Osmanlılarda malî denetim aracı olarak muhasebe icmal defterleri: Trabzon örneği

İcmal; uzun bir hesaptan çıkarılan özeti yansıtan toplam anlamına gelmektedir. İcmal defterleri başta vergi ve gelir tespiti yönünde nüfus sayım amaçlı olmak üzere birçok alanda oluşturulmuştur. Ancak bu çalışmada, tam anlamıyla bir muhasebe kaydı özelliği gösteren icmaller üzerinde durulacaktır. Bu yönde askerî seferler ve bilhassa vilayetlerdeki ambar gibi önemli işletmelere ait muhasebe bilgilerini yansıtan icmaller irdelenecektir. Bu tür defterlere yönelik olmak üzere bir işletmenin veya bir bölgenin gelir ve gider kayıtları ifade edilmeye çalışılacaktır. Yine bu defterlerin muhasebe açısından önemleri ortaya konulurken, bunların tutulma şekilleri yanında incelikleri de izah edilecektir.

PDF

___

Arşiv Kaynakları

BA, D.BŞM 2640.

BA, D.BŞM.PKE 12319.

BA, KK 1908, 1931, 5624, 5640, 7320.

BA, MAD 958.

BA, TD 166, 167, 370, 387, 438, 998.

Basılı Eserler

(1997). 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri (937/1530) – II. Haz. Ahmet Özkılınç vd. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.

(2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. Haz. Yusuf İhsan Genç vd. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.

(2006). Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I-II. Haz. Mehmet Genç ve Erol Özvar İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay.

Afyoncu, Erhan (1994a). “Defter Emini”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. XIX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 91-93.

——— (1994b). “Defterhâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. XIX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 100-104.

Álvarez-Dardet Espoje, Juan Baňos Sánchez Concha ve Francisco Carrasco Fenech (2002). “Accounting and Control in the Founding of the New Settlements of Sierra Morena and Andalucia, 1767-72”. European Accounting Review 11 (2): 419-439.

Annisette, Marcia (2006). “People andperiods untouched by accounting history: an ancient Yoruba practice”. Accounting History 11 (4): 399-417.

Aydın, Bilgin ve Rıfat Günalan (2008). XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Maliyesi ve Defter Sistemi. İstanbul: Yeditepe Yay.

Barkan, Ömer Lütfi (1943). XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.

______ (1988). Hüdavendigâr Livası Sayım Defterleri I. Der. Ö. Lütfi Barkan ve Enver Meriçli. Ankara: TTK Yay.

Carmona, Salvador ve Mahmoud Ezzamel (2006). “Accounting and religion: a historical perspective”. Accounting History 11 (2): 117-127.

Çelik, Gülfettin (2006). “Osmanlı Devletinde Merkezî Hazinenin Maliye Büroları”. Haz. Mehmet Genç ve Erol Özvar. Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay. 115-149.

Darling, Linda T. (1996). Revenue-Raising and Legitimacy, Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1550-1660. Leiden: E. J. Brill.

——— (2008). “Ottoman Accounting Prehistory”. 12th World Congress of Accounting Historians, Congress Proceedings. 20-24 July 2008. İstanbul.

Davie, S. (2000). “Accounting for imperialism: a case of British-imposed indigenous collaboration”. Accounting, Auditing and Accountability Journal 13 (3): 330-359.

Emecen, Feridun M. (1991). “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Tahrir Defterleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri. 28-29 Mayıs 1990. İstanbul.

——— (1996). “Mufassaldan İcmale”. Osmanlı Araştırmaları XVI: 37-44.

Elitaş, Cemal vd. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yay.

Erol, Mikail ve Kenan Ören (2007). “Structural Developments in the Accounting Profession from the Ottoman Empire up to Now”. The Balkan Countries’ 1st International Conference on Accounting and Auditing, Papers. 7-10 March 2007. İstanbul.

Erol, Mikail, Gülgün Erkan ve Osman Uluyol (2008). “Structural Developments in Turkish Accounting Profession Since the Ottomans and Employment of a Accountants”. 12th World Congress of Accounting Historians, Congress Proceedings. 20-24 July 2008. İstanbul.

Fekete, L. (1955). Die Siyaqat-Schrift in der türkischen Finanzverwaltung: Beitrag zur türkischen Paläographie. (II vols.). Budapest: Akadémiai Kiadó.

Finkel, Caroline (2006). “Macaristan’daki 1593-1606 Osmanlı-Habsburg Savaşının Maliyeti”. Haz. Mehmet Genç ve Erol Özvar. Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay. 239-292.

Göyünç, Nejat (1990). “Ta’rih Başlıklı Muhasebe Defterleri”. Osmanlı Araştırmaları X: 1-38.

Günday, Dündar (1989). Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı Özellikleri ve Divan Rakamları. Ankara: TTK Yay.

Güvemli, Oktay (1998). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Tanzimata Kadar. C. II. İstanbul: Avcıol Basım Yay.

Güvemli, Oktay ve Batuhan Güvemli (2006). “Development of Accounting Thought from the Ottoman Empire to the Turkish Republic”. 17th World Congress of Accountants. 13-16 November 2006. İstanbul.

Haftacı, Vasfi ve A. Cemkut Badem (2008). “Budget Concept and the History of Budget Application in Turkey”. 12th World Congress of Accounting Historians, Congress Proceedings. 20-24 July 2008. İstanbul.

Hınz, Walther (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri. Çev. Sevim Acar. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yay.

İnalcık, Halil ve Donald Quataert (1994). An Economic and Social History of the Ottoman Empire 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press.

Jones, R. H. (1989). “On local government accounting history: the case of central establishment charges”. Financial Accountability and Management 5 (2): 59-71.

——— (1992). The History of the Financial Control Function of Local Government Accounting in the United Kingdom. New York: NY.

Kaval, Hasan (2003). Muhasebe Denetimi. Ankara: Akademik Danışmanlık ve Yeminli Mali Müşavirlik Anonim Şirketleri Yay.

Kazıcı, Ziya (2005). Osmanlı’da Vergi Sistemi. İstanbul: Bilge Yay.

Kütükoğlu, Mübahat S. (1994). “Osmanlı İktisadî Yapısı”. Ed. E. İhsanoğlu. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İslâm, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yay. 513-651.

Lewis, B. (1970). “Sources fort he Economic History of the Middle East”. Ed. M. E. Cook. Studies in the Economic History of the Middle East from the Rise of Islam to the Present Day. London: Oxford University Press.

Liyanarachchi, Gregory A. (2009). “Accounting in ancient Sri Lanka some evidence of the accounting and auditing practices of Buddhist monasteries during 815-1017 AD”. Accounting History 14 (1-2): 101-120.

Lowry JR., Heath W. (1992). Studies in Defterology: Ottoman Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. İstanbul: The Isıs Press.

Miller, P. (1987). Domination and Power. London: Routledge & Kegan Paul.

——— (1990). “On the Interrelations Between Accounting and the State”. Accounting, Organizations and Society 15 (4): 315-338.

Miller, P. ve C. Napier (1993). “Genealogies of calculation”. Accounting, Organizations and Society 18 (7/8): 631-647.

Napier, Christopher J. (2009). “Definin Islamic accounting: current, issues, past roots”. Accounting History 14 (1-2): 121-144.

Orbay, Kayhan (2006). “Auditing Preventing Corruption and Early Signs of Performance Evaluation in the Account Registers of Imperial Foundations in the 16th and 17th-Centuries Ottoman Empire”. The Eleventh World Congress of Accounting Historians. 19-22 July 2006. Nantes.

Otar, İsmail (1991). Muhasebede Siyakat Rakamları. İstanbul: Lebib Yalkın Yay

Öz, Mehmet (1991). “Tahrir defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler.” Vakıflar Dergisi 22: 429-439.

Özvar, Erol (1999). “Rum Eyaletine Ait H. 1043-1044/M. 1634-1635 Tarihli Bütçenin Tahlili”. Ed. Gülen Eren. Osmanlı. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 150-157.

——— (2006). “Osmanlı Devletinin Bütçe Harcamaları (1509-1788)”. Haz. Mehmet Genç ve Erol Özvar. Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay. 197-238.

Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. II. İstanbul: MEB Yay.

Redhouse, Sır James W. (1978). Turkısh and English Lexıcon. İstanbul: Çağrı Yay.

Rose, N. ve P. Miller (1992). “Political power beyond the state: problematics of government”. Biritish Journal of Sociology 43 (2): 173-205.

Sahillioğlu, Halil (1967). “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs'ın İlk Yılı Bütçesi”. Belgeler IV (7- 8): 1-34.

——— (2006). “1683-1740 Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Hazine Gelir ve Gideri: Ecnâs-ı Nükûd ve Erkam Defterleri”. Haz. Mehmet Genç ve Erol Özvar. Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay. 149-167.

Said. E. W. (2003). Orientalism. London: Penguin Press.

Sâmi, Şemseddin (1989). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi Yay. Sargiacomo, Massimo (2006). “Using accounting records to enhance an understanding of a seventeenth-centuary Italian feudal community: the case of the Commune of Penne (1664-90)”. Accounting History 11 (4): 475-502

Selimoğlu, Seval Kardeş ve Şaban Uzay (2007). “10 Years of Research on Auditing in Turkey: A Literature Review”. The Balkan Countries’ 1st International Conference on Accounting and Auditing, Papers. 7-10 March 2007. İstanbul.

Süheyl, A. (1992). 1034 Numaralı Şam Eyaleti İcmal Defteri: Kanuni Dönemi. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Tabakoğlu, Ahmet (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergâh Yay.

Toraman, Cengiz, Sinan Yılmaz ve Fatih Bayramoğlu (2006). “Estate Accounting as a Public Policy Tool and its Application in the Ottoman Empire in the 17th Century”. De Computis 4: 129-136.

Toraman, Cengiz ve Recep Onur Yımaz (2008). “The Merdiban Method as an Auditing Tool in the Ottoman State Accounting System”. 12th World Congress of Accounting Historians, Congress Proceedings. 20-24 July 2008. İstanbul.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1984). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: TTK Yay.

Ünal, Mehmet Ali (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: TTK Yay.

Venzke, M.L. (1997). “The Ottoman Tahrir Defterleri and Agricultural Productivity”, Osmanlı Araştırmaları-The Journal of Ottoman Studies XVII: 1-61.

Yayla, H. E. (2007). “Accounting and Language”. The Nineteenth Accounting, Business & Financial History Conference. 12-13 September 2007. Cardiff.

İnternet

www.itusozluk.com/goster.php/defterhane.

www.muhasebenet. net/mesleki %2 terimler.doc.