TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE GENİŞ-GELECEK ZAMAN KİPİ ÜZERİNE

Öz Karşılaştırmalı dil çalışmaları, Türk lehçeleri arasında zamanla oluşan farklılıkların ortaya çıkarılmasında yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem sayesinde aynı kökten gelen lehçelerdeki farklılıklar ve benzerlikler tespit edilmektedir. Bu çalışmada, Batı/Oğuz Grubuna dahil olan Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde geniş zaman kipinin işlevi araştırılmıştır. Her ne kadar iki lehçe arasında karşılaştırmalı çalışmalar yapılmış olsa da hem Türk dilbilgisinde, hem de Azerbaycan dilbilgisinde bazı konuların tekrardan ele alınarak incelenmesi gerekmektedir. Çalışmada, öncelikle Türkiye Türkçesinde geniş zaman kipinin ayrıntılı özellikleri belirtilmiş, çekimleri gösterilmiş ve işlevi açıklanmıştır. Daha sonra geniş zaman kipinin Azerbaycan Türkçesindeki yeri araştırılmıştır. Hem Türk hem de Azerbaycan dilbilgisi kitaplarında geniş zaman ile ilgili tanımlar ele alınmıştır. Konu ile ilgili Türkiye‟de Azerbaycan Türkçesinin grameri üzerine yazılmış kitaplar incelenmiş ve bu kitaplarda geniş zaman kipi ile ilgili araştırmalar değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken her iki dilde geniş zaman kipinin tarihsel gelişimi araştırılmıştır. Türkiye Türkçesinden farklı olarak Azerbaycan Türkçesinde geniş zaman teriminin mevcut olmadığına, geniş zaman kipinin ayrıca kip olarak değil, gelecek zaman kipinin içinde öğrenildiğine dikkat çekilmiştir. Azerbaycan Türkçesinde Eski Türkçede hem şimdiki, hem de geniş zamanı bildiren eklerin sınırlarının ayrıldığına, –ır, -ir, -ur, -ür ekiyle yapılan şekillerin şimdiki zamana, -ar, -er ekiyle yapılan şekillerin ise belirsiz gelecek zamana tahsis edildiğine dikkat çekilmiştir. Türkiye Türkçesinde ise şimdiki zaman için yeni bir ekin –yor- ekinin ortaya çıkması sonucu eskiden hem şimdiki, hem de geniş zamanı karşılayan ekler günümüz Türkçesinde geniş zaman ekleri olarak ayrılmıştır. Araştırmada her iki lehçede geniş zaman kipinin işleviyle ilgili mevcut olan farklılıklar ve benzerlikler açıklanmış ve karşılaştırılma yapılmıştır. Araştırma bedii metinlerden seçilen örneklerle desteklenmiştir. Bu çalışma karşılaştırmalı dil çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, geniĢ zaman, gelecek zaman, Şimdiki zaman

PDF

___

AKALIN, Mehmet, (1998), Tarihi Türk Şiveleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
AKENGİN, Yayha, (2013), Bir Semaverlik Muhabbet. Ankara: Akçağ Yayınları.
AKSAN, Doğan, (2009), Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil KKurumu Yayınları..
ATALAY, Besim, (1999), Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. Cilt III. Ankara: Atatürk Kültür,
Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Türk Dil Kurumu Yayınları 523.
Azerbaycan Dilinin Gramatikası I. Hisse, (1951), Bakı: Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası, Nizami adına Dil ve Edebiyat İnstitutu.
BANGUOĞLU, Tahsin, (2000), Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BUDAGOVA, Zemfira, (1981), Müasir Azerbaycan Dili. II. Cilt. Morfologiya. Bakı: Elm Neşriyatı.
BULAK, Şahap, (2017), Tarihi Türk Yazı Dillerinde Şimdiki Zaman, Sosyal Bilimler Enstitütüsü Dergisi, Journal of Sossial Sciencesİnstitute, SUSBİD, sayı 9, s. 223-258.
BURAN, Ahmet ve Alkaya, Ercan, (2013), Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
CEFEROV, Cefer ve Abdullayev, Nadir, (2004). Müasir Azerbaycan Dilinin Morfologiyası. Bakı: ADPU Neşriyatı.
DEMİRÇİZADE, Ebdülezel, (1959), Kitabi Dede Korkut Destanlarını dili. Bakı: Maarif.
DENY, Jean, (1941), Türk Dil Bilgisi. Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği. (çev. Ali Ülvi, Elöve). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
ECKMANN, Janos, (1988), Çağatayca El Kitabı. (çev. G. Karaağaç). İstanbul: İÜEFY.
EDİSKUN, Haydar, (2007), Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
ERCİLASUN Ahmet Bican, (2005), Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
ERGİN, M.(1981a), Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yayınları.
ERGİN, Muharrem, (2008b), Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
GABAİN Annamarie Von, (2000), Eski Türkçenin Grameri. (çev. M. Akalın). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
GENCAN Tahir Nejat, (2007), Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç.
HENGİRMEN, Mehmet, (2007), Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
HÜSEYNZADE, Muhtar, (2007), Azerbaycan Dili. Morfologiya. Bakı: İerq-Qerb.
KARAAĞAÇ, Günay, (2013), Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KAZIMOV, Gazanfer, (2010), Müasir Azerbaycan Dili. Bakı: Elm ve Tehsil.
KORKMAZ, Zeynep, (2009), Türk Dilinin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
MEMMEDHANLI, Enver, (1985), Seçilmiş Eserleri. Bakı: Yazıcı Yayınevi.
MİRZEZADE, Hadi, (1990), Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası. Bakı: Azerbaycan Üniversiteti Neşriyatı.
ÖZKAN, Nevzat, (1996), Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
SARIKAYA, MAHMUT, (2001), “Azerbaycan Türkçesinde Geniş zaman ve İimdiki Zaman Çekimleri ile Güney Azerbaycan Türkçesindeki Örnekleri”. TUBAR- X: 272-293.
SEYFETTİN, Ömer, (2003), Bütün Eserleri 4. Ankara: Bilgi Yayınevi.
İÇERBAK, Aleksandr Mihayloviç, (1981), Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler. (Fiil) (çev. Yakup Karasoy, Naile Hacızade, Mevlüt Gülmez). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TALAT, Tekin, (2013), Orhun Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi.
TANRIVERDİ, Ezizhan , (2012), Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası. Bakı: Elm ve Tehsil.
TÜRK, Vahit, (1996), “Türkçede Ģimdiki zaman kavramı, çekimleri ve ekleri”. TDAY Belleten: 291- 340.