ÜSKÜP’TE MÜSLÜMANLAR DÎNÎ VE ETNİK KİMLİK BAĞLAMINDA SOSYOLOJİK BİR İNCELEME

Birbiriyle çatışma potansiyeli taşıyan farklı toplulukları bir arada yaşatmak, ancak o topluluklar üzerinde hâkim bir otorite ile mümkün olabilir. 500 yıllık bir süre boyunca sadece Üsküp’te değil, hâkim olduğu tüm Balkan topraklarında farklı etnisite ve kültüre sahip toplulukları bir arada, huzur ve güven içinde yaşatabilmeyi başaran tek gücün, Osmanlı Devleti olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Osmanlı’nın gerilemesi neticesinde Balkanlar’dan çekilmesiyle birlikte tüm Balkan Yarımadası’nda olduğu gibi, Üsküp’te de var olan huzurun ve hoşgörünün yerini, huzursuzluk, nefret ve düşmanlık almıştır. Gerek komünist rejim idaresinde, gerekse daha sonraki dönemde İslâm düşmanlığı had safhaya ulaşmış, Müslüman topluluklara baskı ve şiddet uygulanmıştır. Günümüzde de bu baskı ve sıkıntılar devam etmektedir. Burada şunu özellikle ifade etmek gerekir ki, savaşların yapıldığı ve düşmanlıkların körüklendiği her dönemde, gerek şehrin dokusu, gerekse burada yaşayan topluluklar, maddî ve manevî büyük zararlara uğratılmıştır.Günümüzde özelde Üsküp, genelde ise Balkanlar, Doğu-Batı ikilemi olarak tartışılan sorunun vücut bulduğu merkez ve bu iki dünyanın birbirinden ayrıldığı sınır olarak kabul edilmektedir. Fakat aynı zamanda Balkanlar, başka bir açıdan bakıldığında, yine bu iki dünyanın tanışıp barışabildiği, birbirine karşı hoşgörülü ve saygılı davranabildiği, söz konusu iki kültürün karşılıklı etkileşim sonucu bir potada eritilebildiği bir coğrafya olma özelliğine de sahiptir.Tarihte yaşandığı gibi bugün de Üsküp, bölgenin önemli merkezlerinden biri olarak, günümüz dünyasına hâkim güçlerin ilgi odağıdır. Gerek coğrafî açıdan, gerekse kendine özgü potansiyeliyle önem arz eden ve büyük güçlerin yakından takip ettiği bölge, hem ekonomik, hem politik, hem de kültürel olarak vasat düzeydedir. Biz bu çalışmamızda bölgenin daha ziyade genel görünümü (coğrafî, demografik, sosyo-ekonomik yapısı) hakkında bilgi vererek bölgeyi daha iyi tanıtmaya ve bölgenin karakteristik yapısı itibariyle oluşan topluluklar arası ilişkileri sosyolojik açıdan değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Üsküp, Müslüman, Din, Etnik, Sosoyolojik İnceleme

___

Bilgin, Nuri, Sosyal Bilimlerin Kavşağında Kimlik Sorunu, Ege Yayınları, İzmir 1994.
Bilgin, Vejdi, Fakih ve Toplum, İz Yayınları, İstanbul 2003.
Bottomore, T. B., Toplumbilim (Çev. Ünsal Oskay), Der Yayınları, İstanbul ts Trs.
Emiroğlu, Hüseyin, “Soğuk Savaş Sonrası Balkanlar’da Şiddetin Kaynağı: Tarihsel Argümanlardan Konjonktürel Gelişmeler”, Hikmet Dergi-si, Sayı:7, Gostivar 2006.
Güngör, Erol, Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006.
Halimi, Mehmet, “Toponimet si Deshmi e Autoktonise se Populsise Shqiptare ne Maqedoni”, (Uluslararası Sempozyum Bildirileri içinde), Shkup 1994.
Hamzaoğlu, Yusuf, Balkan Türklüğü (Araştırma, İncelemeler, Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Türk Dünyası Edebiyatı, Ankara 2000.
Hoca, Nazif, İslâm Ansiklopedisi “Üsküp” mad., Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, c. XIII, Ankara 1986.
İdriz, Enes, Üsküp’te Yaşayan Müslüman Toplulukların Değerler Dünyası Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), U.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2007.
İnaç, Hüsamettin, Türkiye’nin Kimlik Problemleri, Adres Yayınları, Ankara 2005.
Komisyon, İslâm i Muslimani u Bosna i Hercegovini Editör: Abdurrahman Hukiç, Saraevo 1977.
Kraja, Hafız Ali, A Duhet Feja, Furkan Yayınları, Üsküp 1999.
Kurtkan, Amiran, Türk Milletinin Manevi Değerleri, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1977.
Makedonci Muslimani, Kulturno Nauçni Manifestacii na Makedoncite Muslimani, Skopje 1984.
Makedonija- Brojki i Fakti, Zavod za statistika na RM., Skopje 1996.
Musai, Musa, Balkan Müslümanlarında Din-Kimlik Bütünleşmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), M. Ü. Sosyal Bilimler Enstütüsü, İstanbul 2004.
Naselenie-spored vitalnite, etniçkite, obrazovanite i ekonomskite belezi (Popis na naselenieto, domakinstvata, stanovite i zemjodelskite stopanstva vo R.M), 1994 godina, Kniga II. Skopje 1996.
Neziri, Reyhan, Kalkandelen ve Civarında Dînî Ve Sosyal Hayat (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), U. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2002.
Pirraku, Muhammed, “Shqiptarsia e Shkupit sipas Argumenteve Historike”, (Uluslararası Sempozyum Bildirileri içinde), Shkup 1994.
Reuter, Jens, Shqiptaret ne Jugoslavi, Çev. Nestor Nepravishta, Botimpex Yayınları, Tirane 2003.
Somuncuoğlu, Tuğrul, Makedonya Ülke Profili, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara 2006.
Statovci, Drita, “Dukurit Etnografike- İdentitet Kombetar i Shqiptareve te Makedonise”, (Uluslar arası Sempozyum Bildirileri içinde), Shkup 1994.
Taştan, Vahap, Kimlik ve Din, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri 1996.