Said Ali KUDAYNETOV

ŞİHÂBUDDÎN EL-MERCÂNÎ VE ŞAFAĞIN KAYBOLMADIĞI BÖLGELERDE YATSI NAMAZININ HÜKMÜ İLE İLGİLİ NAZARİYESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Makale konusu, “Şihâbuddîn el-Mercânî ve Şafağın Kaybolmadığı Bölgelerde YatsıNamazının Hükmü ile İlgili Nazariyesinin Değerlendirilmesi” olarakbelirlenmiştir. Çalışma, klasik fıkıhta belirli bir döneme kadar tartışılmamış birmeselesinin on dokuzuncu asırda yaşamış bir müctehid alim tarafından nasılçözümlendiğini ortaya koymaktadır. Hayatının tamamını ilim yolunda geçirenŞihâbuddîn el-Mercânî (ö. 1889) bu konuda bir eser ortaya koyarakkanaatimizce İslam dünyasında fıkıh alanında önemli bir hizmetgerçekleştirmiştir. “Nâzûretu’l-Hakk fî Fardıyyeti’l-‘Işâ ve in lem Yeğibi’ş-Şafak”adını verdiği bu eser tespit edebildiğimiz kadarıyla meseleye ilişkin müstakilolarak kaleme alınmış ilk telif olup Mercânî’den önce bu meseleyi bağımsızolarak ele alıp tartışan benzer bir eser mevcut değildir. Diğer taraftan bu eser,kanaatimizce, bu meselenin tüm yönleriyle ele alındığı en kapsamlı çalışma olmaözelliğini hala sürdürmektedir. Mercânî bu eserinde İslam dininin en temelibadeti olan namaz ile ilgili birtakım hükümler ortaya koymaktadır. Bu eser, bazıKuzey ülkelerinde gecenin kısa olması nedeniyle şafağın kaybolmamasındanötürü yatsı namazının kılınıp kılınmaması ile ilgili konu hakkındadır. Mercânî,eserinde, naklî ve aklî delilleri getirerek bu konudaki görüşlerini ortaya koymayaçalışmaktadır. Tataristan gibi Kuzey ülkelerinde şafağın kaybolmadığıdurumlarda yatsı namazının farz oluşunu inkar edenlere karşı âdeta ilmî birsavaş açarak onların bu görüşlerinin temelsizliğini ortaya koymaya çalışmıştır.Mercânî’nin kendi görüşünü savunurken bu konuda bilgi içeren Hanefî eserlerinçoğunu taradığı anlaşılmaktadır. Nitekim bu eserde Hanefî kaynaklarının büyükbir kısmı ele alınıp Hanefî alimlerinin en önemli isimleri zikredilmiştir. AyrıcaMercânî, kendisi bu konuda belirli bir döneme kadar bilgi olmadığını, konuylailgili ilk tartışmaların çok sonraları ortaya çıktığını söylemektedir. Mercânîsadece furû açısından değil, fıkıh usûlü açısından da kendi görüşünü savunmaya gayret etmektedir. Bunlarla birlikte Mercânî’nin, görüşünü temellendirmek için,tefsir, hadis, tarih alanına ilişkin eserleri de araştırma sahasına dahil ettiğianlaşılmaktadır.

THE EVALUATION OF THE THEORY OF SHIHÂBUDDÎN AL-MARDJÂNÎ AND THE PROVISION OF THE ‘ISHAA PRAYER IN THE REGIONS WHERE DAWN IS NOT LOST

The subject of the article is determined as The Evaluation of the Theory of Shihâbuddîn al-Mardjânî and the Provision of the ‘İshaa Prayer in the Regions Where Dawn is not Lost”. The study reveals how a dispute that has not yet been discussed in the classical period of Islamic jurisprudence was solved by a mujtahid scholar who lived in the nineteenth century. Shihâbuddîn al-Mardjânî, who has spent his entire life on the path of science, has produced a work on this subject and has performed an important service in the field of fiqh in the Islamic world. As far as we know, there is no work on this subject that discusses this issue before Mardjânî. In addition, this work is in our opinion, the most comprehensive work to address this issue in all its aspects. In this work, Mardjânî reveals a number of provisions related to prayer, the most important worship of the Islamic religion. This work had written about whether or not to perform ‘ishaa prayer due to the fact that the dawn does not disappear due to the short night. In his work, Mardjânî tried to put forward his views on this subject by bringing scriptural evidence and rational evidence. In the northern countries such as Tatarstan, in cases where the dawn has not disappeared, he had started, so to speak, a scientific war against those who deny the necessity of ‘ishaa prayer and tried to prove the baselessness of their views. While Mardjânî defended his view, it is understood that he scanned all Hanafî works containing information on this subject. As a matter of fact, most of the Hanafî sources are discussed in this work and the most important names of Hanafî scholars are mentioned. In addition, Mardjânî himself says that there is no information on this subject until a certain period and that the first discussions about this issue have emerged much later. Mardjânî endeavors to defend his own view not only in terms of furû‘ but also in terms of fiqh. In addition to these, it is understood that Mardjânî made researches in fields such as tafsir, hadith and history.

PDF

___

‘AYNÎ, Bedru’d-Dîn Ebî Muhammed Mahmûd b. Ahmed (ö. 855), ‘Umdetu’lKârî Şerh Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 2009, I-XXV c.
BÂCÎ, Ebu’-Velîd Suleymân b. Halef b. Sa‘d b. Eyyûb (ö. 494), el-Muntekâ Şerhu Muvatai Mâlik, (thk. Mahmûd Şâkir), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût 2005/1425, I-X c.
BİGİYEF, Mûsâ Cârullâh (ö. 1369/1949), Uzun Günlerde Rûze, Umid Tipografisi, Kazan 1911. (Musa Carullah Bigi, Uzun Günlerde Oruç, (Eseri sadeleştirerek dipnotlarla işleyen Yusuf Uralgiray), (m.y.) Ankara 1975.)
BİLMEN, Ömer Nasuhi (ö. 1391), Büyük İslam İlmihali, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul 1986.
BUHÂRÎ, ‘Alâuddîn ‘Abdulazîz b. Ahmed (ö. 730), Keşfu’l-Esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1997/1418, IIV c.
CESSÂS, Ebû Bekr er-Râzî (ö. 370), Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî, (Thk. ‘Ismetullâh ‘Inâyetullâh Muhammed), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Dâru’s-Sirâc, Beyrût, el-Medînetu’l-Munevvere 1431/2010, I-VIII c.
CESSÂS, Ebû Bekr er-Râzî (ö. 370), Ahmed b. ‘Alî er-Râzî (ö. 370), el-Fusûl fi’lUsûl, Mektebetu’l-İrşâd, İstanbul 1994/1414, I-IV c.
DERDÎR, Ebu’l-Berakât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (ö. 1201), eş-Şerhu’sSağîr ‘alâ Akrebi’l-Mesâlik ilâ Mezhebi’l-İmâm Mâlik, Dâru’l-Me‘ârif, Kâhira 1986, I-IV c.
DESÛKÎ, Muhammed b. Ahmed b. ‘Arafa el-Mâlikî (ö. 1230), Hâşiyetu’dDesûkî ‘ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1424/2003, I-VI c.
FÂRİSÎ, ‘Alâu’d-Dîn Ali b. Balabân (ö. 739), el-İhsân bi-Tertîbi Sahîhi İbni Hibbân, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1987/1407, I-IX c.
GAZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505), Kitâbu’l-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, (‘Abdu’l-‘Alî Muhammed b. Nizâmiddîn el-Ensârî’nin Kitâbu Fevâtihi’r-Ruhumât’ı ile birlikte)el-Matbaatu'l-Âmiriyye, Mısr 1322, I-II c.
HURAŞÎ, Muhammed b. Abdullah b. ‘Alî el-Mâlikî (ö. 1101), Şerhu’l-Huraşî, ‘alâ Muhtasari Seydî Halîl, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût 1427/2006, I-VIII c.
İBNU’L-HUMÂM, Kemâluddîn Muhammed b. ‘Abdilvâhid es-Sivâsî (ö. 861/1457), ŞerhuFethi’l-Kadîr, (Burhânuddîn Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Ebî Bekr el-Ferğânî el-Merğînânî’nin (ö. 593/1195), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî eseriile birlikte), (tlk. ve trc. ‘Abdurrazzâk Ğâlib elMehdî), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1424/2003, I-X c.
İBNU’N-NECCÂR, Muhammed b. Ahmed b. ‘Abdil‘azîz el-Futûhî el-Hanbelî (ö. 972), Ma‘ûnatu Uli’n-Nuhâ Şerhu’l-Munteha, (Thk. Abdulmalik b. Abdillâh Dehîş), Mektebetu Dâri'l-Beyân, Dımeşk 2007/1428, I-XII c.
İBN HANBEL, Ahmed Ebû Abdillâh eş-Şeybânî (ö. 241), el-Musned, (Thk.Şu‘ayb el-Arnaût ve ‘Âdil Murşid), Muessesetu’r-Risâle,Beyrût 1417/1997, I-XXX c.
İBN KUDÂME, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdullâh b. Ahmed (620), elMuğnî ve’ş-Şerhu’l-Kebîr ‘alâ Metni’l-Mukni‘, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1984/1404, I-XIV c.
İBN MUFLİH, Ebû İshâk Burhânu’d-Dîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hanbelî (ö. 884), el-Mubdi‘ Şerhu’l-Mukni‘, (Thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâ‘îl eş-Şâfi‘î), Dâru’lKutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1997/1418, I-VIII c.
İBN NUCEYM, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî (ö. 970/1563), el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, el-Matba‘atu’l-‘İlmiyye, (b.y.) (t.y.), I-VIII c.
KANLIDERE, Ahmed, “Mercânî”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004, XXIX c.
KARÂFÎ, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs (ö. 684), ez-Zahîre, (Thk. Sa‘îd Arab‘), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrût 1994,I-XIV c.
MERCÂNÎ, Şihâbuddîn (ö. 1307/1889), Nâzûretu’l-Hak fî Fardiyyeti’l-‘Işâ ve in lem Yeğibi’ş-Şafak, Huzur Kitabevi, Kazan 2013.
MERCÂNÎ, Şihâbuddîn (ö. 1307/1889), Kitâbu Hizâmeti’l-Havâşî li-İzâhati’lĞavâşî, Çirkov Matbaası, Kazan 1307.
MERĞÎNÂNÎ, Burhânu’d-Dîn Ebi’l-Hasan ‘Alî b. Ebî Bekr el-Ferğânî (ö. 593), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî, Dâru’l-Arkam, Beyrût (t.y.), I-IV c.
MEVSÎLÎ, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd (ö. 683), Kitâbu’l-İhtiyâr li-Ta‘lîli’lMuhtâr, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût 2004/1425, I-V c.
MUBÂRAKFÛRÎ, Ebu’l-‘Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm (ö. 1353), Tuhfetu’l-Ehvazî bi-Şerhi Câmi‘ı’t-Tirmizî, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1995/1415, I-X c.
MUNÂVÎ, Muhammed ‘Abdurraûf (ö. 1031), Feydu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmi‘ı’sSağîr, Matba‘atu Mustafâ Muhammed, Mısr 1938/1356, I-VI c.
MUNZİRÎ, Abdulazim b. Abdilkavî (ö. 656), Muhtasaru Suneni Ebî Dâvud, Mektebetu’l-Me‘ârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Riyâd 2010/1431, I-III c.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn b. Şeref (ö. 676), Kitâbu’l-Mecmû‘ Şerhu’lMuhezzeb li’ş-Şîrâzî, (Thk. Muhammed Necîb el-Mutî‘î), Mektebetu’lİrşâd, Cidde (b.y.), I-XXIII c.
PAÇACI, İbrahim, Akşam Namazı Vaktinin Çıkışı ve Yatsı Namazı Vaktinin Giriş ve Çıkışı, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-V, İbadetler ve Aile Hayatı ile İlgili Bazı Meseleler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2012, ss. 169-188.
SACİT Özdemir, İLHAMİ Aşıkkaya, “İmsak ve Tan Vakitlerinin Gözlemsel Yolla Tespiti”, Diyanet İlmi Dergi, Sayı: II, Yıl: 2016, ss. 31-42.
SAN‘ÂNÎ, Muhammed b. İsmâ‘îl (ö. 1182), Subulu’s-Selâm Şerhu Bulûği’lMerâm, (Tlk. Muhammed Nâsıru’d-Dîn el-Elbânî), Mektebetu’l-Me‘ârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Riyâd 1427/2006, I-IV c.
SERAHSÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 490/1096), Kitâbu’l-Mebsût, Dâru’lMa‘rife, Beyrût 1989/1409, I-XXXI c.
SİCİSTÂNÎ, Suleymân b. el-Eş‘as (ö. 275), Sahîhu Suneni Ebî Dâvud, Dâru Ğırâs, Kuveyt 1423/2002, I-XI c.
ŞEYBÂNÎ, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Hasen (ö. 189/805), Kitâbu’l-Asl, elMa‘rûf bi’l-Mebsût, (tsh. ve tlk. Ebu’l-Vefâ el-Afğânî), ‘Âlemu’l-Kutub, Beyrût 1990/1410, I-V c.
TAHÂVÎ, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdilmalik el-Urdî elHacerî el-Mısrî (ö. 321), Şerhu Me‘âni’l-Âsâr, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1427/2006, I-III c.
TEFTÂZÂNÎ, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. ‘Umer (ö. 791), et-Telvîh ilâ Keşfi Hakâiki’tTenkîh, (Sadruşşerî‘a’nın et-Tavdîh Şerhu’t-Tenkîh adlı şerhi ile birlikte), (Thk. Muhammed ‘Adnân Dervîş), Dâru’l-Erkam b. Ebi’lErkam, Beyrût (t.y.), I-II c.
TİRMİZÎ, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sûre (ö. 279), Sunenu’t-Tirmizî veHuve’l-Câmi‘u’s-Sahîh, (Thk. Abdulvehhâb Abdullatîf), Matba‘atu’lMedenî, Kâhira 1384/1964, I-V c.
TİRMİZÎ, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sûre (ö. 279), el-Câmi‘u’s-Sahîh ve Huve Sunenu’t-Tirmizî, (Thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Matba‘atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih, Kâhira 1937/1356, I-IV c.
URUMİY, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh el-‘Alevî el-Hererî eş-Şâfi‘î, Şerhu Sahîhi Muslim el-Musemma el-Kevkebu’l-Vehhâc ve’r-Ravdu’l-Behhâc fî Şerhi Sahîhi Muslim b. el-Haccâc, Dâru’l-Minhâc, Dâru Tavkı’n-Necât, Beyrût, Cidde 2009/1430, I-XXVI c.
ZERKEŞÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Abdillâh el-Mısrî el-Hanbelî (ö. 772), Şerhu’z-Zerkeşî ‘alâ Muhtasari’l-Hırakî, Mektebetu’l-‘Abîkân, Riyâd 1993/1413, I-VII c.
ZEYLÂ‘Î, Cemâlüddîn Ebî Muhammed Abdullâh b. Yûsuf (ö. 762), Nasbu’rRâye li-Ehâdîsi’l-Hidâye, Matba‘atu Dâri’l-Me’mûn, Ezher 1938/1357, I-IV c.
ZEYLÂ‘Î, Fahruddîn ‘Usmân b. ‘Alî (ö. 743/1342), Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Mektebetu İmdâdiye Multân, Pâkistân (t.y.).
YAZICI, Nesimi, İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2004.
YUZEYEV, Aydar Niloviç, Tatarskaya religiozno-filosofskaya mısl v obşemusulmanskom kontekste (Genel Müslüman Kontekstte Tatar Dînî-Felsefî Düşünce), Tatar Kitap Neşriyatı, Kazan 2002.
YUZEYEV, Aydar Niloviç, Tatarskaya Filosofskaya Misl (Tatar felsefî düşüncesi), Tatar Kitap Neşriyatı, Kazan 2001.
YUSUPOV, Munir, Şihâbuddîn el-Mercânî, Tatar Yayın Evi, Kazan 2005. Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Takvimlerindeki İmsak ve Yatsı Vakitlerine İlişkin açıklama.
https://www.diyanet.be/Portals/0/D%C4%B0YANET%20%C4%B0 %C5%9ELER%C4%B0%20BAKANLI%C4%9EI%20AVRUPA%20TA KV%C4%B0MLER%C4%B0NDEK%C4%B0%20%C4%B0MSAK%20 VE%20YATSI%20VAK%C4%B0TLER%C4%B0NE%20%C4%B0L%C 4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20A%C3%87IKLAMA.pdf (erişim: 16.10.2019)