Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış

On Halaç köyünde yürütülen saha araştırmasında elde edilen verilerden hareket edilerek, tasarlama kiplerinin değişik türleri, biçimbirim, işlev ve sözdizimi özellikleri açısından değerlendirildiğinde, var olan değişik biçimbirimleri yerine birçok işlevin odaklandığı tek bir biçimbirim kullanımı eğilimi ortaya çıkmaktadır. İstek, şart, gereklilik, olasılık, zamanda öncelik, amaç bildirme gibi değişik işlevlerde kullanılan /-GA/ istek kipi biçimbirimi, hatta bazen buyurma bildiren cümlelerde de kullanılabilmektedir. Bu bağlamda, tasarlama kiplerinin, Farsçanın yapısal ve işlevsel özelliklerine uygun bir şekilde, yapısal bakımdan daraldığı, buna karşın işlevsel kapsamının genişlediği bir değişim sürecinden bahsetmek mümkündür. Konu morfolojik ve sözdizimi düzeyinde değerlendirildiğinde, yine Farsçaya uygun olarak, sentetik yapıdan analitik yapıya, ortaçlı cümleden bağımlı bileşik cümle yapısına doğru bir dönüşüm gözlemlenmektedir. Sonuç olarak, Farsçadan kopyalanan unsurlar Halaççanın yapısal değişimine yol açmakla birlikte bu dilin yitimini değil, bilakis onun işlevselliğini sağlamaktadır.

An Examination of the Change and Possible Extinction of the Khalaj Language in Terms of Intentional Moods

This article is based on a study of the Khalaj language through data gathered from fieldwork conduct in ten Khalaj villages in Iran. The study is an examination of the Khalaj language in terms of its intentional mood and structure. In the article different kinds of gram-matical moods are evaluated in terms of morphological, functional and syntactical features. These features are examined in terms of the rela-tionship between Khalaj and Persian. The study shows that there is a tendency for the usage of only one morphology type, upon which many functions focus. As such, the subjunctive mood /-GA/ used for numerous functions; namely the subjunctive, the conditional, to ex-press a necessity, probability, priority in time and as an indicative of purpose can all be used as imperative sentences. This leads us to the conclusion that there has been an evolution in the grammatical moods, resulting in similar patterns to grammatical moods in the Farsi language both in terms of structure and function. As in Farsi, Khalaji has undergone a process of change, whereby it has become structur-ally narrow, but functionally wider. When the subject is examined on the morphological and syntactical level, again in conformity with the Farsi language, one can note a transformation from a synthetical to an analytical structure and a change from sentences with adjective parti-ciples to the correlative sentence. Consequently, it can be stated that the grammatical features which are borrowed from the Farsi language are leading to structural changes in the Khalaji language, but far from resulting in its loss, these adaptations are permitting its continued func-tionality.

PDF

___

Banguoğlu, Tahsin (1986). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yay.

Bosnalı, Sonel (2009). "İran Halacistan Bölgesinin Etnik-dilsel Yapısı ve Halaç Türk- çesi". Uluslar Arası Türklük Bilgisi Sempozyumu. 25-27 Nisan 2007. Bildiri- ler-1. Erzurum. 191-200.

Doerfer, Gerhard (1971). Khalaj Materials. Indiana University. Uralic and Altaic Series.

(1988). Grammatik des Chaladsch, Wiesbaden: Otto Harrasowitz.

(1999). "İran'da Türk Dil ve Lehçeleri ve Bunların Hayatta Kalma Şansı". 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996. Ankara: TDK Yay. 303-310.

Ercilasun, Ahmet Bican (1995). "Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine". Türk Grame- rinin Sorunları Toplantısı (22-23 Ekim 1993). Ankara: TDK Yayınları. 61-72.

Ergin, Muharrem (1977). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Minnetoğlu Yay.

Gabain, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri. Çev. Mehmet Akalın. An- kara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.

Gülsevin, Gürer (1990). "Türkçede -sA Şart Gerundiumu Üzerine". Türk Dili 467: 276-279.

(1999). "Eski Türkiye Türkçesi "İstek Kipi" Üzerine". TDK-Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü. Osmanlı Türkçesi Öncesi Eski Türkiye Türkçesi Top-lantısı. İstanbul.

Kıral, Filiz (2000a). "Reflections on -miş in Khalaj". Evidentials (Turkic, Iranian and Neighbouring Languages. Ed. Lars Johanson, Mouton de Gruyter. Berlin- Newyork. 89-101.

(2000b). "Copied relative construction in Khalaj". Studies on Turkish and Turkic Languages. Turcologica 46 Ed. Aslı Göksel, Celia Kerslake. Wies- baden: Harrassowitz Verlag. 181-188.

(2006). "Weiteres zum Imperativ im Chaladsch". Ural-Altaische Jahrbücher. Harrassowitz Verlag. 183-198.

KTLG (2006). I -Fiil- Basit Çekim. Ankara: TDK Yay.

Lambton, Ann K.S. (1961). Persian Grammar. Cambridge University Press.

Öztürk, Mürsel (1988). Farsça Dilbilgisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Palmer, Frank Robert (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.

Tekin, Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Sanat Kitabevi.

Türkyılmaz, Fatma (1999). Tasarlama Kiplerinin İşlevleri. Ankara: TDK Yay.

Vardar, Berke (Ed.) (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.