İdris YÜCEL

FRANSIZ BELGELERİNDE SON HALİFE ABDÜLMECİD VE TÜRKİYE’DE HİLAFETİN KALDIRILMASI

Türkiye’de önce 1922 yılında saltanatın ve çok geçmeden 1924 Mart’ında da halifeliğin kaldırılması yakın dönem Türk tarihinin kuşkusuz en önemli kırılma noktaları arasında yer alır. Son halife Abdülmecid’in hilafeti, yalnızca iç kamuoyunu değil, aynı zamanda Hint Müslümanlarından, Arap Yarımadası, Tunus ve Fas’a kadar uzanan geniş İslam coğrafyasını ve bu topraklara hükmeden emperyal güçleri çok yakından ilgilendiriyordu. Kuzey Afrika ve Suriye/Lübnan sahasında Müslüman kolonileri bulunan Fransızlar, İstanbul’daki Fransız Yüksek Komiserliği marifetiyle Vahdeddin’in yurdu terk etmesi ve Abdülmecid’in halife seçilmesini titizlikle takip etmekteydi. Fransız dil ve kültürüne aşinalığı nedeniyle frankofon olarak tanımlanan Halife Abdülmecid, ilk etapta Fransız çıkarları açısından son derece olumlu algılanırken, ilerleyen süreçte Türklerle olan güçlü bağları dolayısıyla Suriye halkı üzerinde sahip olacağı muhtemel nüfuz nedeniyle kuşkuyla karşılanmaya başlandı. Çalışma, Fransız arşiv belgeleri üzerinden Abdülmecid’in halifeliğini ve Türkiye’de hilafetin kaldırılmasını Fransız perspektifinden değerlendirmeyi amaçlamıştır.

THE LAST CALIPH, ABDULMAJİD, AND THE ABOLITION OF THE CALIPHATE IN TURKEY THROUGH THE EYES OF FRENCH DIPLOMATS

The abolition of the Sultanate in November 1922 and the Caliphate in March 1924 were among the most crucial turning points in modern Turkish history. Abdulmajid, the final caliph, was not only an important figure in the domestic politics of Turkey, but also for a Muslim population stretching from Morocco, Tunisia, and the Arabian Peninsula to India as well as to the imperial powers that controlled the aforementioned territories. The French, dominating a vast region in North Africa and Syria/Lebanon, meticulously monitored the situation through the French High Commission in Istanbul, including the departure of Sultan Vahdeddin from the payitaht and the election of Abdulmajid as caliph. Owing to the fact that he spoke French thus being Francophone, Abdulmajid was warmly welcomed by the French as caliph at the beginning. However, the sympathy displayed by the Syrian population towards the new caliph alarmed French diplomats, who saw possible problems arising within their newly-acquired mandate. This study, mostly based on diplomatic correspondence from French Foreign Ministry Archives, investigates Abdulmajid’s caliphate and the abolition of the caliphate in Turkey from a French perspective.

PDF

___

Yorkshire Post and Leeds Intelligencer
The Scotsman
Northern Whig
Dundee Courier
Aytepe, Oğuz, “Yeni Belgelerin Işığında Halifeliğin Kaldırılması ve Hanedan Üyelerinin Yurtdışına Çıkarılmaları” Atatürk Yolu Dergisi, C. 8 S.29, 2002, s. 15-29.
Armaoğlu, Fahir, “Hilafetin Dış Cephesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 14, S. 41, 1998, s. 347-358.
Yavuz, Bige, Türk Fransız İlişkileri, TTK, Ankara, 1994.
Uluğ, Naşit Hakkı, Halifeliğin Sonu, İş Bankası Yay., İstanbul, 1975.
Uçman, Abdullah, Rıza Tevfik Hayatı Eserleri, Kültür ve Turizm Bak. Yay., İstanbul, 1986.
Şimşir, Bilal, Dış Basında Laik Cumhuriyetin Doğuşu, Bilgi Yay, Ankara, 1999.
Satan, Ali, Son Halife Abdülmecid Efendi, Yazıgen Yay., İstanbul, 2016.
Özcan, Azmi, Panislamism, Indian Muslims, the Ottomans and Britain, Brill, Leiden, 1997.
Öke, Mim Kemal, Hilafet Hareketleri, İrfan Yay., İstanbul, 2005.
Kutay, Cemal, Tarihte Türkler, Araplar ve Hilafetin Kaldırılması, Aksoy Yay., İstanbul, 1998.
Kılınçkaya, M. Derviş, Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu, ATAM Yay., Ankara, 2015.
Kandemir, Feridun, Kendi Ağzından Rıza Tevfik, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1943.
Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara, 1991
Bardakçı, Murat, Şahbaba, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1998.
Akgün, Seçil Karal, Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik, İstanbul, 2006.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları
Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivi (Les archives diplomatiques du Ministère des Affaires Étrangères à La Courneuve (MAÉ)
İngiliz Ulusal Arşivleri (National Archives of the UK)