BÜVEYHÎLERİN DİN SİYASETİ BAĞLAMINDA EŞARÎLİK’İN GELİŞİMİNE KATKILARI

İslam tarihinde, iktidarı elinde tutan unsurların hâkimiyetlerini daha sağlam bir şekildetesis etmek gayesine matuf olarak çoğu zaman bazı mezheplere toleranslı yaklaştıklarıgörülmüştür. Bunun yanında kimi iktidarların birkaç mezhep arasında bir denge siyasetigüttüğü de vaki olmuştur. Zikri geçen bu hususiyetler iktidarların idari mekanizmaanlamında meşruiyetlerini tabana yayma açısından etkili bir yöntem olarak telakki edilmiştir.Ayrıcalık kazanan mezhepler siyasî iktidarlar için sağladıkları faydalara ilavetenasıl olumlu katkıları kendilerine yapmışlardır. Zira mevcut iktidardan aldıkları destekhem görüşlerinin yayılmasında hem de nüfuz alanlarının genişlemesinde onlara avantajlarsağlamıştır. Bu açıdan bakıldığında pek çok amelî veya itikadî mezhebin kimizaman direkt olarak sebebini, bazen de sonucunu siyasetin şekillendirdiği anlaşılmaktadır.Anlatılan hususlar Eşarîlik bağlamında değerlendirildiğinde siyasî yönetimlerin bumezhebin oluşumu ve tesir alanının genişlemesinde de etkili oldukları görülmektedir.Bu bağlamda makalemizde Büveyhî iktidarı döneminde Eşarîlik’in gelişim seyri hakkındabilgiler vermeyi amaçlamaktayız.

Contributions to the Development of Asharism in the Context of Religious Politicality of the Buway

In Islamic history, it has often been seen that some sects are tolerated by the power holders in order to establish their dominance more firmly. On the other hand, some rulerships have been based on a balance politics among a few sects. These characteristics are considered as an effective way of spreading the legitimacy of power to people in terms of administrative mechanism. Because the support they have been received from the current power gives them advantages both in spreading their views and in expanding their spheres of influence, privileged sects have made the main positive contributions to them in addition to the benefits they have provided for political power. From this point of view, it is understood that the politics sometimes shape directly cause or result of many practical or faith sects. When it is evaluated in the context of Asharism, it is seen that political governments are also effective in the formation of this sect and its expansion. In this context, we also intend to give information about the development of the Asharism during the period of Buwayhid administration.

PDF

___

Abdulhamid, İrfan. “Eş’ârî”. DİA. 11: 444. İstanbul: 1995.
Akoğlu, Muharrem. Büveyhiler Döneminde Mutezile. Ankara: 2008.
Ateş, Ahmed. “Deylem”. İA. 3: 568. İstanbul: 1963.
Azimli, Mehmet. “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî Hanedan: Büveyhîler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7/2 (2005): 19-32.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. Usûlu’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 1981.
Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. el-İnsâf fîmâ yecibu i‘tikâduhû velâ yecûzu el-cehl bihî. Thk. M. Z. el-Kevserî. Kahire: Müessesetü’l-
Hancî, 1963; thk. I. A. Haydar. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
Bedevî, Abdurrahman. Mezâhibu’l-İslâmiyyîn. Beyrut: 1996. Bozkuş, Metin. Büveyhîler ve Şiîlik. Sivas: 2003.
el-İstahrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed el-Fârisî. Kitâbu Mesâliki’l- Memâlik. Leiden: 1927.
el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Risâle fî istihsâni’l-havd fî ilmi’l-kelâm. Richard J. Mc. Carty, The Theology of al-Ash’ârî içinde. Beyrut: 1953.
el-Hamevî, Ebû Abdillâh Yakut. Mu’cemu’l-udebâ, 1-10. cilt. Kahire: Dâru’l- Fikr, 1980.
el-Hemedânî, Kâdî Abdulcebbâr Abdullah b. Ahmed. el-Muhît bi’t-teklîf. Tah. Ö. S. Azmi, Kahire ts.
el-Hemedânî, Muhammed b. Abdilmelik. Tekmiletü târîhi’t-Taberî. Târîhü’lümem ve’l-mülûk içinde. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. 11: 354-355. Beyrut ts.
İsfahânî, Ebu’l-Ferec. Makâtilü’t-tâlibiyyîn. Thk. Seyyid Ahmed. Beyrut: 1987.
el-Makdisî, Ahsenu’t-tekâsim fî mârifeti’l-ekâlim. Ed. M. D. De Goeje. Leiden: 1906.
el-Mütevellî, Ebû Saîd Abdurrahmân b. el-Me’mûn en-Nîsâbûrî. el-Ğunye fî usûli’d-dîn. Thk. I. A. Haydar. Beyrut: 1987.
es-Sübkî, Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Takiyyüddîn. Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ. 1-6. Mısır ts.
eş-Şehristânî, Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihâl. 1. cilt. Beyrut: 1406/1986. Demircan, Adnan. Hz. Ali’nin Hilâfet Hakkı Meselesinde Gadîr-i Hum Olayı. İstanbul: Beyan Yay., 2014.
Eş’arî, Ebu’l-Hasen. el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne, Medine: 1410.
et-Taftazânî, Ebu’l-Vefâ. Kelam İlminin Belli Başlı Meseleleri. Trc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: 1980.
Genç, Süleyman, “Halife el-Kâdir Döneminde Bağdat’ta Yaşanan Dinî - Siyasî Hadiseler ve Onun Sünnî Siyaseti”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], IV/2 (2004), s. 219-243.
Gölcük, Şerafettin. “Bâkıllânî”. DİA. 4: 531. İstanbul: 1991.
Güner, Ahmet. Büveyhîler’den Adudu’d-Devle ve Dönemi. İzmir: 1992.
Güner, Ahmet. “Büveyhîler Dönemi ve Çok Seslilik”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12 (1999): 47-72.
Güner, Ahmet. Büveyhîlerin Şiî-Sünnî Siyaseti. İzmir: 1999.
Hasan İbrahim, Hasan. Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi. 3. cilt. Çev.
İsmail Yiğit, Sadreddin Gümüş, Hamdi Aktaş. İstanbul: 1987.
Hilâl es-Sâbî, Ebü’l-Hüseyn Hilal b. el-Muhassin b. İbrâhim. Târîh. Nşr., H. F. Amedroz-D. S. Margoliouth. The Eclipse of Abbasid Caliphate (içinde). 3. cilt., London: 1921.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan. Tebyînu kezibi’l-müfterî fî mâ nusibe ile’lİmâm Ebi’l-Hasân el-Eş’arî, Dimeşk: 1399/1979.
İbn Cevzî, Ebu’l-Ferec. el-Muntazâm fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, 6. cilt. Beyrut ts.
İbn Hurdâzbih, Ebu’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdillâh. el-Mesâlik ve’l-memâlik. Thk. Ebû’l-Ferec Kudâme b. Câfer. Beyrut: 1889.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 16. cilt. Beyrut: 1981.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. Tecâribu’l-ümem. 2. cilt. Bağdad ts.
İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takiyyüddin Ahmed b. Abdilhalim. en-Nübüvvât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fî’t-târîh. Nşr. C. J. Tornberg. 9-11. Beyrut: 1979. Trc. Abdülkerim Özaydın. 10. cilt. İstanbul: l987.
İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec. Kitâbu’l-fihrist. Nşr. M. Rıza Teceddüd. Tahran: 1366.
İmâmu’l-Harameyn el-Cüveynî. İnanç Esasları Kılavuzu: Kitâbu’l-İrşâd. Çev. A. B. Baloğlu-S. Yılmaz-M. İlhan-F. Sancar. Ankara: 2010.
İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelam. Ankara: 1981.
Kabir, Mafizullah. The Buwayhid Dynasty of Baghdad. Calcutta: 1964.
Kâdî İyâd, Musa b. ‘Iyâd, Tercümetü’l-Kâdî Ebî Bekr Muhammed b. el-Bâkıllânî an kitâbi tertîbi’l-medârik ve takrîbi’l-mesâlik li ma‘rifeti i‘lâmi mezhebi’lİmâm Mâlik. (Bâkıllânî’nin Temhîd adlı kitabının sonunda basılmış). Thk. Mahmûd M. el-Hudayrî. Kahire: 1947.
Kalaycı, Mehmet. “Eşariliğin Tarihsel Arkaplanı: Küllabilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. c. 51: 2, (2010): 411-424.
Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik-Maturidilik İlişkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 2011.
Keskin, Mehmet. Eş’ariliğin Teşekkül Süreci. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 2005.
Kubat, Mehmet. “Selefi Perspektifin Tarihselliği”. İslâmî Araştırmalar Dergisi. 18/3 (2004): 244.
Kubat, Mehmet. “Eş’arî Ekolünün Öncüsü Olarak Ebu’l-Hasan el-Eş’arî ve Kelâmî Görüşleri”. İslâmî İlimler Dergisi. Yıl: 7, 2012: 7/13: 26.
Merçil, Erdoğan. “Büveyhîler”. DİA. 6: 497-498. İstanbul: 1992.
Mesûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb. 3. cilt. Beyrut ts. Müneymine, Hasan. Târîhu’d-Devleti’l-Büveyhiyye: es-siyâsî ve’l-iktisâd ve’lictimâiyye. Beyrut: 1987.
Pırlanta, İsmail. “Büyük Selçukluların Horasan’da Dini ve Sosyal Yaşam Üzerindeki Bazı Uygulamaları ve Bunların Halka Yansımaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012: 16/ 2, 705.
Sâhib b. Abbâd, Ebu’l-Kâsım İsmâil b. Abbâd b. el-Abbâs. Resâilü Sâhib b. Abbâd. Nşr. Abdülvehhâb Azzâm ve Şevkî Dayf. by. trz.
Tenûhî, Kâdî Ebu’l-Muhassin b. Ali. Neşvâru’l-muhâdara ve ahbâru’l-müzâkere. Thk. Abbud es-Salici. 3. cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1971-1973.
Tözluyurt, Mehmet, “Eş‘arî Üzerinde Devam Eden Mu‘tezilî Etkiler Hakkında Bir Değerlendirme”. Turkish Studies. Volume 13/9 Spring. Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.13499, ss. 257-273.
Umran, Abdüllatif. el-Edebü’l-Arabî fî balât Adûdiddevleti’l-Büveyhî. Dımeşk: 2002.
Watt, Montgomery. “al-Ash’arî Abu’l-Hasan”. El2’. 1: 694.
Yavuz, Yunus Şevki. “Mücerredü’l- Makalat”. DİA. 31: 448-449. İstanbul: 2006.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Zünnar”. DİA. 44: 573. İstanbul: 2013.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Ehl-i Sünnet”. DİA. 10: 527. İstanbul: 1994.
Yazıcı, Tahsin. “Deylem”. DİA. 9: 263. İstanbul: 1994.
Zühdi, Carullah. el-Mu’tezile. Kahire: 1947.