ÜÇ ÜLKEYE BÖLÜNMÜŞ ÇOK DİLLİ BİR HALK: HAMNİGANLAR VE DİL DURUMLARI

Öz 17. yüzyıl sonrasında Çarlık Rusyası‟nda Nerçinsk Tunguzları olarak bilinen ve diğer Tunguzlar tarafından At Tunguzları olarak adlandırılan Tunguz öbeğinin ahfadı, günümüzde Hamniganlar adı altında, Rusya Federasyonu, Moğolistan ve Çin Halk Cumhuriyeti olmak üzere üç ülkede yaşamaktadırlar. Hamniganlar bu üç ülkenin hiçbirinde resmî olarak Hamnigan kimliği ile tanınmamaktadırlar. Rusya Federasyonu‟nda Buryat, Moğolistan‟da Moğol ve Çin Halk Cumhuriyeti‟nde Evenk olarak tanınmışlardır. Bu durum, Hamniganların etnik ve dillik durumları ile ilgilidir. Hamnigan kelimesi kendisi, Moğolcada „Evenk Tunguzu‟ demektir. Hamniganlar ise her üç ülkede de kendilerine has bir Moğolca değişkesi konuşmaktadırlar. Günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti‟nde Moğolcanın yanında Evenk Tunguzcası da konuşmaktadırlar. Yakın geçmişe kadar Moğolistan‟da da Evenk Tunguzcası konuştuklarına dair belirtiler mevcuttur. Hamniganların dilinin Rusya Federasyonu‟nda neredeyse tamamen Buryatlaştığı ve Ruslaştığı düşünülmektedir. Moğolistan‟da da Hamnigan Moğolcasının büyük oranda Buryat Moğolcasının ve Halha Moğolcasının etkisi altında olduğu görülmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti‟ndeki Hamniganlar ise, dillerini en fazla muhafaza edebilmiş Hamnigan topluluğudur. Hamniganlar küçük ama etnik bakımdan oldukça çeşitli coğrafyada yaşamaktadırlar. Ruslar, Çinliler ve çeşitli Moğol halkları ile Tunguz halkları, Hamniganların birlikte yaşadıkları halklardır. Bu kültürel çeşitlilik, tabii olarak, Hamniganların çok dilli ve çok değişkeli bir halk olması sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hamniganlar, Hamnigan Moğolcası, Evenk Tunguzcası, Moğollaşma

PDF

___

ABDURRAZAK PELER, Gökçe Yükselen, (2012), “Günümüzde Kuzey ve Kuzey Batı Çin‟de Konuşulan Çin-Tibet Dilleri Dışındaki Dillerin Durumu I: Altay Dilleri 1 – Moğolca”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, VII, 4, 3301-3335.
ATKNINE, Victor, (1997), “The Evenki Language from Yenisei to Sakhalin”, Northern Minority Languages: Problems of Survival – Senri Ethnological Studies, 44: 109- 121.
CASTREN, M. A., (1856), Grundzüge einer tungusischen Sprachlehre nebst kurzem Wörterverzeichniss, (Yay. Anton SCHIEFNER), St. Petersburg: Buchdruckerei der Kaiserlichen der Wissenschaften.
COLLIS, Dirmid R. F. COLLIS, (1990), Arctic Languages. An Awakening, Paris: Unesco.
DE PAULY, T., (1862), Description Ethnographique des Peuples de la Russie, St. Petersburg: Imprimerie de F. Bellizard.
DOLGIKH, B. O., (1962), “Contributions to the History of the Buryat People”, Studies in Siberian Ethnogenesis, (ed. H. N. MICHAEL), Toronto: University of Toronto Press, 73-101.
FORSYTH, James, (2000), A History of the Peoples of Siberia – Russia’s North Asian Colony 1581-1990, Cambridge: Cambridge University Press.
GRENOBLE Lenore A. ve Lindsay J. WHALEY, (2003), “The Case for Dialect Continua in Tungusic: Plural Morphology”, Current Trends in Caucasian, East European and Inner Asian Linguistics: Papers in Honor of Howard I. Aronson, (ed. Dee Ann Holisky ve Kevin Tuite), Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamin‟s Publishing Company.
HOLISKY, Dee Ann ve Kevin TUITE, (ed.), (2003), Current Trends in Caucasian, East European and Inner Asian Linguistics: Papers in Honor of Howard I. Aronson, Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamin‟s Publishing Company.
JANHUNEN, Juha, (1988), “Preliminary Notes on the Phonology of Modern Bargut”, Studia Orientalia, 64: 353-366.
JANHUNEN, Juha, (1991), Material on Manchurian Khamnigan Evenki, Helsinki: Finno-Ugrian Society.
JANHUNEN, Juha, (1996), “Mongolic Languages as Idioms of Intercultural Communication in Northern Manchuria”, Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia and Americas, (ed. Stephen Wurm ve Peter Mühlhäusler ve Darrell Tryon), New York ve Berlin: De Gruyter, 827-834.
JANHUNEN, Juha, (1997), “The Languages of Manchuria in Today‟s China”, Northern Minority Languages: Problems of Survival – Senri Ethnological Studies, 44: 123- 146.
JANHUNEN, Juha, (2005), Khamnigan Mongol, Münih: Lincom Europa.
JANHUNEN, Juha, (ed.), (2011), The Mongolic Languages, (ed. Juha Janhunen), Londra ve New York: Routledge.
JANHUNEN, Juha, (2011), “Khamnigan Mongol”, The Mongolic Languages, (ed. Juha Janhunen), Londra ve New York: Routledge, 83-101.
KRAUSS, Michael, (1997), “The Indigenous Languages of the North: A Report on Their Present State”, Northern Minority Languages: Problems of Survival – Senri Ethnological Studies, 44: 1-34.
LEVIN, M. G. ve L. P. POTAPOV, (ed.), (1964), The Peoples of Siberia, Şikago ve Londra: The University of Chicago Press.
LİNGREEN, E. J., (1930), “North-Western Manchuria and The Reindeer-Tungus”, The Geographical Journal, 1930: 518-536.
MENGES, Karl H., (1968), “Die Tungusichen Sprachen”, Handbuch der Orientalistik 5. Altaistik 4. Tungusologie, (ed. B. Spuler), Lahey – Köln: E. J. Brill, 21-256.
MICHAEL, H. N., (ed.), (1962), Studies in Siberian Ethnogenesis, Toronto: University of Toronto Press.
MOSELEY, Christopher, (ed.), (2007), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Oxon ve New York: Routledge.
PALLAS, P. S., (1778), Reise durch verschiedene Provinzen des russischen Reichs 3, Frankfurt ve Leipzig: Johann Georg Fleischer.
PATKANOV, Semën, (1905), “Geographie und Statistik der Tungusenstämme Sibiriens (V-VI)”, Keleti Szemle, 6: 130-174, 222-283.
RUSSELL, Jesse ve Ronald COHN, (2012a), Evenks, Edinburgh: Bookvika Publishing.
RUSSELL, Jesse ve Ronald COHN, (2012b), Tungusic Languages, Edinburgh: Bookvika Publishing.
SALMINEN, Tapani, (2007), “Europe and North Asia”, Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, (Ed. Christopher MOSELEY), Oxon ve New York: Routledge, 211- 280.
SHIMUNEK, Andrew, (2016), “Yöröö Khamnigan: A Possibly Recently Extinct Tungusic Language of Northern Mongolia”, Altai Hakpo, 26: 13-28.
SKRIBNIK, Elena, (2011), “Buryat”, The Mongolic Languages, (ed. Juha Janhunen), Londra ve New York: Routledge, 102-128.
SPULER, B., (ed.), (1968), Handbuch der Orientalistik 5. Altaistik 4. Tungusologie, (ed. B. SPULER), Lahey – Köln: E. J. Brill.
SUNIK, Orest ve Nadezhda Bulatova, (1990), “Evenk”, (ed. Dirmid R. F. COLLIS), Arctic Languages. An Awakening, Paris: Unesco, 104-105.
TSUMGARİ, Toshiro, (1992), “A Basic Vocabulary of Khamnigan and Oluguya Ewenki in Northern Inner Mongolia”, Bulletin of the Institute for the Study of North Eurasian Cultures Hokkaido University, 21: 83-103.
TSUMAGARI, Toshiro, (1997), “Linguistic Diversity and National Borders of Tungusic”, Northern Minority Languages: Problems of Survival – Senri Ethnological Studies, 44: 175-186.
TSUMGARI, Toshiro, (2009), “A Sketch of Solon Grammar”, Journal of the Center for Northern Humanities, 2: 1-21.
U-KÖHALMI, Käthe, (1959), “Der Mongolisch-Kamniganische Dialekt von Dadal Sum und die Frage der mongolisierung der Tungusen in den Nordmongolei und Transbajkalien”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 9: 163-204.
VASILEVICH, G. M. ve A. V. SMOLYAK, (1964), “The Evenks”, The Peoples of Siberia, (ed. M. G. Levin ve L. P. Potapov), Şikago ve Londra: The University of Chicago Press, 620-654.
WURM, Stephen A., (1996a), “Indigenous Lingue Franche and Bilingualism in Siberia (Beginning of the 20th Century)”, Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia and Americas, (ed. Stephen Wurm ve Peter Mühlhäusler ve Darrell Tryon), New York ve Berlin: De Gruyter, 975-978.
WURM, A. Stephen, (1996b), “North China: Intercultural Communication Involving Indigenous Languages Other than Chinese”, Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia and Americas, (ed. Stephen Wurm ve Peter Mühlhäusler ve Darrell Tryon), New York ve Berlin: De Gruyter, 815-825.
WURM, A. Stephen ve Igor de RACHEWILTZ, (1996), “Contact Languages and Language Influences in Mongolia”, Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia and Americas, (ed. Stephen Wurm ve Peter Mühlhäusler ve Darrell Tryon), New York ve Berlin: De Gruyter, 909-912.
WURM, Stephen ve Peter MÜHLHÄUSLER ve Darrell TRYON, (ed.), (1996), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia and Americas, New York ve Berlin: De Gruyter.
YU, Wonsoo, (2011), A Study of the Mongol Khamnigan Spoken in Northeastern Mongolia, Seul: Seoul National University Press.
GRUNTOV, I. A. (20-12.2016), “Hamniganskiy Yazık”, http://altaica.ru/LIBRARY/khamniganen.pdf
https://www.ethnologue.com/language/evn (27-12-2016).
http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm (25.12.2016)