Üç kavram, tek terim ve bir öneri: Kur’ân’ın cem‘i

Bu makalenin amacı, Kur’ân’ın cem‘i teriminin Türkçe karşılıklarındaki karmaşaya dikkat çekmek ve bu probleme çözüm olabilecek bir öneride bulunmaktır. Bugün Türkçe tefsir literatüründe, Kur’ân’ın cem‘i terimi sadece Hz. Ebû Bekir döneminde gerçekleştirilen faaliyete hasredilmiştir. Halbuki klasik eserlerde Kur’ân’ın iki ya da üç kez cem‘ edildiği belirtilmektedir. Bununla birlikte -âlimlerin görüş ve açıklamaları da dikkate alındığında- bu terimin, üç farklı kavrama delalet edecek şekilde kullanılması daha uygun gözükmektedir. Kur’ân’ın Cem‘i teriminin delalet ettiği ilk olay, ayetlerin -Peygamberimizin talimatıyla- sure içlerindeki muayyen yerlerine yerleştirilmesidir. Rivayetler göz önüne alındığında bu olay iki şekilde gerçekleşmiştir: Ya ayetler indirildiği esnada Peygamberimiz tarafından ilgili surelerdeki yerlerine yazdırılmış ya da şartlardan dolayı indirildiği anda farklı malzemeler üzerine kaydedilen ayetler daha sonra sureleri oluşturacak şekilde başka bir malzemede bir araya getirilmiştir. Kur’ân’ın cem‘iyle kastedilen ikinci olay Hz. Ebû Bekir’in hilafetinde dağınık halde duran Kur’ân parçalarının iki kapak arasında bir araya getirilmesidir. Üçüncü cem‘in ifade ettiği olay ise Hz. Osman döneminde -kıraatte ciddi ihtilafların baş göstermesi sebebiyle- Kur’ân’ın okunuş ve yazılış itibariyle tek harfe indirilmesidir. Türkçe çalışmalarda cem‘ teriminin ifade ettiği bu üç kavramı karşılayacak, üzerinde uzlaşılmış bir lafız bulunmamaktadır. Genel olarak her bir cem‘, “toplama”, “derleme”, “bir araya getirme”, “istinsah”, “çoğaltma” gibi pek çok farklı lafızla karşılanmaktadır. Bunların hiçbiri üç kavramı birden karşılayamamaktadır. Bazıları ise delalet ettiği tek bir kavramı karşılama hususunda dahi yetersiz kalabilmektedir. Dolayısıyla bu makalede her üç cem‘e de tekabül edebilecek bir Türkçe lafız önerisinde bulunulacaktır.

Three concepts, one term, and a proposal: jam‘ al-Qur’ân

Concepts are the abstracted forms of events, facts, and creatures in mind. The expression of the concepts in languages is called term or word in the logic science. Besides, Words are the basic units of the language, and every word indicates several meanings. But meanings have no existence outside. In this case, a word won't be able to imply a fact or an event outside directly because the facts and the events don't exist in mind. Then, we ought to ask how a word can signify an event that is outside of the mind with its meanings inside of the mind. In this instance, our mind abstracts this event and transforms it into a concept. After that, it correlates the event with the meanings of the word. Thus, we can understand that event, and additionally, describe and transfer it to another person.

Keywords:

Tafsir, Qur’ân, Jam‘ al-Qur’ân, Collection Compilation,

PDF

___

Açıkel, Ayşe. “Kur’an’ın Cem’i İle İlgili Rivayetler ve Tahlili”. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şu‘ayb el-Arnavut vd. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2001.
Ahmet Cevdet, Bergamalı. Tefsir Usûlü ve Tarihi. haz. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
Akdemir, Salih. “Kur’an’ın Toplanması ve Kıraatı Meselesi”. Kur’an sempozyumu (Bilgi Vakfı), 25-29.
Akgül, Muhittin. “Kur’an’ın İlk Muhafızları ‘Vahiy Katipleri’”. Diyanet İlmi Dergi Kur’an Özel Sayısı, 83-100.
Altuntaş, Mehmet. “Kur’an’ın Mekke’de Yazılması ve Medine’de Çoğaltılması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VI/11 (2018), 257-289.
Ateş, Abdurrahman. “Tefsir Geleneğinde Levh-i Mahfuz Düşüncesi”. İslâmî Araştırmalar XVI/3 (2003), 391-404.
Atli, Yaşar. “Kur’an’ın Yazılması ve Cem’i”. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Aydın, Zeynel Abidin. “Hz. Osman ve Sonrası Dönemde Kur’ân’ın Metinleşme Târihi”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
Azimli, Mehmet. “Hz. Peygamber’in Hastalığından Kuran’ın Cemine Kadar Meydana Gelen Bazı Olaylar Üzerine Mülahazalar”. Şarkiyat 1 (01 Nisan 2009), 67-80.
Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib. el-İntisâr li’l-Kur’ân. thk. Muhammed ‘İsâm el-Kudâh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2001.
Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn. Delâilü’n-Nübüvve ve Ma‘rifetu Ahvâli Ashâbi’ş-Şeri‘a. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1988.
Birışık, Abdulhamit. “Ulûmu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Haziran 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ulumul-kuran
Birışık, Abdulhamit - Aydar, Hidayet. “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Haziran 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/kuran
Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Bûtî, Sa‘îd Ramazan. Min Ravâi‘i’l-Kur’ân: Teemmülâtün ‘İlmiyyetün ve Edebiyyetün fî Kitâbillahi ‘Azze ve Celle. Dimaşk: Dâru’l-Fârâbî, 2007.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsîr Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1983.
Çalışkan, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Çöllüoğlu, Mahmut Sami. “Kur’ân-ı Kerim’in Cem’i ve Çoğaltılmasında Müsteşriklerin Görüşleri ve Bu Görüşlerin Eleştirileri”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
Danacı, Sibel. “Kur’ân-ı Kerim’in Metinleşme Süreci ve Sûrelerin Tertibine Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (30 Nisan 2020), 138-166.
Dânî, Ebû ‘Amr. el-Ahrufu’s-Seb‘a li’l-Kur’ân. thk. Abdulmüheymin Tahhân. Cidde: Dâru’l-Menâra, 1997.
Dânî, Ebû ‘Amr. el-Mukni‘ fî Rasmi Mesâhifi’l-Emsâr. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1978.
Demirci, Muhsin. Kur’ân Tarihi. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2007.
Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İlim ve Sanat, 1986.
Draz, Abdullah. Kur’an’a Giriş. çev. Salih Akdemir. Ankara: Otto, 2010.
Draz, Abdullah. Medhal ile’l-Kur’âni’l-Kerîm: ‘Ardun Târîhiyyun ve Tahlîlun Mukâran. çev. Muhammed Abdulazim Ali. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1984.
Dumlu, Ömer. Kur’an Tefsirinde Yöntem. İzmir: Anadolu Yayınları, 1998.
Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Şu‘ayb el-Arnavut - Muhammed Kâmil Karabelli. Dimaşk: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
Ebû ‘Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Fedâilu’l-Kur’ân. thk. Mervân el-‘Atıyye vd. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, ts.
Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2004.
Erul, Bünyamin. “Zeyd b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Haziran 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/zeyd-b-sabit
İbn Ebî Dâvud, Ebû Bekr Abdullah b. Süleyman es-Sicistânî. Kitâbu’l-Mesâhif. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn. Şerhu Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail. Fedâilu’l-Kur’ân. thk. Ebû İshâk el-Huveynî el-Eserî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1416.
İbnu’l-Hâcib. el-Kâfiye fî ‘İlmi’n-Nahv ve’ş-Şâfiye fî ‘İlmi’t-Tasrîfi ve’l-Hat. thk. Sâlih Abdulazîm eş-Şâ‘ir. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2010.
Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kırâati. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
Kılıç, Sadık. “Kur’an’ın Cem’i Meselesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (30 Haziran 1980), 261-277.
Kürdî, Muhammed Tâhir b. Abdilkâdir el-Mekkî el-Hattât. Târîhu’l-Kur’ân ve Garâibu Rasmihi ve Hukmuhu. Cidde: el-Me‘ârifu’l-‘Âmme, 1365.
Maşalı, Mehmet Emin - Serin, Muhittin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Haziran 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mushaf
Mekkî b. Ebî Tâlib. el-İbâne ‘an Me‘âni’l-Kırâ’ât. thk. Abdulfettâh İsmâîl Çelebi. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, ts.
Mennâ‘u’l-Kattân. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2009.
Mustafa, İbrahim vd. el-Mu‘cemu’l-Vasît. el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Riyad: Dâru Taybe, 2006.
Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‘ayb. Fedâilu’l-Kur’ân. thk. Fârûk Hamâde. Beyrut: Dâru İhyâi’l-‘Ulûm, 1992.
Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah el-Hâkim. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
Ormrod, Jeanne Ellis. “Concept Learning”. Encyclopedia of the Sciences of Learning. ed. Norbert M. Seel. New York: Springer, 2012.
Önen, Hacı. “Kurtûbî ve Taberî’ye Göre Kur’an’ın İstinsahının Kıratla İlişkisi”. The Journal of Academic Social Science Studies 64 (2017), 167-174.
Pişgin, Yasin. “Mütekaddim Dönemde Ulûmu’l-Kur’ân”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26 (30 Nisan 2017), 120-148.
Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1977.
Suyûtî, Celâluddîn. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şu‘ayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2008.
Sülün, Murat. Kur’ân Kılavuzu - Mutlak Gerçeğin Sesi: Kaynağı - Şeklî Yapısı - Mahiyeti - Muhtevası - Okunuşu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
Şen, Ziya. “Kur’an’ın Metinleşme Sürecinde Ortaya Çıkan Problemler”. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
Taşcı, İbrahim. “Zeyd b. Sâbit ve Kur’ân-ı Kerîm’e Hizmeti”. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996.
Tirmizî, Ebû ‘İsâ Muhammed b. ‘İsâ. el-Câmi‘u’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
Tuğral, Rahim. “Kur’anın Cem’i ve İstinsahında Üç Önemli Nokta”. Diyanet İlmi Dergi XXVI/1 (1990), 89-101.
Turan, Muharrem. “Hazreti Osman Dönemi Siyâsî Olaylarında Kullanılan Ayetlerin Tefsir İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Velâyetî, Kerîm. “Resûl-i Ekrem Zamanında Kur’ân’ın Cem‘i ve Ayetlerin Tenâsübü”. İslâmî Araştırmalar XVIII/3 (2005), 237-249.
Zerkeşî, Muhammed b. ‘Abdullah. el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’t-Turâs, 1984.
Zurkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 17 Haziran 2020. http://sozluk.gov.tr