METİN NEŞRİ VE DİVANÇE-İ MUHAMMED HULÛSÎ

Öz Metin neşri klasik Türk edebiyatı çalışmalarının ilk ve önemli basamaklarından biridir. Metin neşrinin belli ilkeler çerçevesinde yapılması edebiyatın bilim olarak incelenmesi safhasında hem gerekli hem de belli bir usulün yerleşmesi bakımından önemlidir. Neşrin gerçekleştirilme süreci metin tespitinden başlamak üzere tüm nüshaların tespit edilmesi, bunun için mevcut katalogların taranması, nüsha tavsifi, doğru okuma ve çeviri yazım, metodların doğru uygulanması gibi bir dizi araştırmacı faaliyetini gerekli kılmaktadır. Bu husustaki keyfilikler eserin aslî haliyle günümüze ulaşmasını engellemekte ve bunun neticesinde yanlış ya da eksik bir neşir ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede Muhammed Hulûsî‟nin divançesinin Latin harflerine aktarımının (bir tez çalışması) tek bir nüsha üzerinden yapılması pek çok yanlışlık ve eksikliğe sebep olmuştur. Anılan çeviri yazıda esas alınan nüshanın bazı üstünlükleri bulunmakla beraber diğer nüshalarda bulunan kimi beyit ve manzumeleri ihtiva etmemektedir. Bununla beraber Latin harflerine aktarılan metinde kimi tamirlerin yapıldığı ancak; nüsha karşılaştırması yapıldığında tamir için gerekli görülen unsurların diğer nüshalarda hâlihazırda var olduğu görülmektedir. Çeviri yazısı yapılan divançede neşrin gerekli basamaklarına uyulmaması, ilmî bir yöntemin takip edilmemiş olması, okuma hataları; âyet, hadis ve kelâm-ı kibarların Latin harflerine aktarımındaki tutarsızlıklar, tıpkıbasım ve sözlükte dikkat edilmeyen hususlar, dışarıda bırakılmış manzumeler vb. Arap harfli Türkçe divançenin Latin harflerine aktarımında tespit edilen pek çok hususa dikkat çekilecek; önerilerimize ve konuyla ilgili başka önerilere yer verilecektir.  

___

  • ACLUNÎ, İsmâ‟il b. Muhammed (1351) “Keşfu‟l Hafâ”, (II c.), Beyrut: Dâru İhyâi‟t- Turâsi‟l-Arabî.
  • AKKUİ, Metin (1996), “Nef„i Divanı‟nın Metin Tenkidi Öncesi Nüshalar İeceresinin Tespiti Üzerine”, GÜFEF Sosyal Bilimler Dergisi, s.1: 63-90
  • AKSOYAK, İsmail Hakkı (2007), “Kefeli Hüseyin‟in Raz-name Adlı Eserinde Nüsha Ailesi Kurmada İzlenen Yöntem”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006, Kayseri, 635-641.
  • AKSOYAK, İsmail Hakkı, “Hulusî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1157 (Erişim Tarihi: 05.01.2019)
  • ARSLAN, Mehmet (2017), “Metin neşrinde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII Metin neşri: problemler, tespitler, öneriler, (Hazırlayalar: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım). İstanbul: Klasik Yay.
  • ATEŞ, Ahmed (1942),“Metin Tenkidi Hakkında”(Dasitân-ı Tevârih-i Mülûk-i Âl-i Osman Münasebeti ile), Türkiye Mecmuası, (VII-VIII. cilt): 253-267.
  • AVŞAR, Ziya (2007), “XVII-XVII. Yüzyıla Ait Türkçe Divan Neşirleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi: Talid 5, s.10: 95-130.
  • AVŞAR, Ziya ( 2008) “Tenkitli Metin Neşrinde İmlâ Sorunu Üzerine Yeni Düşünceler ve Öneriler”, Turkis Studies: Prof. Dr. İsmail Ünver Adına 3, s.6: 75-111.
  • AYAN, Hüseyin (2012), “Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I,II”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.: 567/1.
  • AYDEMİR, YAİAR (2007), “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006, Kayseri: 673-685.
  • BAĞRIAÇIK, M. Ziya (2007), “XV. Yüzyıla Ait Türkçe Divan Neşirleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt V, Sayı 9: 221-234.
  • BARDAKÇI, Ramazan (2012), “Cumhuriyet Döneminde Türkiye‟de Yayımlanmış Divanlar Üzerine-III.”, Türkish Studies, Volume 7/3: 481-553.
  • BARDAKÇI, Ramazan (2013) “Cumhuriyet Döneminde Yayımlanmış Meneviler Üzerine-I”, Türkish Studies, Volume 8/1: 901-1001.
  • BİLKAN, Ali Fuat (1996), “Nabi Divanlarının Nüsha İecerelendirilmesi”, GÜFEF Sosyal Bilimler Dergisi, S.1: 91-118.
  • BİLTEKİN, Halit (1991), “Cumhuriyet Döneminde Türkiyede Yayınlanmış Divanlar Üzerine II”, Türkoloji Dergisi , s.1: 213-233.
  • ÇALDAK, Süleyman (2017), “Türkçe metin neşirlerinde Arapça ibarelerin aktarımına dair”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII Metin neşri: problemler, tespitler, öneriler, (Hazırlayalar: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım). İstanbul: Klasik Yay.
  • ÇELİK, Nilüfer (2001), “Fuzûlî‟nin Türkçe Divanında Geçen Ayetler ve Yorumları” Elazığ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.6: 131-148
  • ÇELTİK, Halil (1996), “Tenkitli Metin Yöntemi Açısından Üç İeyh Galib Divanı”, Bilig, S.2: 284-289.
  • ÇELTİK, Halil (2007), “Tenkitli Divan Metinlerinde Nazım Şekilleri Problemleri”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006, Kayseri: 696-705.
  • DİLÇİN, Cem (trhz), “ Yeni Tarama Sözlüğü”, Türk Dil Kurumu Yay.
  • DOSAY, Melek ve Remzi Demir (1995), “Bilim Tarihinde Metin Çalışmalarının Önemi”, Felsefe Dünyası, S.7: 60-69.
  • DURMUİ, İsmail “Taranskripsiyon” TDVİA, (41. cilt)
  • ERDOĞAN, Kenan (2019), “Niyazi-i Mısri Divanı”, Ankara: Akçağ.
  • GENÇ, İlhan (2007), “Edebiyat Bilimi Kuramlar, Akımlar, Yöntemler”, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
  • HORATA, Osman (1992), “Klasik Edebiyatımıza Ait Metnlerin Neşrinde Karşılaşılan İmlâ ile İlgili bazı problemler”, İLESAM, I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, Ankara.
  • GÖKYAY, Orhan İaik (1995) “Eski, Yeni ve Ötesi”, İstanbul: İletişim Yay., 67-72.
  • İLAYDIN, Hikmet (1972), “Metin Sağlamlığı Sorunu”, Türk Dili, (XVI.cilt), S.250: 286- 291.
  • İNCE, Adnan (1992), “Tenkitli Metin Kurmada Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri”, İLESAM. I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, Ankara. İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1967), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, (III. cilt).
  • KAVAKÇI, Yusuf Ziya (1982), “İslâm Araştırmalarında Usûl, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlı Yay.
  • KILIÇ, Atabey (2004), “Günümüzde Metin Neşri ve Problemleri Üzerine Düşünceler.” I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni (8-10 Ekim 2003): bildiriler: 331-45.
  • KILIÇ, Filiz (1996), “Meşairü‟ş-şua‟ara ve Tenkitli Metni Oluşturulurken İzlenen Yöntem”, GÜFEF Sosyal Bilimler Dergisi, S.1: 23-42.
  • KIYÇAK, Özgür (2018), “Sıhhat-Âbâd”, İstanbul: Kesit.
  • KOÇOĞLU, Turgut (2008), “Metin Neşrinde İmlâ Üzerine Görüşler ve Uygulamalara Dair”, Turkis Studies: Prof. Dr. İsmail Ünver Adına 3, s.6: 488-98.
  • KORKMAZ, Zeynep (1979), “Eski Osmanlı Kaynaklarının Yayınında Transkripsiyonla İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Türkoloji Dergisi, (VIII. Cilt): 67-78.
  • KÖKSAL, M. Fatih ve Gıyasi Babaarslan (2017), “Cumhuriyet döneminde Türkiye‟de yapılan dîvân neşri çalışmaları üzerine bir değerlendirme”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII Metin neşri: problemler, tespitler, öneriler, (Hazırlayalar: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım). İstanbul: Klasik Yay.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2012a), “Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori”, İstanbul: Kesit Yay.
  • KÖKSAL, M. Fatih(2012b), “Metin Neşrinin Ana Esasları”, Türklük Bilim Araştırmaları, S.31: 179-208.
  • KÖKSAL, M. Fatih(2008), “Metin Tamiri (Usul ve Esaslar, Uyfulamalar ve Bazı Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1, İstanbul: 169-190.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2009), “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 3, İstanbul: 63-86.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2005), “Metin Tenkidi Usulü Açısından İbni Kemâl Divanı”, Berceste, S.39: 9-14.
  • KUT, Günay (1992), “Metin Neşri”, İLESAM, I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, Ankara.
  • KUT, Günay (1997) “Metin Tespitinde Dikkat Edilecek Hususlar”, IX. Millî Türkoloji Kongresi.
  • KUT, Günay (1999), “Metin Tesbitinde Birinci Aşama: „Vezin ve Anlam”, İlmî Araştırmalar, S.8: 189-198.
  • MENGİ, Mine (2007) “Metin İncelemesi Aşamaları, Terimleri ve Bunlardan Biri: Metin Tahlili”, Türkis Studies, Volume: 2/3: 407,417.
  • KÜÇÜKARIKAN, Nergül (2006) Muhammed Hulûsî‟nin Divançesi. (Yüksek Lisans Tezi) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mehmed Hulûsî, Divânçe. Süleymâniye Ktp. Hüdâyî Efendi Kitapları, Nu: 1243. Mehmed Hulûsî, Divânçe. Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz FB 473. Mehmed Hulûsî, Divânçe. Sermed Çifter Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi Y-751.
  • KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001), “Tuhfe-i Nâilî, Mehmet Nail Tuman”, Ankara: Bizim Büro Yay.
  • KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2009), “Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed Remzi Akyürek Miftâhu‟l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi”, Ankara: Bizim Büro Yay.
  • MÜSLİM b. el-Haccâc en-Neysâbûrî, “el-Câmisü‟s-Sahîh”, I-V. Thk. Abdulbâkî, Beyrut: Dâru ihyâi‟t-Turâsî‟l-Arabî
  • OCAK, Tulga (1997), “Labial Hı‟nın Çeviri Yazıda Yazım Sorunu”, Çağdaş Türk Edebiyatında Eleştirel Bir Bakış, Nevin Önberk Armağanı, Ankara: Simurg, s.167-172.
  • ÖZCAN, Ruhî (1977), “İlmî, millî ve amelî transkripsiyon imlâsı”, İstanbul.
  • ÖZYILDIRIM, Ali Emre (2017), “Bir metni neşretmek” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII Metin neşri: problemler, tespitler, öneriler, (Hazırlayalar: Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım). İstanbul: Klasik Yay.
  • PEKOLCAY, Necla (1985), “İslâmî Türk Edebiyatına Dair Metinlerde Sentaksın Önemi”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, Tebliğler, Türk Dili (I.cilt), İstanbul: 215- 219.
  • RİTTER, Hellmut (1954), “Esrâru‟l-Belâğâ”, İstanbul: MEB.
  • TANYILDIZ, Ahmet (2007), “Sürekli Yayınlar Bağlamında Bazı Çeviri Yazı Sorunları”, Turkis Studies 2, S.3: 525-34.
  • TARLAN, Ali Nihad (2017), “Metin Tamiri”, Edebiyat Meseleleri, Ankara: Akçağ.
  • TAİÇI, Özcan (2008), “Ritter, Hellmut” TDVİA, (35. Cilt), İstanbul: TDV, 133.
  • TEKİN, Gönül Alpay (1979), “Hamdullah Hamdî‟nin Yeni Bir Leylâ ve Mecnûn Mesnevisi ve Metin Tenkidi Hakkkında Bazı Düşünceler”, Journal of Turkish Studies, Ali Nihad Tarlan Hatıra Sayısı, V.3: 307-342.
  • TOKATLI, Ümit (2001), “Aruzda „Bir Buçuk Hece‟ ve „Med‟ Terimleri Üzerine”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni. Bildiriler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yay.: 707-710.
  • TOLASA, Harun (1976), “Edebiyat Tenkidinde Karşılaştırma Yolu ve Divan İiirinde Bir Karşılaştırma Denemesi”, Milletlerarası Türkoloji Kongresi, Tebliğ Özetleri, İstanbul: 144-145.
  • TULUM, Mertol (2000), “Tarihî Metin Çalışmalarında Usul-Menâkıbu‟l-Kudsiyye Üzerine Bir Deneme”, İstanbul: Deniz Kitapevi.
  • TULUM, Mertol (1983) “Filolojik Çalışma ve Eski Metinlerin Neşri Üzerine Görüş ve Tenkitler”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.27: 1-8.
  • Türk İlmî Transkripsiyon Klavuzu (1946): İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • ÜNVER, İsmail. (1992a) “Arapça, Farsça Kelimelerin İmlâsı” İLESAM 17-18 Ocak.
  • ÜNVER, İsmail. (1992b), “Arap Harfli Türkçe Metinlerin Çevirinde Karşılaşılan Yanlışlar”, Türk Dili, S.483: 789-798.
  • ÜNVER, İsmail. (1993a), “Çeviri Yazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, (XI. cilt)., Sayı 1: 51-89.
  • ÜNVER, İsmail. (1993b), “Eski Türk Edebiyatıyla İlgili Sorunlarımız”, Türk Dili, S.500: 118-126.
  • YILDIRIM, Ali. (2007), “Metin Tenkidi İle İlgili Hususlar ve Kâmî Dîvânı Örneği” Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları Volume 2/3: 624-637.
  • YILDIRIM, Ali. (2015) “Tenkitli Bir Divana Dipnotlarından Bakmak” (Hayreti Divanı Örneği). Journal of Turkish Language and Literatüre, Volume 1, Issue 2: 229-236.
  • YILMAZ, Mehmet (1992), “Edebiyatımızda İslâmî Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük”, İstanbul: Enderun Kitabevi.
  • ZÜLFE, Ömer (2007), “XV. Yüzyıla Ait Türkçe Divan Neşirleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (V. cilt), Sayı 9: 235-251.