AHMEDÎ’NİN İSKENDER-NÂME MESNEVİSİNDE BİR AŞK-NÂME: “IŞKIYYÂT-I İSKENDER”

Öz Mesnevi, kafiyenin her beyitte değiĢmesi ve beyit sayısının da sınırlandırılmamıĢ olması özellikleri nedeniyle uzun manzum metinler için tercih edilen bir nazım Ģekli olmuĢtur. Bu durum, tahkiyeye dayalı manzum metinlerde Ģairlere büyük kolaylık sağlamıĢtır. Leylâ vü Mecnûn, Hüsrev ü ġîrîn, Yûsuf u Züleyhâ gibi aĢkı konu alan manzum hikâyeler hep bu nazım Ģekliyle yazılmıĢ, hatta mesnevi denilince çoğunlukla bu tür metinler akla gelir olmuĢtur. Mesnevi nazım Ģekliyle yazılmıĢ manzum hikâyelerden biri de Ġskender-nâme‟dir. Türk edebiyatında ilk defa Ġskender-nâme yazan kiĢi 14. yüzyıl Ģairlerinden Ahmedî‟dir. Ahmedî‟den önce Fars edebiyatında üç farklı kiĢi Ġskender-nâme yazmıĢtır. Firdevsî ġeh-nâme adlı eserinin içinde bu konuya da yer vermiĢ, Nizâmî-i Gencevî ġeref-nâme ve Ġkbâl-nâme‟den oluĢan Ġskendernâme‟de, Emir Hüsrev-i Dihlevî ise Âyîne-i Ġskenderî adlı eserinde müstakil olarak bu konuyu iĢlemiĢtir. Bunların dıĢında aynı dönemde Fars edebiyatında bir de mensur Ġskender-nâme yazılmıĢtır. Bu makalenin konusu olan IĢkiyyât-ı Ġskender de Ahmedî‟nin Ġskender-nâme adlı mesnevisinde yer alan müstakil bir aĢk hikâyesidir. Fakat bu müstakil aĢk hikâyesi, daha önce yazılmıĢ olan eserlerin hiçbirinde yer almaması yönüyle orijinal bir nitelik gösterir. Hikâye, elçi kılığında Zâbilistân‟a gittiğinde, orada hükümdarın kızı GülĢâh ile aralarında geçen aĢkı konu almaktadır. Makalede, IĢkiyyât-ı Ġskender, metin kompozisyonu ve hikâyenin yapısını oluĢturan unsurlar yönüyle incelenecek, daha sonra halk hikâyeleri ve masallar ile kimi ortak özelliklerini göstermek bağlamında epizotlar ve motifler yönüyle de değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mesnevi, manzum hikâye, Ġskender-nâme, aĢk-nâme

PDF

___

AKDOĞAN, Y. (ty). Ahmedî İskender-nâme, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, EriĢim Tarihi: 27.02.2018, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78415/ahmedi--- iskendername.html
ALPTEKIN, A. B. (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları.
AYAN, G. (1998). Lâmi’î Vâmık u Azrâ –Inceleme-Metin-, Ankara: AKM Yayınları.
BAHÂR, M. T. (1349). Sebk-şinâsî yâ Tetavvur-i Nesr-i Farsî, II, Tahrân: Kitâbhâ-yı Perestû.
DEMIR, M. ve Özafşar, M. E. (2012). “Vehb b. Münebbih”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
DEMIRCI, K. (1993). “Dahhâk” maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, VIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
DESTGIRDÎ, V. (1313). Nâme-i Leylî vü Mecnûn-i Hakîm Nizâmî-i Gence’î, Tahran: Matbaa-i Armağân.
EL-CEVZÎ, İ. K. (1429). ed-Dâ’u ve’d-Devâ’u, Mekke: Dâru Âlemi‟l-Fevâ‟idi.
EL-HALEBÎ, A. H. (1999). Mevsûatü’l-Ehâdîs ve’l-Âsâri’d-Daîfe ve’l-Mevdû‘a, V, Riyad.
ES-SUYÛTÎ. (1981). el-Câmi‘u’s-Sağîr, II, Beyrut: Dâru‟l-Fikri et-Tıbâ„a ve‟n-NeĢr ve‟tTevzî„.
HORATA, O. (2002), "Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ndeki Manzum Kısımlar", Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi, Tezcan, N. ve Atlansoy, K. (Ed.), Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları.
KEHDÛYÎ, M. K. ve Nasrâzâdânî, N. (1382). “Nigâh-i be-İskender-nâme-i Manzûm u Mensûr”, Mecelle-i Zebân u Edebiyât-i Farsî-i Dânişgâh-ı Sîstân u Belûçistân, 1: 133-146.
KÖSE, N. (1996). Sürmeli Bey Hikâyesi (Iceleme-Metin), Ankara: Milli Folklor Yayınları.
Kur’ân-ı kerîm. (2014). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
NIZÂMÎ-I GENCEVÎ. (1378), Külliyyât-ı Hamse-i Nizâmî, II, be-Ihtimam-ı Pervîz Bâbâyî, (3. baskı), Tehrân.
SAKAOĞLU, S. ve Duymaz, A. (1996). Hurşit ile Mahmihri Hikâyesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
TURAN, L. (2017). Anlatı Denizinden Lirizm Adalarına Yolculuk Mesneviyi Gazelle Okumak, İstanbul: Kesit Yayınları.
ÜNVER, İ. (1983). Ahmedî İskender-nâme (Inceleme-Tıpkıbasım), Ankara: TDK Yayınları.
YEZDÂNÎ, S. ve Nâsıh, M. M. (1392). “Sîmâ-yı Irfânî der-Âyîne-i İskenderî-i Emîr Husrev-i Dihlevî”, Mutâlaât-ı Irfânî (Mecelle-i ilmî-pejûhişî) Dânişkede-i Ulûm-i Insânî Dânişgâh-ı Kâşân, 18: 181-203.
YILMAZ, M. (1992). Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler, İstanbul: Enderun Yayınları.