Azerbaycan Edebiyatı Tarihinin Yeni Metotla Yazılmasında Emin Abid'in Rolü

Türk dünyasında edebiyat tarihi yazımı yüzyıllar boyunca tezkire biçiminde olmuştur. Emin Abid ise makalelerinde ve Azerbaycan Türklerinin Edebiyat Tarihi adlı eserinde Avrupai metotla edebiyat tarihini yazmıştır. Azerbaycan'da Türkler nüfus çoğunluğunu oluştursa da, ülkede başka halklar da yaşar. Bu açıdan Azerbaycan edebiyatı tarihi yazılacaksa çok dilli bir edebiyat tarihi yazılmalıydı. Emin Abid de Azerbaycan edebiyatı tarihi değil, Azerbaycan Türklerinin edebiyatı tarihini bu açıdan yazmaya karar verir. O, sadece Azerbaycan'da yaşayan Türklerin yarattıkları edebi eserleri değil, Azerbaycan Türkçesinde konuşan Türklerin yarattığı Edebiyatın tarihini yazar. Bu da Sovyetler Birliği'nin stratejisine uyğun düşmez. Bu nedenle 1937 yılında görevden alınır, 1938 yılında gözaltına alınarak sorğulanır ve kurşuna dizilir. Emin Abid'in Azerbaycan Türklerinin Edebiyat Tarihi kitabının ilk cildi Azerbaycan Devlet Edebiyat ve İncesenet Arşivinde, son cildi ise İstanbul Darülfünununda bulunmaktadır. İster bu elyazmaları, ister yayınlattığı ve yayınlatamadığı makaleleri, onun Azerbaycan Türklerinin Edebiyat Tarihini yazma metodu hakkında söz demeye imkân vermektedir.

Research of History of Azerbaijani Literature With New Method and Emin Abid

The written form of the history of our literature has been te-zkires (a collection of short biographies of notable figures) for centuries. Europe achieved the highest development in econ-omy, education, military and other fields. Eastern intellectuals and state officials endeavored to benefit from European methods for the development of their own countries. Emin Abid was one in this regard. Emin Abid born in 1898 in Baku was graduated from Istanbul University in 1926. Having re-turned to his home country-Azerbaijan he started teaching in the universities and lyceums and published his articles on his-tory of literature in the magazines. His creative activity was re-lated to the writing of history of the literature based on new method-European method which is reflected in all his articles and in his many-volumed book "History of Literature of Azer-baijani Turks". Each nation in Europe had formed its own government and was living within that government. The situ-ation was different in the East. The Turks were living within several governments such as in Turkey, Iran, Azerbaijan, Iraq and others. This situation prevented the research of literature history of the nation from geographical perspective in both Turkey and Azerbaijan.Though the Turks were majority in Azerbaijan the minor na-tions such as Talishs, Lezgis, Avars, Kurds, Armenians, Rus-sians and others should not be disregarded. The research of history of Azerbaijani literature needed to be multilingual. For this reason Emin Abid decided to write the history of literature of Azerbaijani Turks. He was not writing only about the history of the literature of the Turks in Azerbaijan but also about the Turks who shared the same accent with the ones in Azerbaijan. It was against the Soviet strategy. The ban over the publishing of his books came in 1936 lead-ing to his relieve of his duty in 1937. In 1938 Emin Abid was arrested and having been interrogated for a while he was exe-cuted. The first volume of his many-volumed book "History of Literature of Azerbaijani Turks" is kept in Azerbaijan State Literature and Art Archive whereas the last volume is kept in Istanbul Darulfun (Istanbul University). His manuscripts, published and unpublished articles are best indicators to be related while talking about the research method on the history of the literature of Azerbaijani Turks.

___

  • Abid, Emin (1926). "Fuzûli'nin Tedkik Edilmemiş Bir Eseri". Maarif ve Medeni- yet Dergisi 12 (35): 32-34
  • ------- (1927). "Hece Vezninin Tarihi (Edebiyat Teorisi Hakkında)". Maarif İşçisi Dergisi 3(23): 50-55, 4(24): 58-61, 6-7(25-26): 45-62.
  • ------- (1927). "Ali mekteblerde Azerbaycan edebiyatı". Komünist Gazetesi. 31 Mart.
  • ------- (1927). "Derebeylik Devri Azeri Edebiyatı". Maarif ve Medeniyet Dergisi 4- 5: 39-40.
  • ------- (1927). "Edebiyat ve İlim". Maarif İşçisi Dergisi 9(29): 49-53.
  • ------- (1927). "Oktyabr İnkılâbının Azerbaycan Edebiyatına Tesiri". Maarif işçisi Dergisi 10 (30): 67-95.
  • ------- (1928). "Azerbaycan Proleter Gazeteciliğine Bir Bakış". Dan Yıldızı Dergisi 1(13): 21-26, 2 (14): 20-23, 8-9 (20-21): 38-41.
  • ------- (1928). Mirza Fethali Ahuntzade'nin Türk edebiyatındaki Konumu ve Meydana Getirdiği Edebi Okul". Maarif İsçisi Dergisi 3(35): 20-52.
  • ------- (1928). "M. F. Ahundov Hakkında". Maarif İşçisi Dergisi 4(36): 40-44, 5- 6(37-38): 24-32, 7-8(39-40): 87-93(Makalenin sonunda devamı var yazılsa da derginin sonraki saylarında devamı yayınlanmamıştır.)
  • ------- (1929). "Türk El Edebiyatına İlmi Bir Bakış. Oğuzname". Dan Yıldızı (Tiflis) Dergisi 5 (29): 30-32, 8 (32): 28-29.
  • ------- (1930). "Türk Halkları Edebiyatında Mani Nevi ve Azerbaycan Edebiyatına Dair Vesikalar". Azerbaycan'ı Öğrenme Yolu Dergisi 4-5(9-10): 9-42.
  • ------- (1930). "Aşiret Dövüründeki Azerbaycan Edebiyatına Dair Vesikalar". Azerbaycan'ı Öğrenme Yolu Dergisi 3(8): 48-52.
  • ------- (1936). "Mirze Feteli Ahuntzade'nin Matbuat Münakaşaları". İnkılap ve Medeniyet Dergisi 3: 38-42.
  • ------- (2007). Seçilmiş Eserleri. Tertip eden ve ön söz müellifi: Bedirhan Ah- medov. Bakı: Şark-Garp Neşriyatı.
  • Ahmedov, Bedirhan (2003). Bir istiklal yolcusu (Emin Abid: Hayatı, Mühüti, Yaratıcılığı). Bakı: "Elm" Neşriyatı.
  • Ağayev, İslam (2000). Aliabbas Müznib. Bakı: Elm Neşriyatı.
  • Azerbaycan MEA El yazmalar Enstitüsü. Aliabbas Müznib fondu, 37 (G.Z. 53) fond 1, siyahı 1, saklama vahidi 55.
  • Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Riyaset Heyetinin Arşivi (AMEA RHA), fond 39, siyahı 374, Ahmedov Emin Abid'in dosyası.
  • Azerbaycan Milli Tehlikesizlik Nazirliyinin (İstihbarat Bakanlığının) Arşivi (AMTNA), Ahmedov Aliabbas (Müznib) Mütellib oğlunun dosyası 25082.
  • ------- (İstihbarat Bakanlığının) Arşivi, Ahmedov Emin Abid Mütellib oğlunun dosyası 32796.
  • ------- (İstihbarat Bakanlığının) Arşivi. Ahmedova Nafie Tevfik Taner (hem de Şükri Ahmed) kızının dosyası 39657.
  • Babayev, Adil (2003). Elimizin ve İlmimizin Soykırımı. I. Kitap. Bakı: Bakı Ün- iversitesi Neşriyatı.
  • Bünyadov, Ziya (1993). Kırmızı Terör. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyatı.
  • Hüseyin oğlu, Ali Şamil (2002). "Türk Edebiyatı Araştırmacısı Emin Abid". Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 14 (Güz): 253-265.
  • Kenber Kızı, Rukiyye (1978). "Firidun bey Köçerli ve onun "Azerbaycan edebiyatı" eseri". Azerbaycan Edebiyatı. C. I. Bakı: Elm Neşrıyatı. 12-15.
  • Köçerli, Furudin Bey (1978). Azerbaycan Edebiyatı. Bakı: Elm Neşriyatı.
  • -------.(1983). Azerbaycan Edebiyatı. Bakı: Elm Neşriyatı.
  • Gasımov, Celal (2003). Mahpus Tercümeyi Halı. Bakı: Sada Neşriyatı.
  • Genç Azer (İstintak Materialları Üzerine) (1993). Bakı: Azerneşr.
  • Gültekin, Emin Abid (1999). Buzlu Cehennem. Tertip eden ve ön söz müellifi: Ali Şamil. Bakı: Güneş Neşriyatı.
  • Şahbazov, Ali (1926). "İstanbul Darülfünunda Azeri Edebiyatı Tarihi. (Türkiye Mektupları)". Yeni Fikir Gazetesi. 9 Yanvar.
  • Şamilov, Ali (1986). "Emin Abidin "Edebiyat tarihi". Edebiyat ve İncesenet Gazete- si. 12 Aralık. sayı 50 (2237).
  • Şamil, Ali (1999). "Emin Abid'in Hayat Hikâyesi ile İlgili Kesin Çizgiler". Bilge 21: 23-26.
  • Şamil Eli Hüseyn oğlu (1997). "Emin Abid "Kitabi-Dede Qorqud" haqqında". Milli folklor 38: 46-51.
  • ------- (1999). "Folklorçu Emin Abid". Milli folklor 42: 75-82, 43: 70-77.
  • ------- (2002). "Ümumtürk edebiyatı araştırıcı: Emin Abid". Bilig 22 (Yaz): 169-184.
  • Şemsizade, Nizameddin (1998). Azerbaycan edebiyatşünaslığı. Bakı: Seda Neşriya- tı. 121-122.