MİTOLOJİDEN GÜNÜMÜZE YUMURTA VE “KIRK UÇURMA” GELENEĞİ

Öz Ġnsan hayatının baĢlıca üç önemli geçiĢ dönemi doğum, evlenme ve ölümdür. Bu üç önemli evre kendi içerisinde bazı alt baĢlıklara ayrılmaktadır. Bu baĢlıkların hepsinde Anadolu'da yüzyıllardır tekrarlanan birçok âdet, tören, gelenek, büyüsel ve dinsel ritüel uygulamalar yer almaktadır. Bu uygulamalar bağlı bulundukları yörenin kültürüyle doğru orantılı olarak icra edilmektedir. Anadolu‟nun hemen hemen her tarafında gerçekleĢtirilen bu uygulama ve ritüellerin amacı önemli süreçleri belirlemek, kutsamak, tekrar etmek ve canlandırmak suretiyle hatırlanabilirliğini pekiĢtirmektir. Her bölgede kısmîfarklılık gösteren bu süreçler bazı anlamları bünyesinde barındırmaktadır. Ege bölgesi ve Marmara bölgesinin bazı illerinde ağırlıklı olarak görülen ve tespit edilen“kırk uçurma ve yumurta” uygulaması, geçiĢ dönemlerinden doğum evresi içindeki pratiklerdendir. Bu uygulama, doğum ile beraber 40 günlük önemli ve bir o kadar da kritik bir süreç olan lohusalığı kapsamaktadır. Lohusalık, genel olarak korumasız olan anne ve bebeğin çeĢitli dinsel ve büyüsel iĢlemlerle koruma altına alındığı bir dönemdir. Böylesine önemli ve kasvetli bir süreç olan lohusalık “kırk uçurma” geleneği ile sonlandırılmaktadır. Kırk uçurma ile nazar ve kötü ruhlardan arınan anne ve bebek “ilk çıkıĢ” olarak da adlandırdığımız bir Ģekilde aile, komĢu ve yakın çevre ziyareti yaparlar. Bu ziyaretlerde kiĢilerin iyi dilek ve temennilerini kırk uçurma sepeti içerisinde bulunan unsurlarla yapmaları önemli geleneksel uygulamalardan biridir. Birçok dilek,temenni ve duanın bazı unsurlara yüklenerek dile getirildiği bu uygulamada esas unsur olarak yumurta karĢımıza çıkmaktadır. Bebeğin yumurta gibi sağlam ve sağlıklı olması temennisinin yattığı bu dilek yanında tuz, pirinç ve Ģekere ilave olarak birçok mitolojik ve dini içerikli anlamların bulunduğu sepetin verilmesi ve bu geleneğin sürdürülmesi oldukça önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

doğum, geçiş dönemi, pratik, kutlama, yumurta

PDF

___

AKKOYUNLU, Ziyat ve Ercilasun, Ahmet B., (2015), Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: TDK Yayınları.
ARDZİNBA G. Vladislav, (2010), Eskiçağ Anadolu Ayinleri ve Mitleri (Çev: Orhan Uravelli), Ankara: Kafkas Bilimsel Araştırma Merkezi ve Yayıncılık İşletmesi.
ARTUN, Erman, (1998), “Tekirdağ Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri Doğum-Evlenme- Ölüm”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 9-10: s. 85-107.
ATEİ, Fatma, (2015). “Adana Halk Hekimliğinde Ocak Kültü”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
BALDİCK, Julian, (2010), Hayvan ve Şaman (Çev. Nevin İahin), İstanbul: Hil Yayın.
BEYAZ, Deniz, (2016), “Doğum Ritüelinin Demonik Varlığı: Gelincik Basması”, III. Uluslararası Genç Halkbilimciler Sempozyumu Bildirileri, s. 39-46.
BEYDEBA, (2006), Kelile ve Dimne, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları.
BEYDİLİ, Celal, (2005), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara Yurt Yayınları.
BULUT, Meryem, (2017), “Geçiş Ritüellerinden Doğum: Sağaltım Yolları”, Turkish Studies, S.12/21: s. 121-132.
ÇAĞIMLAR, Zekiye, (2018), “Anadolu‟ya Göç Etmiş Bulgaristan Türklerinin Kutlama Törenleri İle Bu Törenlerde Yer Alan Müzikler”, Folklor/Edebiyat, S. 93: s. 151-166.
ÇAY, Abdulhalûk M., (1997), Hıdırellez “Kültür-Bahar Bayramı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ER, Piri, (1997), “Özbekistan‟da Nevruz Kutlamaları”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası Nevruz Özel Sayısı. S. 5 (12): s. 58-60.
ERHAT, Azra, (1996), Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
ERSOY, Nermin, (1988), “Bursa Tıbbî Folklorunda Kırık- Çıkıkçılar ve Kırık-Çıkık Tedavi Yöntemleri”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu, 145-154, Ankara.
FRAZER, James G. (2004). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri (Çev. Mehmet H. Doğan). İstanbul: Payel Yayınevi
GRAVES, Robert, (2010),Yunan Mitleri Tanrılar, Kahramanlar, Söylenceler (Çev. Uğur Akpur), İstanbul: Say Yayınları.
HACIYEVA, Maarife ve Köktürk-İahin, (1997), “Azerbaycan Türklerinde Nevruz Geleneği”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası Nevruz Özel Sayısı, S.5 (12): 44-51.
KIRCI, Emine, (1998), “Türk Kültüründe Ateşle İlgili İnanışlar”, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 398-407
KOTTAK, Conrad Phillip, (2002). Antropoloji-İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış (Çev. Serpil N. Altuntek, Balkı Aydın İafak, Dilek Erdak, Yılmaz S. Erdal, Serpil Eroğlu vd.), Ankara: Ütopya Yayınları.
KUMARTAİLIOĞLU, Satı, (2012). “Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi, Balıkesir.
MACKENZİE, Donald A., (1996), Çin ve Japon Mitolojisi (Çev. Koray Akten), Ankara: İmge Kitabevi.
ÖRNEK, Sedat Veyis, (1966), Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara: Dil ve Tarih- Coğrafya
ÖZEN, Kutlu, (2000), “Sivas Yöresinde Baharı Karşılama Törenleri Bahar Bayramı”, Uluslararası Nevruz Sempozyumu Bildirileri 21-23 Mart 2000. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 133-143.
PAKALIN, Mehmet Zeki, (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
ROSENBERG, Donna, (2003), Dünya Mitolojisi Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi (Çev. Koray Akten, Erdal Cengiz, Atıl Ulaş Cüce, Kudret Emiroğlu, Tuluğ Kenanoğlu, Tahir Kocayiğit, Erhan Kuzhan, Bengü Odabaşı), Ankara: İmge Kitabevi
SAYGI, Elif, (2017), “İnebolu Halk Kültüründe Doğum Âdetleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, S. 20: s. 263-276.
TEZCAN, Mahmut, (1995), “Türk Milli Kültüründe Bahar Bayramları Olarak Nevruz ve Hıdırellez”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası. S. 3 (8): s. 3-9.
TOKUR Keskin, Makbule; Özcebe, Hilal, (2004), “Türkiye‟de Çocuk Bakımındaki Geleneksel İnanç ve Uygulamalar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.1: s. 43-56.
TUĞRUL, Saime (2010). Ebedi Kutsal Ezeli Kurban Çok Tanrılılıktan Tek Tanrılılığa Kutsal ve Kurbanlık Mekanizmaları, İstanbul: İletişim Yayıncılık
Türkçe Sözlük (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
UCA, Alaettin, (2007), “Türk Toplumunda Nevruz I”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 32: s. 137-170.