Bir Kur’ân Kavramı Olarak ‘‘Teberrucu’l-Câhiliye’’

Câhiliye kavramı Kur'ân'da dört yerde kullanılmıştır. Mushaf tertip sırasına göre Âl-i İmrân suresinde ‘‘zannu’l-câhiliye’’, Mâide Suresinde ‘‘hukmu’l-câhiliye’’, Ahzâb suresinde ‘‘teberrucu’l-câhiliye’’ ve Fetih suresinde ‘‘hamıyyetu’l-câhiliye’’ kavramları, câhiliyenin temel davranış biçimlerini ifade etmeleri yönleri ile çok kapsamlı anlamları ifade etmektedir. Sebeb-i nüzul rivayetlerine göre Âl-i İmrân suresinde zikredilen ‘‘zannu’l-câhiliye’’ kavramı, münafık karakterli cahillerin Allah hakkındaki su-i zanlarını anlatırken kullanılmıştır. Mâide suresinde zikredilen ‘‘hukmu’l-câhiliye’’ ifadesi ise Medîne toplumundaki Yahudilerin, peygamberin hükmü yerine câhiliye dönemi hükümlerini tercih etmelerini eleştiri bağlamında ifade edilmiştir. Fetih suresinde zikredilen ‘‘hamıyyetu’l-câhiliye’’ kavramı ise Hudeybiye anlaşması döneminde câhiliye inat ve kibrinden dolayı Müslümanları umre için bile olsa Mekke’ye sokmama gayreti gösteren müşriklerin asabî hallerini tasvir etmektedir. Makalemizde inceleme konusu yapacağımız ‘‘teberrucu’l-câhiliye’’ kavramı, özelde Hz. Peygamber’in eşlerinin genelde ise tüm müslümanların birtakım davranışlardan vazgeçmeleri bir kısım ilkeleri ise benimsemeleri amacıyla kullanılmıştır. ‘‘Teberrucu’l-câhiliye’’ kavramı, genel olarak ‘‘tesettür’’ ve kadın-erkek ilişkileri bağlamında yorumlanmış olmakla birlikte daha geniş bir anlam dünyasına sahiptir. Kavramın yer aldığı Ahzâb suresi, Hendek savaşı esnasında ve sonrasında müslüman toplumun karşılaştığı siyasî, askerî, sosyal, iktisâdi ve dinî birçok soruna çözüm getiren ayetler ile mündemiçtir. Teberrucu’l-câhiliye kavramı da bu mezkûr sorunların çözümü bağlamında birçok hikmet ve eğitim boyutu taşıyan zengin bir anlam dünyasına sahiptir. Bu sebeple makalemizde, geniş kapsamlı bu ifadenin ilk dönem müslüman toplumda verdiği mesajlar ve günümüze dönük hikmetleri incelenerek faydaya mebni olması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Tefsîr, Ahzâb, Câhiliye, Teberruc, Teberrucu’l-Câhiliye.

PDF

___

Abdulbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1996.
Altıntaş, Ramazan. “Seyyid Kutub’un Câhiliye Anlayışı”. https://doi.org/10.5281/ZENODO.3344078
Altuntaş, Hacı Mehmet. Cahiliye Çağından Hz. Peygamber’in Vefatına Kadar Kan Davası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Beğavî, Ebû Muhammed el- Hüseyin b. Mes’ûd. Meâlîmu’t-tenzîl fi tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdurrezzâk el-Mehdi. Beyrut: Dâr’u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1999.
Bendenîcî, Ebu Bişr el-Yemân b. Ebi’l-Yemân el-. es-Segafiyyet’u fi’l-Lugati. thk. Halîl İbrâhim el-Atıyye. Bağdat: İhyâu’t-Turâsi’l-Arabiyyi, 1976.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâr’u Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422.
Cevzî, Cemâluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Muhammed el-. Zâdu’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1. Basım, 1422.
Curcânî, Ebu Bekr Abdulkâhir b. Abdurrahman b. Muhammed el-. Dercu’d-Dureri fi Tefsîri’l-Âyi ve’s-Suver. thk. Velîd b. Ahmed b. Sâlih ve İyâd Abdullatif el-Gîsî. Britanya: Mecelletu’l-Hıkmeti, 1. Basım, 1408.
Çavuş, Levent. “Kavramsal ve Tarihsel Açıdan ‘Cahiliye’”. Milel ve Nihal inanç, kültür ve mitoloji araştırmaları dergisi 13/1 (12 Ağustos 2016), 44. https://doi.org/10.17131/milelnihal.24341
Derveze, İzzet. et-Tefsiru’l-hadîs. Kahire: , Dâr’u İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyyi, 1983.
Doğan, İshak. “Kur’an’da ‘Câhiliyeti’l-Ûlâ’ İfadesi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2021), 257-281.
Elmalılı, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim, ts.
Endelûsî, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğâlib b. Abdurrahman İbn Atıyye el-. el-Muharraru’l-Vecîz fi Tefsîr-i Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422.
Ersoy, Mehmet Akif. “Safahat - Bir Gece”. Dijital Safahat. Erişim 29 Nisan 2023. https://safahat.diyanet.gov.tr/PoemDetail.aspx?bID=12&pID=107
Fayda, Mustafa. “Cahiliye”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17-19. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Güner, Nebiye Şeyma. Seyyid Kutub’ta Cahiliye Kavramı ve Modernizm Eleştirisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Hamidullah, Muhammed. “Hendek Gazvesi”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/194-195. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
Hamidullah, Muhammed. “Hilfü’l-Fudul”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31-32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
Ibâd, İsmail b. el-Muhît fi’l-Luğa. thk. Muhammed Hasan Âli Yâsîn. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1. Basım, 1994. Isfehânî, Râğıb. el-Mufredât fi ğarîbi’l Kur’ân. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, 2001.
Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da dînî ve ahlâkî kavramlar. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Pınar Yay, 3. Basım, 2003.
İbn Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnûsiyyet’u li’n-Neşr, 1984.
İbn Hişam, Abdulmelik b. Eyyub. es-Sîratu’n-nebeviyyet’u li-İbn Hişam. thk. Mustafa Saka ve diğerleri. Mısır: Şeriket’u Mektebet’u ve Matbaat’u Mustafa el- Bâbî el Halebî ve Evlâduhû, 2. Basım, 1955.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
İbnu S‘aid. et-Tabakâtu’l-Kübrâ. ed. ihsân Abbâs. 9 Cilt. Beyrut: Dâr’u Sadr, 1. Basım, 1968.
Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir el-. el-Câmi‘u li-Aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
Kutub, Seyyid. Fi-Zılâli’l-Kur’ân. çev. Yakub ve diğerleri Çiçek. İstanbul: Emir, 1994.
Mâverdî, Ebu’l Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed. Tefsîru’l-Mâverdî (en-Nuket’u ve’l-Uyûn. thk. Es-Seyyid ibn-i Abdulmaksûd Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Mevdûdî, Ebû’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani ve diğerleri. İstanbul: İnsan Yay., 1991.
Mukâtil, Ebu’l-Hasen Süleyman b. Tefsîr’u Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dar’u-İhyai’t-Turas, 1. Basım, 1423.
Önkal, Ahmet. “Araplarda Ensab İlmi ve İslam Tarihi Açısından Önemi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1990).
Özkan, Mustafa. “Medîne Vesikası”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 212-215. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
Palabıyık, M. Hanefi. Hz. Peygamber’in Devlet Kurma Faaliyeti. İstanbul: Siyer Yay, 2015.
Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâr’u İhyâi’t- Turâsi’l- Arabî, 1999.
Sanânî, Ebu Bekir Abdurrezzâk b. Hümâm es-. Tefsîr’u- Abdurrezzâk. thk. Mahmûd Muhammed Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419.
Sem‘ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kurân. thk. Yasir b. İbrahim Ğanîm b. Abbâs Ğanîm. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
Taberî, Muhammed b. Cerir, b. Yezîd el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân an te’vili’ âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Dâr’u Hicrî li’t-Tabâati ve’n-Neşri ve’t- Tevzîi ve’l-İlan, 2001.
Tatar, Burhanetti̇n. “Cahiliye Kavramı Üzerine Felsefi Notlar”. Milel ve Nihal inanç, kültür ve mitoloji araştırmaları dergisi 13/1 (12 Ağustos 2016), 29. https://doi.org/10.17131/milelnihal.03669
Yıldırım, Duran Ali. “Cahiliyeden İslam’a Kur’ân’ın Gerçekleştirdiği Karakter Değişimi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/48 (2019), 423-460.
Yıldırım, Ramazan. “Çağdaş İslami Hareketlerde Cahiliye Kavramının Sosyopolitik-İtikadi Bağlamı”. Milel ve Nihal, kültür ve mitoloji araştırmaları dergisi 13/1 (12 Ağustos 2016), 111. https://doi.org/10.17131/milelnihal.88630
Zeccâc, Ebû İshak İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbuhû. thk. Abdulcelîl Anduh Şelbi. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Mahmud b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşaf an hakâik-i gavâmîdi’t-tenzil ve uyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sevd,. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, ts.
Zevzenî, Ebu Abdullah Hüseyin b. Ahmed. Şerhu’l-muallakât’i-sab‘. Dâr’u-İhyâi’t-Turâs’i-Arabiyyî, 1. Basım, 2002.