Dindar insan algısı ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlilik ve güvenirlik çalışması

Bu çalışmanın amacı bireylerdeki dindar insan algısının belirlenmesini kolaylaştıran bir ölçme aracı geliştirmektir. Dinlerin inananlarına sosyal yaşamlarını düzenleme, yaşam zorluklarıyla baş etme gibi konularda yol gösterdiği bilinmektedir. Aynı dine inansalar da bireyler farklı yaşam tecrübelerine sahip oldukları için din ve dindarlık ile ilgili kavramları ve tanımlamaları çok farklı yapabilmektedirler. Bu bağlamdan yola çıkılarak Türkiye’de dindarlığın nasıl algılandığını değerlendirebilecek bir ölçek çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ilk olarak, 105 katılımcıya dindar insan kavramından ne anladıkları sorularak 145 maddelik bir madde havuzu oluşturulmuştur ve alan uzmanların görüşleri alınmıştır. Uzman görüşleri ve kullanışlılık ilkesi göz önüne alınarak eldeki maddeler 41 e indirilmiş ve pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulamada 98 kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Verilerin analizinde 41 madde ile açımlayıcı faktör analizi yapılmış, KMO Bartlett katsayısı 0,959, serbestlik derecesi 406 ve anlamlılık P<0,005 bulunmuştur. Analiz sonucunda dört boyutlu, varyansı %59, 6 olan 35 maddelik bir yapı elde edilmiştir. Elde edilen ölçeğin uygulamasından (N= 426) sonra SPSS programı ile açımlayıcı, LİSREL programı ile de doğrulayıcı faktör analizi yapılmış, 35 maddeli ve dört boyutlu bir ölçek olduğu doğrulanmıştır. Her bir boyuttaki maddenin faktör yük değerleri 0,48 ile 0,85 arasında değişmektedir. Dört boyutun açıklayabildiği toplam varyansın %57,03 olduğu görülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizinde ise (X^(2⁄df)= 1,89; RMSEA=0,046; NFI = 0,97; CFI = 0,99; GFI = 0,84) ve elde edilen değerlerin dört boyutlu ölçek ile uyum sağladığı görülmüştür. Ok’un (2011) Dinî Tutum Ölçeğiyle geliştirilen ölçek arasındaki ilişkiye bakıldığında, alt boyutlar arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çalışma sonucunda dindar insan algısını ölçebilecek dört boyutlu ölçeğin iç tutarlılığının güvenirliğini gösteren KMO=0,957 olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Dindarlık, ölçek geliştirme, , dindar insan algısı, dindarlığın boyutları

The development of religious person perception scale: validity and reliability study

Religiosity has been one of the most debated issues in Turkey in recent years. There has been considerable confusion in understanding the concepts of religiosity. The aim of this study is to develop a measurement tool that makes it easier to determine the religious perception of individuals. It is known that religions guide their believers in matters such as organizing their social lives and dealing with life difficulties. People who believe in the same religion can have a variety of different perspectives about religion and religious concepts. In this case, to find the source of the differentiation, a measurement tool was needed. It was decided to develop a scale to meet this need. Researchers should be aware that the scale developed with this study was prepared to measure individuals' perception of religiousness, not religiousness.

PDF

___

Akça, E.D. (2019) Dindar İnsan Algısı Ölçeği Geliştirme Çalışması, , Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
Allport, G. W. , & Ross, J. M. (1967). Personal Religious Orientation And Prejudice, Journal of Personality and Social Psychology, 5, 432-443.
Allport, G. (2004) Birey ve Dini, Çeviren Bilal Sambur, Ankara, Elis Yayınları.
Arslan, M. (2003) Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt III, Sayı: 1, 97-115.
Aydın, A.R. (1995) Dini İnkârın Psiko-Sosyal Nedenleri, Samsun: Ondokuz Mayız Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi).
Burris, C. T.(1999), Religious Experıence Epısodes Measure (REEM) , Measures of Religiosity, Edited By Peter C. Hill and Ralph W. Hood Jr, Birmingham: Religious Education Press.
Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, İstatistik, Araştırma Deseni Spss Uygulamaları ve Yorum. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Ergeshkyzy, A. ve Yıldız, M. (2018) Kırgızlarda İslam Dinine İlişkin Tutum Ölçeği Geliştirme Çalışması, Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:6, Sayı:13, 356-369.
Erkan, E. (2014). - Türkiye’de Dindarlığın Tespiti İle İlgili Çalışmalar ve Tahkikî Dindarlığın Ölçülmesiyle İlgili Öneriler, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 18 Sayı: 60, 125-140.
Gazzâli,İmam (1975) İhyau Ulumi’d – Din, Çeviren Ahmet Serdaroğlu, I, II, III, IV, İstanbul, Bedir Yayınevi.
Günay, Ü. (1998) Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
Horozcu, Ü. ve Demir, Z. (2018), Ergenler İçin Dini İnanç Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Yakın doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, Sayı 4(1), 81-92.
İbn-i Sina (2017) İşaretler ve Tembihler, Çeviren Macit, M.; Durusoy, A. ve Demirli E., İstanbul: Litera Yayıncılık.
Karaçoşkun, M. D. (1998), Psiko-Sosyal Açıdan İman (Dini İnanç)-Amel (Dini Davranış) İlişkisi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora tezi).
Kayıklık, H. ve Kalgı, M. E. (2017). Dinsel Yaşayış Ölçeği: Geçerlik güvenirlik çalışması, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:17 (1), 1-19.
King, M., ve Hunt, R. (1975). Measuring The Religious Variable: National Replication. Singapore: Journal for The Scientific Study of Religion, 14, 13-22.
Lenski, G. (1961). The Religious Factor A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics & Family Life, Garden City, NY: Doubleday Publisher.
Mutlu, K. (1989) Bir Dindarlık Ölçeği- Sosyolojide Yöntem Sorunu Üzerine Bir Araştırma, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, 194-199
Ok, Ü. (2011). Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi Cilt 8, Sayı 2, 528-549.
Onay, A. (1997), Dini Yönelim Düzeyi İle Sınav Kaygısı İlişkisi ve Sınav Kaygısında Hipnoterapi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezİ.
Onay, A. (2003), Mezun Oldukları Liselere Göre Üniversite Öğrencilerinin Dindarlık Düzeyleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmetlerine ve Dinî Gruplara Yönelim Durumları, Değerler Eğitimi Dergisi (1), 171-194.
Özbaydar, B. (1970) Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: Baha Matbaası.
Özdoğan, Ö. (2005) İnsan Allah ilişkisi, Dini Araştırmalar; Cilt: 7, Sayı 21, 135-162
Peter C. Hill (1999) Measures Of Religiosity / Edited By Peter C. Hill and Ralph W. Hood Jr. Birmingham: Religious Education Press.
Tan, N. (2018) Kömürcünün İmanı, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Mayıs Cilt:10 Sayı:2, 625-637.
Taplamacıoğlu, M. (1962) – Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerine Bir Anket Denemesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 1, 141-151
Taş, K., (2006) Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi, Adana: Karahan Kitabevi.
TDK (2019), Tük Dil Kurumu Güncel Türkçe Online Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gtsvearama=gtsveguid=TDK.GTS.5c99e2b3e97741.05879196
Thouless, R. (1935). The Tendency to Certainty in Religious Belief. British Journal of Psychology, 26, 16-31.
Tümer, G. (1994) "DİN", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 9, 312-320
Ulu, M. (2013), Dindarlığın Tanımı, Boyutları ve Ölçülmesi Üzerine Psikolojik Bir Araştırma -Erciyes Üniversitesi Öğrencileri Örneği-, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Uygun Altunbaş, A (2017) Religiöse Sozialisation in Muslimischen Familien, Globaler Lokaler Islam, Erschienen im Transcript Verlag
Uysal,V. (1995) İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma; İslami Araştırmalar Cilt:8, Sayı:3-4, 263-271.
Ülken, H. Z. (1958). Felsefeye Giriş 2, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Ülken, H. Z. (1963). Felsefeye Giriş 1, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Yaparel, R. (1987) "Yirmi-Kırk Yaşlar Arası Kişilerde Dini Hayat ile Psiko-sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma" Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Yapıcı, A. (2002) Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Temmuz-Aralık, Cilt:2, Sayı:2, 75-118.
Yapıcı, A. (2006) Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği, Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1, 65-115.