OSMANLI MAKEDONYASINDA SLAVİST BULGAR KOMİTA FAALİYETLERİ

Ulusçuluk çağının Osmanlı Makedonyası, Balkanların yerel güçleri ve dönemin büyük devletleri arasındaki çatışma ve rekabetin belirleyici bir unsuru olarak kendini göstermiştir. Bu çerçevede bölgede cereyan eden Slav, Yunan, Ermeni, Arnavut, Ulah ve Romenlerin komitacılık faaliyetleri ulusal çıkarların temini adına farklı boyutlarıyla geniş bir sahaya yayılmıştır. Özelde Slavist komitacılık faaliyetleri büyük ölçüde Bulgar komitacıları -kısmen Sırp komitacıları- tarafından yürütülürken genel olarak Bulgaristan Prensliği’nden destek görmüştür. Osmanlı belgeleri Slavist komitacıların 19. Yüzyıl sonlarında Makedonya’nın her tarafına yayıldığını gösterirken, Bulgar hükümetinden genel olarak destek gördüklerini ve silah ve mühimmat tedariki konusunda Avrupalı devletlerle sıkı bir bağının olduğunu ortaya koymaktadır. Rusya, Avusturya ve İngiltere’nin süreçte başrol oyuncuları oldukları anlaşılmaktadır. Makedonya’daki komitacılar, zaman zaman Osmanlı Devleti’ne karşı ortak çıkarların gerektirdiği durumda işbirliği yapma yoluna gitmişlerse de, büyük ölçüde ulusal çıkarlarının gerekli kıldığı hedeflere ulaşmaya çalışmışlardır. Buna karşı Osmanlı hükümetinin yetersiz ve sonuçsuz diplomatik çabası Makedonya’nın Osmanlı Devleti açısından trajik sonunu önleyemedi. Tabiidir ki bu sonda yerel yöneticilerin “gafleti” ayrı bir safha teşkil etmiştir. Bulgaristan Komiserliği’nden gönderilen 16 Mart 1902 tarihli yazıdan da anlaşıldığı üzere 20. Yüzyıl başlarına gelindiğinde komitacıların süre giden ve engellenmeden yürüttükleri faaliyetleri karşında Osmanlı yerel memurlarının “ihmâlleri” sayfalar dolusu idi ve artık Makedonya’da kanlı bir “ihtilâl”in eşiğine gelinmişti.

The Ottoman Macedonia of the nationalism age has showed itself as a significative factor in the conflict and competition between the local forces of the Balkans and the great states of the time. The committee activities of Slav, Greek, Armenian, Albanian, Ulah and Roman that took place in region in this framework spread to a wide field with different dimensions in the name of national interests. In particular, Slavist committee activities were supported by the Bulgarian Principality in general, which this activities carried out by largely Bulgarian committees, partly Serbian committees. The Ottoman documents show that Slavic committees spread throughout Macedonia in the late nineteenth century by putting that they are generally supported by the Bulgarian government and that they have a strong connection with European states in the supply of weapons and ammunition. It is understood that Russia, Austria and England are the leading actors in the process. The committees in Macedonia have sometimes gone to co-operate for their common interests against the Ottoman State but they have tried to reach the goals that their national interests have required to a great extent. In contrast, the insufficient and inconclusive diplomatic effort of the Ottoman government could not prevent the tragic end of Macedonia in terms of the Ottoman State. Of course, "unawareness" of local officials constituted a separate phase in this ending. As understood from the letter dated 16 March sent by Bulgarian Commissariat, when it came to the beginning of the 20th Century, the "negligence" of the Ottoman local officials were full of pages against the ongoing and unobtrusive activities of committees, and now came to the brink of a bloody "revolution" in Macedonia.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Cevdet Askeriye 22598.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 3284, 3818, 3841, 9902.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Mühimme Defterleri (MD) 3, 14, 35, 44, 59.
Bursa Şer’iyye Sicilleri (B.Ş.S.) C.3.
İstanbul Bâb Mahkemesi Sicilleri 36.
Abou El-Haj, Rifa’at Ali, 1703 İsyanı: Osmanlı Siyasasının Yapısı, Çev: Çağdaş Sümer, Tan Kitabevi, İstanbul 2011.
Ahmed Refik, Eski İstanbul, Haz.: Sami Önal, İletişim Yayınları, İstanbul 1998
Aktepe, Münir, “Başvekâlet Arşivindeki Vesikalara Nazaran İzmir İsyanı (1727-1728)”, V. Türk Tarih Kongresi Ankara 12-17 Nisan 1959. Kongreye Sunulan Tebliğler, s.674- 981.
Arıkan, Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 1991, s.279-306.
Barkan, Ömer L., “Osmanlı İmparatorluğunda Esnaf Cemiyetleri”, Ord. Prof. Ömer Lütfi
Barkan’a Armağan. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.41, S. l-4, İstanbul 1984, s. 39-46.
Barkan, Ömer L., “Şark Ticaret Yolları Hakkında Notlar” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.1, S. 4, İstanbul, 1940, s.448-454.
Barkan, Ömer L., “Edirne Askerî Kassamına Âit Tereke Defterleri (1545-1659)” Belgeler, C.III, S.5-6, Ankara 1966, s. 1-479.
Braudel, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1989.
Bilgin, Arif; EKİN, Ümit, “Bir Kimliğin Dönüşümü: ‘Asker’likten ‘Asker-Esnaf’lığa” Akademik İncelemeler, C.2, S.1, 2007, s.215-229.
Cerasi, Maurice M.,Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, 2. Baskı, Çev: Aslı Ataöv, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
Çelik, Bülent, Osmanlı Seferleri’nin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara, 2002.
Çelik, Şenol, “Orducu”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.33, 2007, s.370-373.
Çınar, Hüseyin, “XVIII. Yüzyılın İlk Yansında Ayıntâb (Antep) Şehrinde Bir Güç Unsuru Olarak Yeniçeriler” Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu (22 Ekim 1999), Ed: Doç. Dr. Yusuf Küçükdağ. Gaziantep, 2000, s.97-110.
Danışman, Zuhuri, Koçi Bey Risalesi, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul 1993.
Doğan, Mehmet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Esnaf Yeniçeriler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi C.31, Sa. 1 Haziran 2014, s.137-152.
Dumrul, Cüneyt; DUMRUL, Yasemin, “Osmanlı İmparatorluğunun Kapitalist Paternde Sanayileşmesinin Önündeki Engeller Üzerine Bir İnceleme” Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, S.23, 2014, s.146-170.
Elibol, Ahmet, “Yeniçeriler ve İktidar Bağlamında Osmanlı Sisteminin Dönüşümü”, Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, C.3, S.5, Kış 2009, s.21-40.
Emecen, Feridun, “Onbeş Yıl Savaşları Tarihinden Bir Safha: Osmanlı Kaynaklarına Göre 1598 Varad Seferi”, Tarih Enstitüsü Dergisi (Prof. Münir Aktepe’ye Armağan) S. XV, 1997, s.265-303.
Ergenç, Özer, “18. Yüzyıl Başlarında Edirne’nin Demografik Durumu”, IX. Türk Tarih Kongresi 21-25 Eylül 1981 bildirileri, TTK Basımevi, Ankara, 1988, s.1415-1424.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri” Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ed. Osman Okyar-Halil İnalcık, Ankara, 1980, s.1415-1424.
Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.1, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul, 1995.
Ertaş, M. Yaşar, Sultanın Ordusu (Mora Seferi Örneği 1714-1716), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
Emecen, Feridun M., Yavuz Sultan Selim, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2010. Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kent ve Kentliler, Çev: Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla.Çev: Elif Kılıç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
Genç, Mehmet, “Osmanlı Esnafı ve Devletle İlişkileri” Ahilik ve Esnaf, Konferanslar ve Seminer, Metinler, Tartışmalar, İstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Derneği Birliği Yayınları, İstanbul, 1986, s. 113-124.
Göncüoğlu, Süleyman Faruk, “İstanbul’un Fethi Sonrası Kurulan İlk Semt: Saraçhane”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.22, Erzurum 2009, s.27-82.
İlgürel, Mücteba, “Yeniçeriler” İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1993, s.385-395.
İnalcık, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Doktora Tezinin 50. Yılı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600),Çev: Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
İşbilir, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İaşe, İkmal ve Lojistik Meseleleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1996.
Kafadar, Cemal, Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict, McGill Üniversitesi, Master Tezi, Montreal, 1981.
Koçu, Reşad Ekrem, Yeniçeriler, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004.
Kuban, Doğan, İstanbul Bir Kent Tarihi. Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, Çev: Zeynep Rona, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1996.
Küpeli, Özer, “Osmanlılar ve Doğu Ticaret Yolları Üzerine (XV-XVII. Yüzyıllar)”, Prof. Dr. Necmi Ülker’e Armağan, İzmir, 2008, s.391-405.
Mantran, Robert, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay-Enver Özcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev: Mehmet Tanju Akad, Homer Yayınları, İstanbul, 2007.
Namık Kemal, Osmanlı Tarihi, Hürriyet Tarih Dizisi, İstanbul 1974.
Oğuzoğlu, Yusuf, “Osmanlı Şehirlerindeki Askerîlerin Ekonomik Durumuna İlişkin Bazı Bilgiler” Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler II, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 1983, s.169-178.
Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları No: 600, Ankara, 1985.
Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Ekonomisinde Fiyatları Etkileyen Unsurlar”, Prof. Dr. Şerafettin Turan Armağanı, Elazığ, 1996, s.221-239.
Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe 1475-1600, Kültür Bakanlığı Osmanlı Eserleri, Ankara, 2000.
Pamuk, Şevket, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi. 1500- 1914, 2. Baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1990.
Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
Raymond, Andre, Yeniçerilerin Kahiresi, Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, Çev: Alp Tümertekin, İstanbul, 1999.
Sahillioğlu, Halil, “Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonlarında İstanbul’da Fiyatlar” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 1, İstanbul, 1967, s.36-40.
Sakaoğlu, Necdet; AKBAYAR, Nuri, “Osmanlı’da Zenaatten Sanata”, Esnaf ve Zenaatkârlar, C.1Osmanlı’nın 700. Yılına Armağan Körfezbank, İstanbul, 1999.
Sevinç, Tahir, 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi İstanbul, 2010.
Tansel, Salâhattin, Yavuz Sultan Selim, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1969.
Taş, Hülya, XVII. Yüzyıl’da Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2009.
Tekin, Zeki, “Saraçhane”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.36, İstanbul, 2009, s.111-113.
Türkmen, Mustafa Nuri, Kamaniçe Seferinin Lojistik Hazırlıkları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara 2002.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
Ülker, Necmi, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir Şehri Tarihi I. Ticaret Tarihi Araştırmaları. Akademi Kitabevi, İzmir, 1994.
Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, Çev: Ayşe Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
Veinstein, Gilles, “Du Marche Urbain Au Marchedu Camp: L’institution Ottomane des Orducu”, Dans Mellanges Proffesseur Robert Mantran, Der. AbdelJelil Temimi, Zaghouan. France, 1988,s.299-327.
VonHammer, Joseph, Devlet-i Osmaniye Tarihi, Çev: Mehmet Atâ, İstanbul 1330.
Yağcı, Zübeyde Güneş, AKKAYA, Mustafa, “XVII. Yüzyılda Bir Serhat Şehri Olan Vidin’de Askerler: Gündelik Yaşam Üzerine Değerlendirme”, Osmanlı Dönemi Balkanlar’da Gündelik Hayat, Ed. Zafer Gölen-Abidin Temizer, Gece Kitaplığı Yay., Ankara, 2018 s.51-98
Yıldırım, Onur, “Osmanlı Esnafında Uyum ve Dönüşüm: 1650-1826” Toplum ve Bilim, S.83 Kış 1999/2000, s.146-179.
Yıldız, Hakan, Haydi Osmanlı Sefere: Prut Seferi’nde Lojistik ve Organizasyon, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006
Yi, Eunjeong, 17. Yüzyıl İstanbul’unda Lonca Dinamikleri, Çev: Barış Zeren, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi