Kırım Savaşı Sonrası Adana Eyaleti'ne Yapılan Nogay Göç ve İskanları (1859-1861)

Kırım Savaşı, Nogay Türkleri için bir dizi trajedinin de başlangıcı olmuştur. Savaş sırasında Osmanlı Devleti’nden yana tavır koyan Nogaylar, savaş sonrasında Rus Çarlığı tarafından yurtlarından sürülmüşlerdir. Osmanlı Devletine sığınmak zorunda kalan Nogaylar iskân edilmek üzere Rumeli, Anadolu ve Suriye’deki eyaletlere gönderilmişlerdir. İskân yeri olarak seçilen vilayetlerden birisi de Adana’dır. Bunun nedeni hem buranın diğer Osmanlı vilayetlerine oranla daha az nüfus yoğunluğuna sahip olması hem de burada verimli arazilerinin bulunmasıdır. Bu bağlamda 1859–1861 yılları arasında Adana Eyaleti’ne 20.511 Nogay yerleştirilmiştir. Bunlardan bir kısmı Ceyhan Nehri boylarına toplu olarak yerleştirilirken, bir kısmı da köylere 1–2 haneyi geçmeyecek şekilde yerleştirilmiştir. Toplu olarak yerleştirilenler kimliklerini koruyabilmişken, karışık olarak yerleştirilenler iskân edildikleri köylerin kimliklerini benimsemişlerdir. Kıpçak bozkırlarında devlet otoritesinden uzak, başına buyruk bir hayat sürmeye alışmış olan Nogaylar, tıpkı göçebe Türkmenler gibi Osmanlı hukukî yapısına uyumda sıkıntı çekmişlerdir. Ancak kısa süre sonra Osmanlı Devleti’nin kendilerinden beklediği faydaları sağlar duruma gelmişlerdir.

Nogay Settlement in the City of Adana Follawing the Crimean War (1859-1861)

The Crimean War served as the beginning of a series of tragedies for Nogay Turks. The Nogays, who were on the side of the Ottomans during the war, were forced by the Russian Czar to leave their lands once the war was over. They therefore sought refuge in Ottoman land and were sent to live in the Ottoman states around the Balkans, Anatolia, and Syria. One of the cities chosen for Nogay settlement was Adana because it was less populated and was a fer-tile region for agriculture. Between the years 1859-1861, 20511 Nogays settled in Adana. While some of these were made to settle altogether along River Ceyhan, others were scattered and made to join a variety of small villages around Adana. Those who settled al-together managed to retain their identities, whereas those who were scattered adopted the way of life of the villages they joined. Just like the nomadic Turkmens, the Nogays, who had been used to leading lives on the Kipchak plains free from state authority, initially ex-perienced difficulties adapting to life under Ottoman law. In a short time, however, they started making the contributions expected of them by the Ottoman State.

PDF

___

BOA A. MKT. NZD, nr, 335/61;BOA. A. MKT. UM, nr, 432/27; BOA A.MKT. UM, nr, 422/46;

BOA. A.MKT. UM, nr, 531/57; BOA. A. MKT. MHM, nr, 188/51;BOA. A. MKT. MHM, nr, 191/13; BOA. A. MKT. MHM, nr, 223/3;BOA. A. MKT. MHM, nr, 238/11;BOA. A. MKT. MHM, nr, 242/38; BOA. A. MKT. MHM, nr, 436/86; BOA. A. MKT. MHM, nr, 760/16; BOA. A. MKT. MVL, nr, 101/25; BOA. A.MKT. MVL, nr, 146/76; BOA. A. MKT. NZD, nr, 288/14; BOA. A. MKT. NZD, nr, 298/105; BOA. A. MKT. NZD, nr, 307/54;BOA. A. MKT. NZD, nr, 314/65; BOA. A. MKT. NZD, nr, 317/97; BOA. A. MKT. NZD, nr, 328/79;BOA. A. MKT. NZD, nr, 335/61; BOA. A. MKT. NZD, nr, 349/47; BOA. A. MKT. UM nr, 518/58;BOA. A. MKT. UM, nr, 399/71;BOA. A. MKT. UM, nr, 401/97; BOA. A. MKT. UM, nr, 418/10;BOA. A. MKT. UM, nr, 422/46;BOA. A. MKT. UM, nr, 443–2; BOA. A. MKT. UM, nr, 449/77; BOA. A. MKT. UM, nr, 500/82;BOA. A. MKT. UM, nr, 517/88; BOA. A. MKT. UM, nr, 521/17; BOA. A. MKT. UM, nr, 580/58; BOA. A.MKT, NZD, nr, 345/52; BOA. A.MKT. MHM, nr, 223/1;BOA. A.MKT. MHM, nr, 232/26; BOA. A.MKT. MVL, nr, 146/31; BOA. A.MKT. NZD, nr, 293/93;BOA. A.MKT. NZD, nr, 298/105; BOA. A.MKT. NZD, nr, 308/26; BOA. A.MKT. NZD, nr, 319/65;BOA. A.MKT. NZD, nr, 320/57; BOA. A.MKT. NZD, nr, 320/66; BOA. A.MKT. NZD, nr, 321/32;BOA. A.MKT. NZD, nr, 324/29; BOA. A.MKT. NZD, nr, 325/69; BOA. A.MKT. NZD, nr, 328/79;BOA. A.MKT. NZD, nr, 371/29; BOA. A.MKT. NZD, nr, 403/44; BOA. A.MKT. UM, nr, 399/71;BOA. A.MKT. UM, nr, 401/97; BOA. A.MKT. UM, nr, 414/24;

BOA. A.MKT. UM, nr, 448/21; BOA. A.MKT. UM, nr, 449/77;BOA. DH. KKT, nr, 1427/30; BOA. DH. MKT, nr, 1366/30; BOA. DH. MKT, nr, 1386/13;BOA. DH. MKT, nr, 144/5; BOA. DH. MKT, nr, 478/32098; BOA. İ. DH, nr, 467/31228; BOA. İ. DH, nr, 467/31256; BOA. İ. DH, nr, 587/40871; BOA. İ. MM, nr, 266. Ek: 1;BOA. İ.DH, nr, 446/29488; BOA. İ.DH. nr, 1311/1311.N.15;BOA. MAD, nr, 9072, varak 10/b;

Hicrî 1273 Tarihli Osmanlı Devleti Salnamesi.

Hicrî 1278 Tarihli Osmanlı Devleti Salnamesi.

Hicrî 1298 Tarihli Osmanlı Devleti Salnamesi.

Hicrî 1309 Tarihli Adana Vilayeti Salnamesi.

Takvim-i Vakayı, fi 27. M 1278, Defa: 617.

Tasvir-i Efkâr, 23 Muharrem 1284, Numro: 486.

Tercüman-ı Ahval Gazetesi; 18. Recep 1278: Defa 33.

Tercüman-ı Ahval, 22 Cemazi’el-Evvel 1278: Sayı 122,.

Tetkik Eserler

AHMET Cevdet Paşa (1307), Kırım ve Kafkasya Tarihi, Konstantiniye: Kitabhane-i Ebu Ziya.

AHMET Cevdet Paşa (1991), Tezâkir, Tezkire 36, Ankara: TTK Yay.

ALİ Cevad (1313), Memalik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafyası Lügatı, Kısm-ı Evvel Luğat-ı Coğrafya: Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası.

AHMET Şerif (1999), Anadolu’da Tanin, haz: M. Ç. Börekçi, C. I, Ankara: TTK Yay.

ALPARGU, Mehmet (1996),“XVI. Yüzyılın Ortasında Nogay Türkleri ve Ordaları”, Emel Der., 215: 28-43.

ALPARGU, Mehmet(2007), Nogaylar, İstanbul: Değişim Yay.

Belgelerle Osmanlı Türkistan İlişkileri (XVI. –XX. Yüzyıllar) (2004), Ankara: TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.

BİCE, Hayati (1991), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara: TDV Yay.

EREN, Ahmet Cevat (1966), Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri, İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, İstanbul: Nurgök Matbaası.

FİRUZOĞLU, Safarov Rafik. (1999), “Kırım ve Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğuna Göçler”, Osmanlı, C. 4: 687-697.

GOÇ, V. P. (1334), Beynel Milel Usul-ı Temsil İskân-ı Muhacirin, terc: Habil Adem,İstanbul: Kitabhane-i Sudî.

GÖKÇE, Cemal (1979), Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti, İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yay.

GÖZAYDIN, Ethem Feyzi (1948), Kırım: Kırım Türklerinin Yerleşmeleri ve Göçmeleri, İstanbul: Vakit Mat.

GÜLLÜDAĞ, Nesrin (1999), “Nogay Türkleri”, Türkler, C. 20: 557-564.

HABİÇOĞLU, Bedri (1993), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, İstanbul: Nart Yay. İPEK, Nedim (1999), “93 Muhacereti”, Osmanlı, C. IV, 661-667.

KALKAN, Mustafa (2006), Kırgızlar ve Kazaklar, İstanbul: Selenge Yay.

KARAL, Enver Ziya (1943), Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara: İstatistik Genel Müdürlüğü Yay.

KARPAT, Kemal (2003), Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri,çev. B. Tırnakçı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Örnekleriyle Türkçe Sözlük (1995), C. 2, Ankara: MEB Yay.

SAYDAM, Abdullah (1999), “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti (1856-1876)”, Osmanlı C. 4: 677-685.

TAVERNİER, Jean Babtiste (2006), Tavernier Seyahatnamesi Stefanos Yerasimos Anısına, çev. T. Tunçdoğan, İstanbul: Kitapyayınevi.

TOGAN, Zeki Velidi (1947), Bugünkü Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul:Enderun Kitabevi.

TÜRKGELDİ, Ali Fuat (1987), Mesâil-i Mühime-i Siyasiye, C. III, Ankara: TTK Yay.