SAFEVİLERDE VEZİR-İ AZAMLIK MÜESSESESİ

Öz slamiyet sonrası Türk devletlerinde görülen vezirlik kurumu Akkoyunlular yolu ile Safevilere intikal etmiştir. İlk dönemler vezir olarak atanan kişi yönetimde çok etkili değildi. Çünkü Şah İsmail vezirlik makamını oluşturduktan sonra aynı zamanda Vekil-i Nefs-i Nefis-i Humayun adlı bir makam daha oluşturmuş ve başına da Hüseyin Beg Şamlu adında bir kızılbaş emirini getirmişti. Kızılbaşların devlet üzerindeki etkisi nedeniyle, vezir yeni oluşturulan Vekil-i Nefs-i Nefis-i Humayun makamının gölgesinde kalmıştır. Ancak Safeviler, zamanla kızılbaşların devlet yönetimindeki etkisinin azaltılmasıyla, kendisinden önceki ve muasırı olan Türk devletlerindeki gibi bir etkili bir vezaret makamına sahip olmuşlardı. Babası Şah Muhammed Hudabende’nin yerine tahta geçen I. Şah Abbas, devlette oldukça etkili olan Ustaclu Mürşid Han’ı katledince Vekalet makamı ortadan kaldırılmış ve bundan sonra yönetimde kızılbaşlar yerine gulamlar ve İranî unsurlar daha fazla görülmeye başlanmıştır. İtimatü’d devle olarak bilinen Vezir-i azam şahın güvendiği ve her konuda bilgisi olan kişilerden seçilmekteydi. Zira onun adalet dağıtmak, vergi toplamak ve gerekli yerlere liyakatli insanları atamak gibi önemli görevleri vardı. Şah, tüm bu özellikleri taşıdığına inandığı için İranî unsurları bu göreve atamaktaydı. Aynı zamanda onların kendi ordusu ve çok fazla akrabası olmaması bunda etkiliydi. Zira bu şekilde isyan çıkarmaları imkansızdı. İtimatü’d devle ünvanı Safeviler yıkılana kadar varlığını korumuş ve kendisinden sonra gelen devletlere intikal etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

vezir-i azam, İtimatü’d devle, safevi

PDF

___

ALİCAN, Mustafa, (2014), “Selçukluların Erken Döneminde Vezirlik Kurumu”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:7, Sayı:16.
Anonim, (1378), Tezkiretü’l Mülûk, Tashih; Seyid Mehmed Debirsiyaki, Tahran.
AYDOĞMUİOĞLU, Cihat, (2013), “İah Abbas (1587-1629) Zamanında Safevi Devlet Teşkilâtı'nda Yapılan Düzenlemeler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 204, Haziran 2013, ss. 83-104
BARDAKÇI, Veli Vehbi, (2018), “Osmanlı Devleti Öncesi Vezirlik”, İstem, Yıl:16, Sayı:32.
ERDOĞAN, Eralp, (2017), “Safevi Devleti’nde Harem”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.2, No:1.
FLOOR, Willem, (2001), Safavid Government Institutions, Mazda Publishers, California.
FLOOR, Willem, (2005), “A Note on The Grand Vizierate in Seventeenth Century Persia”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Vol. 155, No. 2 (2005), ss. 435-481
Gıyaseddin Handemir, (1362), Habibü’s-siyer fi Ahbar-ı Efrad-ı Beşer, c. III, Yay. Celaled-din Humayi, Zir-i Nazar-ı: Doktor Muhammed Debir Siyaki, Kitabhane-yi Hayyam, Tahran.
HİNZ, W., (1990), İslâm’da Ölçü Sistemleri, Çev. Acar Sevim, İstanbul.
Hurşah b. Kubad el-Hüseynî, (1379), Tarih-i Elçi-yi Nizamşah, Neşr. Muhammed Rıza Nasırî-Koiçi Haneda, Tahran.
İskender Bey Münşî, (1387), Tarih-i Alem-Ara-yı Abbasi, Neşr. İrec Afşar, Tahran, C.I-II.
Kadı Ahmed Kumi Ahmed b. İerefeddin Hüseyni, (2004), Hulasetü’t-tevarih, c. III, tsh. İhsan Eşraki, İntişarat-ı Daneşgah-ı Tahran.
KEAMPFER, Engelbert, (2018), Exotic Attractions in Persia, 1684-1688-Travels and Observations, Translated; Willem Floor-Colette Ouahes, Mage Publishers.
MATTHEE, Rudi, (1991), “The Career of Mohammad Beg, Grand Vizier of Shah 'Abbas II (r. 1642- 1666)”, Iranian Studies, Vol. 24, No. 1/4.
MATTHEE, Rudi, (1994), “Administrative Stability and Change in Late-17th-Century Iran: The Case of Shaykh AliKhan Zanganah (1669-89)”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 26, No. 1, pp. 77-98
MATTHEE, Rudi, (2015), “The Decline of Safavid Iran in Comparative Perspective”, Journal of Persianate Studies, Brill, Vol. 8.
Mirza Ali Naki Nasıri, (1371), Elkab u Mevacib-i Dovre-i Selatin-i Safeviyye, Tashih; Yusuf Rahimlu, Tebriz.
Mirza Bey Cünabadi, (1378), Ravzatü‟s-Safeviye, Neşr. Gulam Rıza Tabatabaî Mecd, Tahran.
Mirza Rafia, (1385), Düstûr’ül Mülûk, Neş. Muhammed İsmail Marçinkofski, Farsçaya çeviren; Ali Kurdabadi, Merkez-i Esnad ve Tarih-i Diplomasi.
Muhammed Yusuf Vale İsfahani, (1372), Holdberin, Neşr. Mir Haşim Muhaddes, Tahran.
NEWMAN, Andrew J., (2009), Safavid Iran-Rebirth of A Persian Empire-, London, 2009.
SAVORY, Roger, (1980), Iran Under The Safavids, Cambridge University Press.
SAVORY, Roger, (1986), “The Safavid Administrative System”, The Cambridge History of Iran (The Timurid and Safavid Periods), Cambridge University Press.
İerefhan Bitlisi, (2011), Şerefname (Osmanlı-İran Tarihi), Çeviren; Osman Aslanoğlu, İstanbul.
TAVERNŞER, Jean Baptiste, (1382), Sefername-i Tavernier, Farsçaya çeviren; Hamid Erbab İirani, Tahran.
VELİYEVA, Zülfiye, (2007), “Safevi Devlet Teşkilatı”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.