KARAY TÜRKÇESİNDEKİ -Adoğon / -ydoğon EKİ ÜZERİNE

Öz Türk lehçelerinin sınıflandırılmasında yönlere göre yapılan tasniflerde Kuzeybatı grubu, etnik bakımdan yapılan tasniflerde ise Kıpçak grubu Türk lehçeleri içerisinde değerlendirilen Karay Türkçesi, günümüzde bu lehçeyi konuĢanların sayısının oldukça azaldığı Türk lehçelerinden biridir. Trakay, Haliç-Lutsk ve Kırım olmak üzere üç diyalekti bulunan Karay Türkçesi, genel Türk dilinin bazı arkaik kelime ve eklerini hâlâ saklamaktadır. Karay Türkçesinin yazı ve konuĢma dilinde, bir yandan Eski Türkçeden günümüze birçok Türk lehçesinde bulunan temel sıfat-fiil ve zarf-fiil ekleri varlığını sürdürürken diğer yandan, birden fazla ekin bir araya gelip kalıplaĢmasıyla ortaya çıkan fiilimsi ekleri de kullanılmaktadır. Karay Türkçesinde, birden fazla gramatikal unsurun bir araya gelip kalıplaĢmasıyla oluĢan eklerden birisi de -Adoğon / -ydoğon ekidir. -Adoğon / -ydoğon eki, hem sıfat-fiil hem de zarf-fiil yapımında kullanılmaktadır. Türk dilinde bir ekin eĢ zamanlı olarak hem sıfat-fiil hem de zarf-fiil görevinde kullanılması pek görülmeyen bir durumdur. Dolayısıyla Karay Türkçesindeki -Adoğon / -ydoğon ekinin yapısı ve kullanımı ilgi çekici bir özelliktir. Bu çalıĢmada, Karay Türkçesinin Trakay ağzından alınmıĢ metin örneklerine dayanılarak -Adoğon / -ydoğon ekinin kullanım ve iĢlevleri gösterilecek ve ekin yapısı ve oluĢumu hakkında bilgi verilecektir. Ekin yapısı ve iĢlevleri tespit edilmeye çalıĢılırken tarihî ve çağdaĢ Türk lehçelerindeki benzer eklerle de karĢılaĢtırma yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Karay Türkçesi, zarf-fiil, sıfat-fiil

PDF

___

BACANLI, E. (2010). Altay Türkçesindeki -atan Ekinin GörünüĢ-Zamansal ve Kiplik Anlamları. bilig 55, 71-92.
CSATÓ, E. A. (2012). Lithuanian Karaim / Litvanya Karaycası. Tehlikedeki Diller Dergisi / Journal of Endangered Languages, 1 (1), 33-45.
ECKMANN, J. (1988). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ERASLAN, K. (1980). Eski Türkçede İsim-Fiiller. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERCĠLASUN, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
ERCĠLASUN, A. B. (Editör). (2007) Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
ERGÖNENÇ Akbaba, D. (2007). Nogay Türkçesi. Editör Ahmet B. Ercilasun, Türk Lehçeleri Grameri (s. 623-678). Ankara: Akçağ Yayınları.
FĠRKOVĠČĠUS, M. (1996). Mień Karajče Ürianiam. Vilnius: Leidykla Danielius.
FIRKOVIČIUS, M. (Editör). (1998). Karaj Dińliliarniń Jalbarmach Jergialiari 1 Bitik. Vilnius: Baltos Lankos.
FIRKOVIČIUS, M. (Editör). (1999). Karaj Dińliliarniń Jalbarmach Jergialiari 2 Bitik. Vilnius: Baltos Lankos.
FĠRKAVĠČĠŪTĖ, K. (Editör). (1997). Čypčychlej Učma Trochka, Lietuva Karajlarnyn Jyrlary. Vilnius: Leidykla Danielius.
GÜLSEVĠN, S. (2016). Karay Türklerinin Dili (Troki Diyalekti). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÜNER Dilek, F. (2007). Altay Türkçesi. Editör Ahmet B. Ercilasun, Türk Lehçeleri Grameri (s. 1009-1084). Ankara: Akçağ Yayınları.
HACIEMĠNOĞLU, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HACIEMĠNOĞLU, N. (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
KOCAOĞLU, T. (2006). Karay, The Trakai Dialect. Muenchen: Lincom Europa.
MUSAYEV, K. M. (1964). Grammatika Karaimskogo Yazıka, Fonetika i Morfologiya. Moskva: Ġzdatelstvo “Nauka”.
ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖNER, M. (1999). -matı / -meti Gerundiyumu Hakkında. 3. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (s. 833-840). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÖZTÜRK, R. (2007). Özbek Türkçesi. Editör Ahmet B. Ercilasun, Türk Lehçeleri Grameri (s. 291-354). Ankara: Akçağ Yayınları.
PRĠTSAK, O. (1959). Das Karaimische. Editörler J. Deny, K. Grønbech, H. Scheel, Z. V. Togan, Philologiae Turcicae Fundamenta I (s. 318-340). Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
TAMĠR, F. (2007). Kazak Türkçesi. Editör Ahmet B. Ercilasun, Türk Lehçeleri Grameri (pp. 429-480). Ankara: Akçağ Yayınları.
TEKĠN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Ġstanbul: Türk Dilleri AraĢtırmaları Dizisi:9.
UYGUR, C. V. (2007), Karakalpak Türkçesi. Editör Ahmet B. Ercilasun, Türk Lehçeleri Grameri (s. 543-622). Ankara: Akçağ Yayınları.
YAZICI Ersoy, H. (2007). Yeni Uygur Türkçesi. Editör Ahmet B. Ercilasun, Türk Lehçeleri Grameri (s. 355-428). Ankara: Akçağ Yayınları.
YIKILMAZ, A. (2014). Bâbürnâme’de Fiilimsiler. Ġstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi.