İZMİR AMERİKAN KONSOLOS YARDIMCISI JOHN WILLIAM HAIGH’İN ANADOLU GEZİSİ

Bu çalışmada 1951 yılında İzmir Amerikan Konsolosluğu’nda Konsolos Yardımcısı olarak görev yapan John William Haigh’in 20 Haziran 1951 tarihli bir raporu incelenmiştir. Konsolos yardımcısı, 5 Nisan 1951-25 Nisan 1951 tarihleri arasında İzmir’den başlayarak Gaziantep’e uzanan bir geziye çıkmış ve bu gezi ile ilgili gözlemlerini söz konusu rapor ile ABD Dışişleri Bakanlığı’na göndermiştir. Haigh, gezisinde özellikle Türkiye’de bulunan Amerikalılarla iletişim kurmaya çalışmıştır. Konsolos yardımcısı çıktığı gezide Türkiye’nin büyük bir kısmını ziyaret etme fırsatı bulmuştur. Haigh gezisine İzmir’den başlamış; karayoluyla Manisa, Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Ankara, Kırşehir’den geçerek Kayseri’ye ulaşmıştır. Daha sonra Kayseri-Talas, Çiftehan, Adana, Tarsus, Mersin, İskenderun, Antakya ve Gaziantep’i ziyaret etmiş, İskenderun’dan İzmir’e deniz yolu ile geri dönmüştür. Konsolos yardımcısı söz konusu raporunda ziyaret ettiği bölgelerde karşılaştığı Amerikalılarla ilgili izlenimlerini aktarmış; ayrıca gezi rotasında yer alan şehirlerdeki hastane ve okul gibi Amerikalıların kurduğu veya görev aldığı kurumların durumları hakkında bilgi vermiştir. John William Haigh’in gezi boyunca ziyaret ettiği Amerikan kurumlarının, Protestan bir misyoner örgütü olan American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) ya da daha yaygın kullanımıyla Amerikan Board tarafından kurulduğu ve desteklendiği görülmektedir. Rapor, söz konusu dönemde Türkiye’de faaliyette bulunan Amerikan kurumlarının durumu hakkında bilgi vermesi açısından dikkate değerdir. Haigh’in raporu, Türkiye’de bulunan Amerikalılara odaklanması açısından da ciddi bir önem arz etmekte ve söz konusu dönemde kaleme alınan diğer raporlardan ayrılmaktadır. Çalışmada; okul, klinik veya hastane gibi Amerikan kurumlarında görev yapan ve konsolos yardımcısı ile görüştüğü belirtilen kişilerin Amerikan Board personel kayıtlarında yer alan kısa bilgilerine yer verilmiştir. Bununla birlikte konsolos yardımcısının raporu kaleme alırken zaman zaman sübjektif değerlendirmelerde bulunduğu ve dönemin Amerikan iç siyasetinin etkisinden uzaklaşmakta zorlandığı göze çarpmaktadır.

THE IZMIR AMERICAN DEPUTY CONSUL JOHN WILLIAM HAIGH’S ANATOLIAN TRIP

This study aims at examining the report dated 20 June 1951 of John William Haigh, who served as the Deputy Consul at Izmir American Consulate in 1951. The vice-consul made a trip from Izmir to Gaziantep between April 5, 1951 and April 25, 1951 and sent his observations about this trip to the US Department of State with the report in question. In the voyage, Haigh tried particularly to communicate with the Americans living in Turkey. The vice-consul had the opportunity to visit a large part of the country. Haigh started his journey from Izmir; reached Kayseri by road passing through Manisa, Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Ankara and Kırşehir. During his trip he also visited Kayseri-Talas, Çiftehan, Adana, Tarsus, Mersin, İskenderun, Antakya and Gaziantep and returned from İskenderun to İzmir by sea. In his report Haigh, conveyed his impressions regarding the Americans he met and gave information about the status of the institutions such as school and hospitals where Americans worked. It is understood that the American institutions John William Haigh visited during his trip were established and supported by the American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), a Protestant missionary organization, or generally known, the American Board. The report is noteworthy because it gives information about the state of the American institutions operating in Turkey during the period in question. The report is also of serious importance in terms of its focus on Americans lived in Turkey and separated from other reports penned in the said period. In the study; short information were given regarding the persons who worked in the American institutions such as schools, clinics or hospitals and were said to have met with the deputy consular included in the personnel records of the American Board. Moreover, it is significant to note that the deputy consul made, now and then, subjective evaluations while drafting the report and had difficulty in moving away from the influence of the American domestic politics of the period.

PDF

___

ARŞİV BELGELERİ 1. ABD Ulusal Arşivi (U.S. National Archives) Democracy in Turkey, 1950-1959: Records of the U.S. State Department Classified Files, From Izmir to Department of State, Telegram No:60, 20 June 1951.
2. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
30.18.1.2.123.74.13.
30.18.1.2.131.3.10.
KİTAPLAR
Biographic Register of the Department of State, April 1, 1949, U.S. Government Printing Office, Washington D.C., 1949.
Department of State Newsletter, July 1975, No. 170.
DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
ERHAN, Çağrı, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Kitabevi, Ankara 2015. Foreign Service List, January 1, 1950, U.S. Government Printing Office, Washington D.C.,1950.
GÖKPINAR, Kâni Mutlugün, Geçmiş Zaman Olur Ki..., Tibyan Yayıncılık, Antalya 2017. GÖNLÜBOL, Mehmet, Cem Sar vd., Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara 2014.
GÜVEN, Sami, 1950’li Yıllarda Türk Ekonomisi Üzerinde Amerikan Kalkınma Reçeteleri, Ezgi Kitabevi, Bursa 1998.
KARAKAŞ, Nuri, Türk-Amerikan Siyasi İlişkileri (1939-1952), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, Arba Yayınları, İstanbul 1989.
LAFEBER, Walter, The American Age: United States Foreign Policy at Home and Abroad since 1750, W. W. Norton & Company, Newyork 1989.
ORAN, Baskın (Ed.), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (Cilt: I, 1919-1980), İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
ÖYMEN, Altan, Öfkeli Yıllar, Doğan Kitap, 11. Baskı, İstanbul 2014.
ÖZSOY, Hasan, Kayseri’de Amerikan Misyoner Faaliyetleri ve Talas Amerikan Koleji, Talas Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri 1996.
PAMUK, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, İmge Kitabevi, Ankara 2016.
TAMER, Ülkü (Der.), Amerika’ya Karşı Eylemleri Araştırma Komitesi’nin Tutanakları-İhanet Yılları, +1 Kitap, İstanbul 2007.
YILDIZ, Özgür, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2011.
YILDIZ, Özgür, Misyonerlik ve Amerikan Board Teşkilatı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009.
YÜCEL, İdris, Anadolu’da Amerikan Misyonerliği ve Misyon Hastaneleri (1880-1934), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2017.
MAKALELER
BÖLME, Selin M., “Soğuk Savaş’ta NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik Ve Değişim”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 9, Sayı 34 (Yaz 2012), ss. 51-71.
ELMACI, M. Emin, Burcu İYİGÖR, “Kuruluş Gelişim ve Değişim Süreçleriyle Talas Amerikan Koleji”, Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, Sayı 23, Yıl 2018, ss. 155-171.
ERHAN, Çağrı, “Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 51, Sayı 1 (1996), ss. 275-287.
SEMİZ, Yaşar, Güngör TOPLU, “Cumhuriyet Döneminde Amerikan Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi: Thornburg Raporu”, Toplum Bilimleri Dergisi, Cilt 13, Sayı 27 (2019), ss. 455-484.
SEMİZ, Yaşar, Güngör TOPLU, “Cumhuriyet öneminde Devlet Tarafından Kurulan İlk Sanayi Kuruluşu Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 45 (Nisan 2019), ss. 29-59.
ŞENEL, Aymelek, “Amerikalı Bir Diplomatın Gözünden 1951 Yılında Batı Anadolu: E. F. Rivinis’un İzmir Konsolosluk Bölgesi Gezisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 20, Sayı 41 (Güz 2020), ss. 729-761.
YILDIZ, Özgür, Kayseri Amerikan Hastanesi (1887-1967), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 25 (Güz 2010), ss. 105-116.
TEZLER
HALİFEOĞLU, Meral, Tarsus Amerikan Koleji’nin Kuruluşu, Gelişimi ve Faaliyetleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2007.
YÜCEL, İdris, Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilâtlanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2005.
DİJİTAL KAYNAKLAR
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/12/id/17306(Erişim Tarihi:30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/12/id/17259(Erişim Tarihi:30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/12/id/16944(Erişim Tarihi:30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/8/id/15560(Erişim Tarihi: 30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/8/id/15340(Erişim Tarihi: 30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/8/id/12061(Erişim Tarihi:30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/8/id/15220(Erişim Tarihi:30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/8/id/15338(Erişim tarihi:30.04.2021).
http://www.dlir.org/archive/orc-exhibit/items/show/collection/8/id/12053(Erişim Tarihi:01.05.2021).
http://www.kayseri.gov.tr/gorev-yapmis-valiler (Erişim Tarihi: 11.10.2019).
http://www.nigde.gov.tr/gorev-yapmis-valilerimiz (Erişim Tarihi: 18.01.2021).
https://archives.yale.edu/repositories/4/resources/116 (Erişim Tarihi:01.05.2021).
https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/congregationalist (Erişim Tarihi: 11.10.2019).
https://www.gale.com/intl/c/democracy-in-turkey-1950-1959-records-of-the-us-statedepartment- classified-files (Erişim Tarihi: 16 Ekim 2018).
https://www.globalministries.org/in_memoriam_rev_dr_james_10_10_2014_1215/ (Erişim Tarihi:30.04.2021).

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi