Mantık Tarihinde İsagoci Geleneği

Öz Geçmişten günümüze kadar mantık öğretiminde İsagoci isimli kitabın önemli yeri vardır. Bu eser Porphyrios tarafından Aristoteles’in Kategoriler kitabına giriş olarak yazılmıştır. Söz konusu kitap mantığın İslam dünyasına girmesi ile Arapçaya tercüme edilmiştir. Müslümanlar tarafından bu isimle birçok çalışma yapılmıştır. Bunlardan en önemli olanı Esirüddin el-Ebherî’ye aittir. Ebherî’nin yazmış olduğu İsagoci üzerine çok sayıda şerh ve haşiye yazılmış bunun sonucunda İslam dünyasında İsagoci geleneği ortaya çıkmıştır. Bu gelenek on üçüncü yüzyıldan günümüze bazı kopukluklar olsa da devam etmiştir. Söz konusu eserin bir gelenek oluşturmasının en temel nedeni didaktik tarzda kaleme alınmış olmasıdır. Ebherî’nin yazmış olduğu İsagoci’de mantık konuları başlangıç seviyesindeki kimseler için oldukça kolay kavranılabilecek bir yapıya sahiptir. Bir hayli itibar görmüş olan bu tarz, İslam dünyasında İsagocî’nin şerh ve haşiyeleri ile devam ettirilmiştir. İsagocî’nin bilinen ilk şerhi on dördüncü yüzyılda yaşamış olan Hüsameddin Kâtî tarafından yapılmıştır. On beşinci yüzyıl müelliflerinden Muhyiddin et-Tâlişî de bu şerhe bir haşiye yazmış ve böylece günümüze kadar devam eden bir gelenek ortaya çıkmıştır. Bunun sonucunda gerek İsagoci ve şerhleri gerekse de benzer tarzda kaleme alınan başka kitaplar İslam dünyasının her köşesine yayılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mantık, Mantık öğretimi, İsagoci, Porphyrios

PDF

___

Atademir, H. Ragıp, “Porphyrios ve Ebherî’nin İsagoci’leri”, D.T.C.F.D, VI/5, Ank.1948.Atay, Hüseyin, “Medreslerin Gerilemesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 24. 1980.Bingöl, Abdülkuddüs, “Ebherî”, DİA, C. X, İst. 1994.--------, “İsagoci”, DİA, C. XXII. İst. 2000.--------, “Osmanlı Dünyasında Mantık Bilimi ve Eğitimi” Felsefe Dünyası, S. 29, 1999/1. --------, “Uyanış Döneminde İslam Kültür Evreninde Mantık Geleneğinin Oluşumu”, Felsefe Dünyası, 2012/2, Sayı: 56.Brockelmann, Carl, “Ebherî” İslam Ansiklopedisi, MEB, IV. İst. 1994.--------, “Ebher” İslam Ansiklopedisi, MEB. C. IV. İst, 1948.Corbin, Henry, İslam Felsefesi Tarihi, (çev. A. Arslan) İst. 2002, II.Ehvânî, Ahmet Fuat, İsagoci li Furfiryus el-Sûrî Nakl Ebî Osman el-Dımeşkî, Kahire, 1952. Esîrüddin el-Ebherî, İsagoci, (thk. ve inceleme: H. Sarıoğlu; tahkik edenin yazdığı giriş), İz yay, İst, 1998.--------, Keşfu’l-Hakâik fî-Tahrîri’d-Dekâik, (Neşredenin yazdığı sunuş), (Thk. ve Nşr. H. Sarıoğlu), Çantay yay. İst. 1998. Güven, İsmail, “Türkiye Selçuklularında Medreseler”, A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C. 31, S.1, 1998.Hızlı, Mefâil, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 1, 2008.İşpirli, Mehmet, “Medrese”, DİA, C. 28.İzgi, Cevat, “Eminuddin Ebherî”, DİA, C. X, İst. 1994.--------, Osmanlı Medreselerinde İlim, C. I., İst. 1997.Karlıağa, Bekir, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, İst. 2004.Kayacık, Ahmet, “Osmanlı Medreselerinde Mantık Eğitimi Üzerine” İslamiyat, C. 2, S. 4, 1999. --------, “Ebherî’nin İsagoci’sinin İlk Şerhleri”, Basılmamış doktora tezi, Kayseri, 1996.Kömürcü, Kâmil, Esîrüddin el-Ebherî’nin Mantık Anlayışı, Ank. 2010.--------, Klasik Mantıkta Kıyas Teorisi [Ebherî Örneği], Ank. 2010. Köz, İsmail, “İslam Mantık Külliyatının Teşekkülü”, Felsefe Dünyası, S. 30, 1999/2.Mehmet Fevzi Edirnevî, Seyfu’l-Ğullâb Şerh-u Muğni’t-Tullab, İst. 1306. Mehmet Fevzi Kureyşizade, Fethu’r-Râcî fi-Şerh-i İsagoci, t.y., y.y.Moh Ben Cheneb, “İsaguci”, İslam Ansiklopedisi, MEB, C. 5/2. 1968.Muhammed Rüşdî Karaağacî, Tuhfetü’r-Rüşdî (İsagoci Şerhi), İst. 1252.Ömer Feyzi Tokadî, Dürrü’n-Nâcî ala Metni İsagoci, İst. 1312.Öner, Necati, Felsefe Yolunda Düşünceler, Ank. 1993.--------, Tanzimattan sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı, Ank. 1967.Porphyrios, Isagoge, (Çev. B. Çotuksöken), Remzi Kitabevi, (‘Jean Tricot’un Tanıtma Yazısı’), İst, 1986.Sarıoğlu, Hüseyin, “Ünlü Türk Mantıkçısı Ebherî ve Mantık Kuralları Risalesi”, İlmi Araştırmalar, İst. 2001.Toktaş, Fatih, İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İst. 2004.Zeller, Eduard, Grek Felsefesi Tarihi, (Çev. A. Aydoğan), İst. 2001.