AHMET AĞAOĞLU’NA GÖRE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE ULUSLARARASI SİYASET, OSMANLI DEVLETİ VE İSLAM DÜNYASI

Modern dünya tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri olan Birinci Dünya Savaşı’nın öncesinde günümüz Ortadoğu coğrafyasının paylaşımı meselesi Büyük Güçler arasındaki en ciddi ihtilaf konularının başında gelmekteydi. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İslam dünyasını doğrudan etkileyecek şekilde Doğu Sorunu olarak tanımlanıp, gündemin ilk sıralarına yerleşen bu uluslararası politik mesele sivil-asker devlet adamları kadar son dönem Osmanlı-Türk aydınlarının da en önemli tartışma konularından birisi olmuştur. Özellikle II. Meşrutiyet basınının birbirinden farklı ideolojik yaklaşımlara sahip pek çok yayın organında bu dönemde önemli makaleler yayımlanmış; siyasal yönelimleri farklı bu yayınların ortak noktalarından bir tanesini özelde Osmanlı Devleti’nin, genelde ise İslam dünyasının geleceği konusunda yaşanan endişe oluşturmuştur. Bu ortak endişeden hareketle devrin aydınları farklı bakış açıları üzerinden kaleme aldıkları yazılarla İslam Dünyası ve Müslüman topluluklar için bir kurtuluş rotası çizmeye çalışmışlardır. Birinci Dünya Savaşı’na doğru ilerleyen süreçte İslam dünyasının geleceği ve Osmanlı Devleti’nin durumu konusunda değerli makaleler kaleme alan düşünürlerden bir tanesi de Ahmet Ağaoğlu’dur. Son dönem Osmanlı düşünce hayatının ve Türk milliyetçiliği fikrinin önde gelen isimlerinden biri olan Ağaoğlu bu süreçte farklı basın organlarında uluslararası siyaset ve Osmanlı Devleti hakkında yazılar kaleme almıştır. Bu çalışmada Ağaoğlu tarafından devrin önemli yayın organlarından biri olarak öne çıkan Sırat-ı Müstakim’de yayımlanmış olan iki önemli makale merkeze alınmak suretiyle, 1910-1915 yılları arasında aynı dergide yayımlanmış diğer makalelerinden de yararlanarak kendisinin Büyük Güçler, Osmanlı Devleti ve İslam dünyası hakkındaki fikirleri dönemsel olarak ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda Ağaoğlu’nun uluslararası ve bölgesel analizleri kadar İslam dünyası, Osmanlı Devleti ve hilafet kurumu merkezli durum tespitleri ve gelecek projeksiyonu hakkındaki yaklaşımı irdelenmeye çalışılacaktır.

THE VIEW OF AHMET AĞAOĞLU ON INTERNATIONAL POLITICS, OTTOMAN EMPIRE AND THE ISLAMIC WORLD BEFORE THE FIRST WORLD WAR

The sharing of the present-day Middle East was one of the serious disputes between the Great Powers before the First World War, as one of the most important turning points in the history of the modern world. This international political issue, which had been at the top of the agenda named as the Eastern Question since the second half of the 19th century, had also been one of the leading discussions of the Ottoman-Turkish intellectuals as well as the civil-military statesmen. Within this framework, in the several different media organs during the Second Constitutional Period of the Ottoman Empire, important articles were published on this issue. Despite their different ideological approaches, nearly all these press organs reflected the concern about the future of the Empire and the Islamic World, in common. Based on this common concern the intellectuals of the period tried to draw a road map with their articles from different political perspectives, for the Islamic World and Muslim communities. Ahmet Ağaoğlu was one of the scholars who wrote significant articles about the situation of the Ottoman Empire within the framework of the future of the Islamic World during the years towards the First World War. As one of the leading names of the late Ottoman intellectual life and the idea of Turkish Nationalism. In this study, by taking two important articles of him that were published in Sırat-ı Müstakim, as one of the most important magazines of the period, to the center, his ideas on the international politics, Ottoman Empire and the Islamic World will try to be analyzed. Within this effort, his other articles in Sırat-ı Müstakim on the same issue between 1910-1915 will also taken into consideration. In this context, not only the regional and the intertational political analysis of Ağaoğlu, but also his evaluations on the state of the Ottomans and his future projection on the Islamic World will also try to be examined.

PDF

___

Ahmet Ağaoğlu’na Ait Basın Kaynakları
Agayev, Ahmed (1326), “Âlem-i İslâm ve Siyâsiyât-ı Umûmiyye”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 4, s. 345-347.
Agayef, Ahmed (1326), “Âlem-i İslâm ve Siyâsiyât-ı Umumiye: Bizim Ta’kib Edeceğimiz Meslek”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 4, s. 359-360.
Agayev, Ahmet (1326) “Türkiye’de Muhâceret Mes’elesi”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 4, s. 386- 388.
Agayef, Ahmed (1328), “Âlem-i İslâm ve İngiltere-Almanya”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 8, s. 201- 202.
Agayef, Ahmed (1328), “İngiltere ve biz”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 8, s. 85-86.
Agayef, Ahmed (1328), “Âlem-i İslâm’a Umûmî Bir Nazar”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 8, s. 41-42.
Agayef, Ahmed (1328), “Vahîm Günler”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 8, 409-410.
Agayef, Ahmed (1330), “İslam’da Dava-yı Milliyet”, Türk Yurdu, c: 6, s: 10, s. 2320-2329.
“Müslümanların Livâ-yı Kavmiyyet Değil, Livâ-yı İslâm Etrafında Toplanmaları Vakti Geldi”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 13, 25 Kanunievvel 1330 (7 Ocak 1915), s. 72.
“Vahdet-i İslâmiyye”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 13, 5 Şubat 1330 (18 Şubat 1915), s. 118. Telif Eserler
Ağaoğlu, Ahmet (1941), İran ve İnkılabı, Ankara.
Ağaoğlu, Ahmet (1994), Serbest Fırka Hatıraları, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ağaoğlu, Ahmet (2010), Mütareke ve Sürgün Hatıraları, İstanbul: Doğu Kitabevi.
Ağaoğlu, Ahmet (2013), Üç Medeniyet, İstanbul: Doğu Kitabevi.
Ağaoğlu, Samet (1969), Babamın Arkadaşları, İstanbul: Baha Matbaası.
Ahmad, Feroz ve Rustow, Dankwart A. (1976), “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 4-5, s. 245-284.
Akçura, Yusuf (1326), “Almanya, İngiltere, Türkiye ve Âlem-i İslam-I”, Sırât-ı Müstâkîm, c: 4.
Akçura, Yusuf (1978), Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, İstanbul: Türk Kültür Yayını.
Akşin, Sina (1980), 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Arai, Masami (2008), Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, İstanbul: İletişim Yayınları.
Atalar, Münir (2018), “Ahmet Ağaoğlu (1869-1939)”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 2, s. 139-151.
, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Coşar,Simten (1997), The State and Intellectual in Turkey: Between Liberal Ethos and the Myth of Democracy, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University.
Çalen, Mehmet Kaan (2017), Osmanlıcılık ve İslamcılık Karşısında Türkçülük, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Georgeon, François (1986), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935), Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Georgeon, François (2006), Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kara, İsmail (1985) “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İslamcılık Tartışmaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c: 5, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 1405-1420.
Kırımlı, Hakan (1996), Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kurat, Akdes Nimet (1987), Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kushner, David (1979), Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908), İstanbul: Kervan Yayınları.
Lewis, Bernard (1993), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Meyer, James H. (2014), Turks Across Empires, Oxford University Press.
Özavcı, H. Ozan (2015), Intellectual Origins of the Republic: Ahmet Ağaoğlu and the Genealogy of Liberalism in Turkey, Leiden: Brill.
Özcan, Ufuk (2010), Ahmet Ağaoğlu ve Rol Değişikliği, İstanbul: Kitabevi.
Özçelik, Nazmi (1987), I. Yayın Döneminde (1911-1918) Türk Yurdu Mecmuası’nın Ortaya
Koyduğu Görüşler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Sakal, Fahri (1995), “Ağaoğlu Ahmed’in Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Harbi Esnasında Kaleme Aldığı ‘Birlik ve Beraberlik’ Yazıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c: 10, s. 699-707.
Sakal, Fahri (1999), Ağaoğlu Ahmed Bey, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Shissler, A. Holly (2002), Between Two Empires: Ahmet Ağaoğlu and the New Turkey, London: I.B. Tauris.
Şimşir, Bilal (1985), Malta Sürgünleri, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Taymas, Abdullah Battal (1966), Kazan Türkleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Toprak, Zafer (1985), “II. Meşrutiyet’te Fikir Dergileri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c: 1, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 126-132.
Tunaya, Tarık Zafer (1988), Türkiye’de Siyasal Partiler, c: I, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
Tunaya, Tarık Zafer (1996), Hürriyet’in İlanı: İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatına Bakışlar, İstanbul: Arba Yayınları.
Türk Parlamento Tarihi, (Haz. Kazım Öztürk), TBMM-II. Dönem 1923-1927, c: 3, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınevi.
Türkoğlu, İsmail (1996), “Müslüman Kongreleri”, TDV İslam Ansiklopedisi, c: 32, s. 96-98.
Uyar, Hakkı (1997), “1930’larda Türkiye Basınında ‘Liberal’ Muhalefet: Ağaoğlu Ahmet’in Akın Gazetesi”, Toplumsal Tarih, s: 41, s. 43-50.
Ülken, Hilmi Ziya (1992), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları. Üstel, Füsun (2004), İmparatorluktan Ulus Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912- 1931), İstanbul: İletişim Yayınları.
Yalçın, Hüseyin Cahit (2019), Tanıdıklarım, İstanbul: Ötüken Neşriyat
Yüce, Nuri (1988), “Ağaoğlu Ahmet”, TDV İslam Ansiklopedisi, c: 1, s. 46 4-466.
Zürcher, Erik Jan (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi