. Peygamber’in İctihad ve Tasarrufları. Ankara: TDV, 2009.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyub Ebu’l-Kasım. el-Mu’cemu’l-kebîr. Thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî. 2. Bs. Mevsıl: Mektebetu’l-ulûm ve’l-hikem, 1983.
Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdulmelik b. Seleme el-Ezdî. Şerhu müşkili’l-âsâr. Thk. Şuayb Arnavut. 1. Bs. Müessesetu’rrisâle, 1994.
Tehânevî, Zafer Ahmed. İ’lâü’s-sünen. Thk. Muhammed Taki Osmânî. 22 Cilt. (Karaçi: 1418).
Tirmizî, Ebû İsa. Câmiu’s-Sahîh Sünen-i Tirmizî. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Uğur, Müçteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: T.D.V. Yayınları, 1992.
Vezir, Ahmed b. Muhammed. el-Musaffâ fî usûli’l-fıkh. Beyrut. ts.
Yavuz, Yunus Vehbi. Hanefi Mezhebinde İçtihad Felsefesi. İşaret Yay., İst. 1993.
Zebidî, M. Murtaza. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 10 Cilt. Mısır: 1307.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed. Mîzânu’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed. Kâşif fî ma’rifeti men lehû rivâyetun fî kütübi’s-sitte. 2 Cilt. Cidde: yy., 1992.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb Arnaût ve heyeti. 25 Cilt. 3. Bs. Beyrut: Muessesetu>r-risâle, 1985.
Ebû Zehrâ, Muhammed. İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi. Trc. Abdülkadir Şener. 2. Bs. İstanbul: Hisar Yayınları, ts.
Zeylâî, Cemâluddîn. Nasbu’r-râye li ehâdîsi’l-hidâye. 4 Cilt. Kahire: Dâru’lhadîs, ts.