TARİHSEL SÜREÇ İÇİNDE ANADOLU AJANSI’NIN ÖZGÜN KURUMSAL YAPISI (1920-2011)

Türkiye'nin en köklü ve etkin haber ajansı olan Anadolu Ajansı'nın (AA), kendine özgü bir kurumsal yapısı vardır. Anadolu Ajansı, devletin oluşturulma sürecinde Gazi Mustafa Kemal'in Hey'eti Temsiliye Reisi sıfatıyla 6 Nisan 1920'de yayımladığı bir genelge ile faaliyete başlamıştır. Ajans başlangıçta dar bir kadro ile çalışan bağımsız bir kuruluştur. AA'nın kurucusu Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), ajansla çok yakından ilgilenmiş, ilk dönemlerde yayına verilen haberleri bizzat incelemiştir. Ajansın kurulduğu sırada henüz Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmadığı için Ajansın bir kuruluş kanunu yoktur. Anadolu Ajansı Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti Umumiyesinin (bugünkü Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü) kurulmasından sonra bu genel müdürlük bünyesinde bir müdürlük olarak faaliyet göstermiştir. Böylece ajans, devlet örgüt yapısı içinde yerini almıştır. Daha tarafsız ve özerk habercilik yapabilmek amacıyla 1925 yılında anonim şirket haline getirilen Anadolu Ajansı'nın devletle irtibatı kesilmemiştir. İlk kurulduğunda tümüyle özel şahısların paydaş olduğu şirkete, TBMM'nin iradesiyle Hariciye Vekâleti bütçesinden kaynak aktarılmıştır. Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi'nin hissedarları da dikkat çekicidir. Dönemin Dışişleri Bakanlarından Tevfik Rüştü (Aras) en büyük hissedardır. Kurucu yönetim kurulunun başkanı Kars Milletvekili Ahmet (Ağaoğlu)'dur. Diğer kurucuların büyük bölümü de Gazi Mustafa Kemal'in güvendiği kişilerdir. Şirket hisselerinin bir bölümü, o dönemde ajansta fiilen çalışanlara verilmiştir. Dolayısıyla Anadolu Ajansı, diğer ticari kuruluşlardan farklı, ayrıcalıklı bir şirkettir. Anadolu Ajansı'na yapılan devlet yardımı bugün de devam etmektedir. Bu husus dolaylı bir anlatımla Anayasa'da da yerini almıştır. Zaman içinde Anadolu Ajansı'nın imtiyazlı durumu devam etmiş, anonim şirket yapısı içinde kurumun karşılaştığı sorunlar, çıkarılan özel kanunlarla aşılmıştır. Bu makalede, kurumsal yapısı itibariyle benzeri olmayan, kendine özgü bir statü ile faaliyet gösteren Anadolu Ajansı'nın bu yönü irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu Ajansı, haber ajansı, özgün kurumsal yapı, TBMM, Milli Mücadele’de Haberleşme

Tarihsel süreç içinde Anadolu Ajansı’nın özgün kurumsal yapısı 1920 2011

Keywords:

-,

PDF

___

Agence Anatolie, sa fondation, son évolution, 1925-1935, Akşam Matbaası, Istanbul, 1949.
Anadolu Ajansı Bültenleri,
Anadolu Ajansı Genel Kurul Defteri
Anadolu Ajansı Karar Defterleri
Anadolu Ajansı, Kuruluşu, Tarihçesi ve Safahatı (1925-1935), Ankara, 1935
Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi Ana Sözleşmesi ve Kuruluştan Itibaren Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayını, Ankara, 1987 Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu Defterleri
(Abalıoğlu) Yunus Nadi, Ankara’nın Đlk Günleri, Dördüncü Kitap, Sel Yayınları, Istanbul, 1955.
Adıvar, Halide Edip, Türk’ün Ateşle Đmtihanı, (Iı- Đstiklal Savaşı Hatıraları), Cumhuriyet Gazetesi Yayını
Alemdar, Kokmaz, Đletişim Ve Tarih, Đmge Kitabevi. 1976. Ankara
Atatürk, M. Kemal , Nutuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, C.I, 3. B., Ankara, 1989
Başboğa , Sevcan, Anadolu Ajansı 1920-1922, Anadolu Ajansı Yayını, Ankara, 2010.
Bengi, Hilmi, “Kuruluşundan Atatürk'ün Ölümüne Kadar Anadolu Ajansı”, 5.Uluslararası Atatürk Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005. C.Iı
Bengi, Hilmi, “Üç Çeyrek Asırlık Çınar”, Yeni Türkiye, Medya Özel Sayısı, S. 12, Kasım-Aralık, 1996, S. 1121.
Bengi, Hilmi, “Türkiye'de Haber Ajansçılığı Ve Anadolu Ajansı”, Yeni Türkiye, Cumhuriyet Özel Sayısı, C. Iv, S. 23-24, Eylül- Aralık 1998, 2008.
Doğan Serdar (Yayına Hazırlayan), Genel Müdürlerinin Anlatımıyla 90. Yılında Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayını, Ankara, 2020.
Iskit, Server , Türkiye'de Matbuat Đdareleri Ve Politikaları, Başvekâlet Basın Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1943
Karaismailoğlu, Ekrem E., Sivri Kayalar Üzerinde Çıplak Ayakla Dolaşmak, Ümit Yayıncılık, Ankara, 2006, Koloğlu Orhan, Havas-Reuter'den Anadolu Ajansı'na, Çgd Yayınları, Ankara, 1994,
Manka, Ayşe Gülçin, Anadolu Ajansı Ve Iı. Dünya Savaşı, Gazi Üniversitesi Iletişim Fakültesi Kırkıncı Yıl Kitaplığı, Ankara, 2008
Mumcu, Uğur, Cumhuriyet, 19 Mart 1989
Özkaya, Yücel , “Milli Mücadele’de Anadolu Ajansı’nın Kuruluş Ve Faaliyetine Ait Bazı Belgeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (2. B.) Mart 1995, C.1
Resmi Gazete
TBMM Zabıt Cerideleri/Tutanak Dergileri
Tekeli, Sefa, Atatürk Ve Anadolu Ajansı, Anadolu Ajansı Yayınları, 2. Basım, Ankara, 2005
Tekeli Sefa, “Refik Halit Karay”, Bilim Ve Sanat, S.34,
Türk, Hikmet Sami, “Anadolu Ajansı Sorunu Ve Çözüm Yolları”, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, 1977, C. 34, S. 1-4