TARİHSEL SÜREÇ İÇİNDE ANADOLU AJANSI'NIN ÖZGÜN KURUMSAL YAPISI (1920¬2011)

Türkiye'nin en köklü ve etkin haber ajansı olan Anadolu Ajansı'nın (AA), kendine özgü bir kurumsal yapısı vardır.Anadolu Ajansı, devletin oluşturulma sürecinde Gazi Mustafa Kemal'in Hey'eti Temsiliye Reisi sıfatıyla 6 Nisan 1920'de yayımladığı bir genelge ile faaliyete başlamıştır. Ajans başlangıçta dar bir kadro ile çalışan bağımsız bir kuruluştur. AA'nın kurucusu Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), ajansla çok yakından ilgilenmiş, ilk dönemlerde yayına verilen haberleri bizzat incelemiştir. Ajansın kurulduğu sırada henüz Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmadığı için ajansın bir kuruluş kanunu yoktur. Anadolu Ajansı Matbuat ve İstihbarat Müdüriyeti Umumiyesinin (bugünkü Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü) kurulmasından sonra bu genel müdürlük bünyesinde bir müdürlük olarak faaliyet göstermiştir. Böylece ajans, devlet örgüt yapısı içinde yerini almıştır. Daha tarafsız ve özerk habercilik yapabilmek amacıyla 1925 yılında anonim şirket haline getirilen Anadolu Ajansı'nın devletle irtibatı kesilmemiştir. İlk kurulduğunda tümüyle özel şahısların paydaş olduğu şirkete, TBMM'nin iradesiyle Hariciye Vekâleti bütçesinden kaynak aktarılmıştır. Anadolu Ajansı Türk Anonim şirketinin hissedarları da dikkat çekicidir. Dönemin Dışişleri Bakanlarından Tevfik Rüştü (Aras) en büyük hissedardır. Kurucu yönetim kurulunun başkanı Kars Milletvekili Ahmet (Ağaoğlu)'dur. Diğer kurucuların büyük bölümü de Gazi Mustafa Kemal'in güvendiği kişilerdir. Şirket hisselerinin bir bölümü, o dönemde ajansta fiilen çalışanlara verilmiştir. Dolayısıyla Anadolu Ajansı, diğer ticari kuruluşlardan farklı, ayrıcalıklı bir şirkettir. Anadolu Ajansı'na yapılan devlet yardımı bugün de devam etmektedir. Bu husus dolaylı bir anlatımla Anayasa'da da yerini almıştır. Zaman içinde Anadolu Ajansı'nın imtiyazlı durumu devam etmiş, anonim şirket yapısı içinde kurumun karşılaştığı sorunlar, çıkarılan özel kanunlarla aşılmıştır. Bu makalede, kurumsal yapısı itibariyle benzeri olmayan, kendine özgü bir statü ile faaliyet gösteren Anadolu Ajansı'nın bu yönü irdelenmektedir.

Anadolu Agency as the Turkey s most efficient and well-established news agency, which was founded in the era of National Independence Struggle to satisfy the need for communication and to inform internal and external public opinion, has its own distinct institutional structure. In the process of establishment of the State, Anadolu Agency started to its broadcasting life as an independence institution with a limited personnel after the Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) s circular letter in 6 April 1920 while he was the Head of Council of Representation. As founder Anadolu Agency, Gazi Mustafa Kemal always interested in the Agency and especially in its early periods he personally examined some news before publication. Anadolu Agency does not have an establishment law since it was founded in a time that Turkish Grand National Assembly did not exist. After the establishment of The Directorate General of Press and Intelligence (today The Directorate General of Press Publication and Information) Anadolu Agency operated under this directorate and take place within the state organization. Even though to it became an joint-stock company in 1925 to report more neutral and autonomously, the Agency never totally withdrawn from contact with the State. After its establishment as totally private owned company, with the will of Turkish Grand National Assembly a fund transferred to the Agency from the budget of Ministry of Foreign Affairs. Consequently, with a distinct structure from other commercial organizations Anadolu Agency is an exclusive corporation. This exclusiveness in its structure is still valid today and has an indirect expression in the Constitution. Stockholders of Anadolu Agency Turkish Joint-Stock Company are also intriguing. One of the ministers of foreign affairs of the term, Tevfik Rüştü (Aras) is the largest stockholder. Kars Deputy of the National Assembly Ahmet (Ağaoğlu) is the head of founding board of directors. Most of other directors were also among those that Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) can rely on. Other parts of stakes of the company were distributed among the employees. Within time, exclusive position of Anadolu Agency had continued and problems encountered in the structure of joint-stock company were solved by special laws Throughout this article, with the consideration of its distinct institutional structure, unique status of Anadolu Agency will be examined.

PDF

___

1. Gazeteler:
Cumhuriyet
Hürriyet
Ulus
Tercüman
2. TBMM Tutanak Dergisi
3. Kitaplar:
Ahmad, Feroz: Demokrasi Sürecinde Türkiye: (1945-1980), İstanbul, Hil Yayınları, 2007.
Akalın, Cüneyt: ABD ve Türkiye 2 Yumuşama Yılları (1961-1989), İstanbul, Kaynak Yayınları, 2011.
Akgönül, Samim: Türkiye Rumları: Ulus-Devlet Çağından Küreselleşme Çağına Bir Azınlığın Yok Oluş Süreci, İstanbul, İletişim Yayınları, 2007.
Armaoğlu, Fahir: 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. bs., 1999.
Artuç, İbrahim: Kıbrısta Savaş ve Barış, İstanbul, Kastaş Yayınları, 1989.
Bağcı, Hüseyin: Türk Dış Politikasında 1950li Yıllar, Ankara, ODTÜ Yayıncılık, 3. bs., 2007.
Batur, Nur: Yeniden Yaşasaydım, Rauf Denktaş, İstanbul, Doğan Kitap, 2007.
Bölükbaşı, Süha: Barışçı Çözümsüzlük, Ankara, İmge Yayınları, 2001
Cumhuriyet Ansiklopedisi (1941-1960), 2.c., İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 3. bs., 2002.
Cumhuriyet Ansiklopedisi (1961-1980), 3.c., İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 3. bs., 2002.
Denktaş, Raif Rauf: Rauf Denktaşın Hatıraları 1964-1974, 1.c. İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 1996.
Erim, Nihat: Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara, Ajans Türk Matbaa Sanayi, 1975.
Erim, Nihat: Günlükler: 1925-1979, II. C. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.
Eskiyurt,Özer/ Sarıca, Murat/Teziç, Erdoğan/ Kıbrıs Sorunu, Ankara, Fakülteler Matbaası, 1975.
Fırat, Melek: 1960-1971 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1997.
Gönlübol, Mehmet: Olaylarla Türk Dış Politikası Cilt: 1 (1919-1973), Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasi Bilgiler Fakültesi Yayınları, 5. bs., 1982.
Kara, Muzaffer Ayhan: Türk Siyasal Yaşamında 1961 Sonrası Bir Olgu Demokrasi ve Uzlaşma Kültürü Açısından Koalisyonlar, İstanbul, Otopsi Yayınları, 2004.
Gürel, Kükrü Sina: Kıbrıs Tarihi (1878-1960): Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika, 2.c., İstanbul, Kaynak Yayınları, 1985.
İsmet İnönünün TBMMdeki Konuşmaları 1920-1973: 3 c. (1961-1973), Ankara, TBMM Kültür ve Sanat Yayın Kurulu Yayınları, 1993.
Ed: Oran, Baskın: Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1919 1980), 1.c., 14. bs., İleti5im Yayınları, 2009
Önalp, Ertuğrul: Geçmişten Günümüze Kıbrıs, Ankara, Berikan Yayınevi, 2010.
Serter, Vehbi Zeki: Kıbrısta Rum-Yunan Saldırıları ve Soykırım, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Ba5kanlığı Yayınları, 2008.
Sönmezoğlu, Faruk: ABDnin Türkiye Politikası (1964 1980), İstanbul, Der Yayınları, 1995.
Sönmezoğlu, Faruk: II. Dünya Savaşından Günümüze Türk Dış Politikası, İstanbul, Der Yayınları, 2006.
Kahin, Haluk: Gece Gelen Mektup Türk Amerikan İlişkilerinde Dönüm Noktası, İstanbul, Cep Kitapları, 1987.
Toker, Metin: Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973: İnönünün Son Başbakanlığı: 1961-1965, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2. bs., 1992.
Toluner, Sevin: Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletlerarası Hukuk, İstanbul, Fakülteler Matbaası, 1977
Turan, İlhan: İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri: 1961-1965, TBMM Basımevi, Ankara, 2004.
Turan, Kerafettin: Türk Devrim Tarihi: Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye (27 Mayıs 1960-12 Eylül 1980), 5. Kitap, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2002.
Uçarol, Rifat: Siyasi Tarih (1789-2001), İstanbul, Der Yayınları, 7. bs, 2008.
Uslu, Nasuh: Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara, 21. Yüzyıl Yayınları, 2000.
Uyar, Hakkı: Topraktan Parlamentoya Muammer Erten, İstanbul, Boyut Yayınları, 2010.