II. Meşrutiyet döneminde Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin siyasi faaliyetleri

Osmanlı'nın Bizans'tan devraldığı bir kurum olan Patrikhane'nin, İmparatorluğun yükselme ve duraklama dönemlerinde "millet sistemi" esasına dayanan siyaseti gereği bazı yetkilerle donatılarak Rum tebaa üzerinde etkinleştirildiğini görmekteyiz. İmparatorluğun gerileme ve yeni Türk Devleti'nin Milli Mücadele dönemlerinde milliyetçilik akımlarından etkilenen ve dış güçlerin desteğini de alan Patrikhane; Megali İdea için çok önemli bir dönüm noktası olan Yunanistan'ın bağımsız bir devlet olma düşüncesini hayata geçirmiş, kurulduğu günden I. Dünya Savaşı'nin sonuna kadar topraklarının katlanarak genişletilmesi yolunda kısa sürede çok mesafe kat ederek Bizans'ın yeniden canlandırılması amacıyla yürütülen her faaliyeti ya organize etmiş, ya desteklemiş, ya da faaliyeti bizzat icra etmiştir.M. Kemal'in "bir fesat ve hıyanet ocağı" olarak gördüğü ve tarihî süreç içerisinde devlet ve millet aleyhine faaliyetleri göz önünde bulundurulan Patrikhane'nin Lozan görüşmeleri sırasında Misak-ı Millî sınırları dışına çıkarılmak istenmesine rağmen, Hristiyan Bloğun direnci ve ısrarı nedeniyle başarılı olunamamıştır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalan 1500-2000 Ortodoks Rum tebaanın sadece dinî vecibelerini yerine getirmek üzere topraklarımız üzerinde kalmasına izin verilen Rum Patrikhanesi, bugün demokratik ve laik Türkiye Cumhuriyeti'nin köklü bir kurumu olarak diğer Türk kurumları gibi Devletin istiklali ve Cumhuriyetin bekası için üzerine düşen görevi yapmak zorundadır.

The Phaner Greek Ptriarchate during the second Constitutional period

The Patriarchate, which was inherited by the Ottomans from Byzantium, was endowed with certain political rights over the Greek subjects during the "nation system" policy of the Empire. With the support of other states and nationalism during the Decline of the Empire and Turkish War of Independence, the Patriarchate was essential for the establishment of Independent Greece along with its Magalia Idea. From the Greek independence to the end of the First World War, the Patriarchate helped, organized and supported every activity to expand Greece and to restore Byzantium. Because of its activities against the state and nation Mustafa Kemal had seen it as a "society of sinister activities and betrayal". The Patriarchate was to be expelled from the Misak-ı Milli borders in the Treaty of Lausanne, but this could not succeed because of pressures from the Christian Bloc. The Patriarchate was allowed to stay inside the Turkish Republic only to fulfill its religious activities for 1500-2000 Orthodox congregation, and today it is a fundamental foundation of the democratic and secular Turkish Republic, which has to support for the stability of the State, like the other Turkish foundation.

PDF

___

Akşin, Sina; Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul, 1987.
Akyol, Taha; Medine'den Lozan'a, İstanbul, 1997.
Alexandria, Alexis; The Greek Minority of İstanbul and Greek-Turkish Relitions 1918-1974, Athens, 1983.
Anagnostopulu, Athanasia; "Tanzimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi Patrikhane, Cemaat Kurumları, Eğitim" 19. Yüzyıl İstanbul'unda Gayrimüslimler, (Editör: Pinnelopi Stathis), (Çev. Foti ve Stefo Benlisoy), İstanbul, 1999.
Arslanpay, Nail; Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1973.
Atalay, Bülent; Fener Rum Patrikhanesi'nin Siyasî Faaliyetleri (1908-1923), Tarih ve Tabiat Vakfı (T AT AV) Yayınları, İstanbul, 2001.
Aydın, Mehmet Akif; İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul, 1999.
Bayur, Yusuf Hikmet; Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt:I, Kısım:II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983.
Bolay, Süleyman Hayri; Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Ankara, 1999.
Bozis, Sula; "Yoakimyon Rum Kız Lisesi", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, İstanbul, 1993.
Bozkurt, Gülnihal; Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşların Hukukî Durumu (1839-1914), Ankara, 1996.
Cevdet Paşa, Maruzat, (Yay. Yusuf Halâçoğlu), İstanbul, 1980.
Ercan, H. Yavuz, Ondokuzuncu Yüzyılda Balkanlarda Kilise, Ankara, 1987.
Ergin, Osman; Türk Maarif Tarihi, II, İstanbul, 1940.
Frazee, Chavles A.; The Orthodox Church and Independent Greece 1821-1852, Cambridge, 1969.
Güneş, İhsan; Türk Parlamento Tarihi, I, Ankara, 1995.
Tuncer Günay, Misyonerler ve Fener Rum Patrikhanesi Haçlıların Ajan-Provokatör Kolları, Berikan Yayınevi, Ankara, 2002.
Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Öğretim Üyeleri, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004.
Kadri, Hüseyin Kâzım; Rum Patriğine Açık Mektup, İstanbul, 1330/1914.
Kâmil Paşa'nın Anıları, (Yay. Gül Çağalı Güven), İstanbul, 1991.
Menteşe, Halil; Anılar, İstanbul, 1986.
Ömeroğlu, Aydın; Türk Devleti ve Rum Patrikhanesi Kim Kimin Dostu?, Avcı Ofset, İstanbul, 1995.
Pakalın, Mehmet Zeki; "Piskopos Mukataa Kalemi", Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul, 1993.
Sofuoğlu, Adnan; Fener Rum Patrikhanesi ve Siyasi Faaliyetleri, Turan Yayıncılık, İstanbul, 1996.
Şahin, M. Süreyya; Fener Patrikhanesi ve Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1980.
Şahin, M. Süreyya; Türkiye'deki Patrikhaneler, İlke Yayıncılık, İstanbul, 2003.
Sonyel, R. Salâhi; "Hristiyan Azınlıklar ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Dönemi", Osmanlımdan Günümüze Ermeni Sorunu, (Editör: Hasan Celal Güzel), Ankara, 2000.
Türkgeldi, Ali Fuat; Mesâil-i Mühimme-i Siyasîyye, I, (Yay. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara, 1987.
Yalçın, Emruhan; Atatürk Türkiye'sinde Ekümenik Ortodoks Patrikhanesi ve Bizans Projesi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2008.
Yıldırım, Uğur; Keşiş Güç Emperyalizmin Ortodoks Kartı, 1.Baskı, Otopsi Yayınları, 2005.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi).
Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi.
MMZC (Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi).
Düstur, IX, "Hukûk-ı Aile Kararnamesi", İstanbul, 1928.
Akşam, Ati, Sabah, Türkçe İstanbul Gazeteleri.