İŞGÂL İSTANBUL’UNDA BİR DİVAN-I HARB-İ ÖRFİ SAVCISI CEVAD ABDURRAHİM GÜCÜN

Cevad Abdurrahim Bey 4 Mart 1919’da kurulan Damat Ferid Paşa Hükümeti’nin 8 Mart 1919 tarihlikararnamesi ile teşekkül eden Dersaadet Divan-ı Harb -i Örfi’sinin sivil yargı mensupları arasındayer aldı. Önce sorgu hâkimi sonra savcı olarak otuz beş gün görev yaptı. Hükümet müdahaleleriyleçok sayıda kanuna aykırı tutuklama yapıldığını gördü. Çoğunu ifadelerini aldıktan sonra serbestbıraktı. Ancak hem kendisinin hem Savcı Yusuf Ziya Bey’in bu tarz hareketleri hükümeti rahatsız etti.Sonunda Yusuf Ziya Bey savcılıktan istifa etti. Yerine kendisini tayin etmek için Adliye Nazırı İsmailSıtkı Bey devreye girdi. İstifaya hazırlandığı bir sırada gelen bu teklifi nazırla olan eski dostluklarıhatırına ancak bazı şartlarla kabul edebileceğini belirtti. Yazılı olarak işine müdahale ve kanunaaykırı muameleler yapılmaması noktasında sıraladığı şartlar İsmail Sıtkı Bey tarafından SadrazamDamat Ferid Paşa’ya iletildi ve kabul edildi. Divan-ı Harb-i Örfi Savcılığına tayinine dair irade 7 Nisan1919’da çıktı. Ancak şartlara birkaç gün uyulduktan sonra keyfi uygulamalara tekrar dönüldüğünügördü. Bu durumdan üzgün olmakla birlikte görevinden hemen çekilmeyi düşünmedi. Tutuklularınbulunduğu Bekirağa Bölüğünü ziyaret etti. İstek ve şikâyetleri dinledi. Bunları kabul ettirmekiçin ilgili makamlara tezkereler gönderdi. Bu arada Sadrazam Damat Ferid Paşa’nın BoğazlıyanKaymakamı Kemal Bey’in asılması için çıkan idam hükmünü infaz ettirme isteğini, muhakemesindebulunmadığı, akşamüzeri kalabalık önünde asılmasının usule aykırı olduğu, usulsüz bir işte hazırbulunamayacağı gerekçesiyle reddetti. İşgal İstanbul’unda İttihatçıları yargılamak amacıyla kurulanolağanüstü bir mahkemenin siyasi müdahalelerle bir koz ve öç alma aracı haline getirilmesine tepkikoyan, adalet ve kanun yolunda verdiği mücadeleyle saygın bir duruş sergileyen Cevad AbdurrahimBey, Cumhuriyet döneminin önemli hukukçuları arasında yer aldı.

CEVAD ABDURRAHİM (GÜCÜN): A DİVAN-I HARB-İ ÖRFİ PROSECUTOR IN OCCUPIED İSTANBUL

Cevad Abdurrahim Bey was among the members of the judiciary of Dersaadet Divan-ı Harb -i Örfi, which was formed with the March 8, 1919 dated decree of Damat Ferid Pasha Government established on March 8, 1919. He served for thirty-five days, first as an investigating judge and then as a prosecutor. He saw a large number of illegal arrests with the interventions of the government. He released most of them after taking their statements. However, such actions of both him and prosecutor Yusuf Ziya Bey disturbed the government. Finally, Yusuf Ziya Bey resigned from the prosecutor’s Office. Minister of Justice İsmail Sıtkı Bey stepped in to appoint him in Yusuf Ziya Bey’s place. He stated that he could accept this offer, which came while he was preparing for resignation, only under certain conditions for the sake of his old friendship with the minister. The conditions he listed as not being interfered with his work and not conducting unlawful acts were conveyed to Sadrazam Damat Ferid Pasha by İsmail Sıtkı Bey and they were accepted. The Sultan’s order for his appointment to the prosecution Office of Divan-ı Harb-i Örfi was issued on April 7, 1919. However, he saw that after a few days the conditions were followed, arbitrary practices started again. Although he was sorry about this, he did not think about leaving his position immediately. He visited the Bekirağa division where prisoners were held. He listened to requests and complaints. He sent letters to the relevant authorities to have these accepted. Meanwhile, he refused Sadrazam Damat Ferid Pasha’s request for the execution of Boğazlıyan District Governor Kemal Bey on the grounds that it wasn’t in his judgement, that it was without due process of law to hang him in front of the crowd in the evening and that he could not be present in something undue. Cevad Abdurrahim Bey, who reacted to the fact that an extraordinary court established to judge the Unionists in occupied İstanbul was turned into a tool of leverage and revenge through political interventions and who displayed a respectable stance with his struggle for justice and law, was among the important legal experts of the Republic period.

PDF

___

Ağaoğlu, Ahmet (2013), Mütareke ve Sürgün Hatıraları, Yay Haz: Ertan Eğribel-Ufuk Özcan, Doğu Kitabevi, İstanbul.
Akşin, Sina (1992), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Mutlakıyete Dönüş (1918- 1919), I, Cem Yayınevi, İstanbul.
Arıkan, Zeki (1989), Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını (30 Ekim1918-8 Eylül 1922), TTKB, Ankara.
Armenians Ottoman Documents (1915-1920) (1995), Turkish Republic Prime Ministry General Directorate Of The State Archives, Ankara.
Ata, Feridun (2005), İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, TTKB, Ankara.
Başak, Tolga (2008), İngiltere’nin Ermeni Politikası (1830-1923), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
Bayar, Celal (1997), Ben de Yazdım Milli Mücadeleye Giriş, 5, Sabah Kitapları, İstanbul.
Bilgi, Nejdet (1999), Ermeni Tehciri ve Boğazlıyan Kaymakamı Mehmed Kemal Bey’in Yargılanması, Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı, Ankara.
Birgen, Muhittin (2006), İttihat ve Terakki’de On sene, 2, İttihat ve Terakki’nin Sonu, Haz: Zeki Arıkan, Kitap Yayınevi, İstanbul.
Bürokrat Tevfik Biren’in II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları, II (2006), Haz: Fatma Rezan Hürmen, Pınar Yayınları, İstanbul.
Çelebyan, Antranik (2003), Antranik Paşa, Çev: Mariam Apri-Nairi Arek, Pêri Yayınları, İstanbul.
Gürün, Kâmuran (1988), Ermeni Dosyası, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Hovannisian, Richard, G. (1971), The Republic of Armenia, I, The First Year 1918-1919, University Of California Press, Berkeley-Los Angeles-London.
Huyugüzel, Ö. Faruk (2000), İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Lütfi, Simavi (2004), Son Osmanlı Sarayında Gördüklerim Sultan Reşad Hanın ve Halifenin Sarayında Gördüklerim, Örgün Yayınevi, İstanbul.
Maliye Nazırı Cavid Bey (2000), Felaket Günleri Mütareke Devrinin Feci Tarihi, I, Yay Haz: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul.
Milli Mücadele Döneminde Bekirağa ve Malta Anıları (1919-1921) (2003), Haz: Mehmet Akif Bal, Ark Kitapları, İstanbul.
Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları ((1986), Giriş: İsmail Arar, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Öndeş, Osman (2012), Vahdeddin’in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor Milli Mücadele ve Sürgün Yılları, Timaş Yayınları, İstanbul.
Sonyel, Salâhi, R. (2012), Kaygılı Yıllar Gizli Belgelerle Kurtuluş Savaşının Perde Arkası (1918-1923), Remzi Kitabevi, İstanbul.
Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Harp ve Mütareke Günlükleri (1909-1922) (2015), Haz: Ali Suat Ürgüplü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Şimşir, Bilâl (1985), Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Türkgeldi, Ali Fuad (1987), Görüp İşittiklerim, TTKB, Ankara.
Türk Parlamento Tarihi I. Ve II. Meşrutiyet, II (1998), TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
Akşam
Alemdar
Hadisat
İkdam
İleri
İstiklal
Memleket
Sabah
Takvim-i Vekayi
Tanin
Tasvir-i Efkâr
Vakit
Yenigün
Yeni Gazete
Yeni Sabah
Zaman
“Caillaux, Joseph” AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, 5, Ana Yayıncılık, İstanbul,1987, s.242.
www.yargıtay.gov.tr-icerik-onursal-daire-baskanları (Erişim: 12.02.2020).

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi