DARÜLFÜNUN’DAN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ’NE FELSEFE ÖĞRENİMİNİN YAPILANDIRILMASI

Türkiye, 18.yy.’dan günümüze kadar süregelen çağı yakalama, aydınlanma, çağdaşuygarlık düzeyinin üzerine çıkma sürecinde; dünya görüşünü, devlet şeklini, tümkurumlarını ve dolayısıyla eğitim sistemini de değiştirmiştir. Filozoflarınındüşünceleri ve çalışmaları sonucu aydınlanan, aklı merkeze alan ve büyük adımlaratarak ilerleyen Batı karşısında Osmanlı Devleti, Lale Devri’nden itibaren“padişah-saray” olarak, gelişen Avrupa’dan haberdar olmuştur; ancak“mutaassıp” bürokrasi, medrese ve yeniçeri ocağı direnişiyle karşılaşılmıştır. Batıtaklit edilerek durum toparlanmaya çalışılmış, ama yüzyılların geri kalmışlığı,kitlelerce özümsenmeyen yenilikler ile giderilememiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nunçöküşünde birçok sebep gösterilebileceği gibi içlerinden belki de en önemlisi eğitimve öğretim sisteminin çok yetersiz ve çağ dışı olmasıdır. Batı’nın ilerlemesinde kilitrol oynayan kişiler filozoflar, düşünürlerdir. Batı, Antik Çağ’dan itibaren birçokfilozof yetiştirmiştir. Bu filozoflar toplumu aydınlatma, aklı özgürleştirme ve idealdevleti oluşturma görevlerini üstlenmiştir. Oysaki Osmanlı Devleti’nde filozof biryana felsefe eğitimi bile yok denecek düzeyde kalmıştır. Belli bir program yahut derskitabı mevcut değildir. Bu makalede, Osmanlı Dönemi’nde felsefe öğrenimininkurumsallaşma çabaları, etkisinde kalınan fikirsel akımlar, Darülfünun’un kurulmaçabaları ve felsefe öğreniminin geçirdiği aşamalar ile Cumhuriyet Dönemi’ndeİstanbul Üniversitesi’ne evrilen Darülfünun’da yapılan reform, anlatılan dersler,derslere giren hocaların nitelikleri, ders kitapları ve müfredatları incelenmiştir.

STRUCTURING THE PHILOSOPHY EDUCATION FROM DARULFUNUN TO ISTANBUL UNIVERSITY

Turkey has changed the world view, structure and form of the state, all governmental institutions, and accordingly the education system, in the process of catching up with the times, enlightenment and rising above the level of contemporary civilization from the 18th century to the present day. West, has developed as a result of philosophers' thoughts and studies and Western civilization has made great strides with the dominance of positivist thinking. “The sultans and the palace” of the Ottoman Empire became aware of the development of the West from Tulip Period. However, there has been encountered resistance from the bigoted bureaucracy, the madrasa and the janissary. The Western attempted to recover the situation, but the backwardness of centuries has not been remedied by reforms that have not been massively absorbed. There are many reasons for the collapse of the Ottoman Empire; may be the most important of these is the insufficient and expired education and training system. Those who play a key role in the progress of the West are philosophers, thinkers. Many philosophers have emerged from the Ancient Age in the West. These philosophers have undertaken the task of ensuring the enlightenment of the society, the emancipation of the mind, and the structuring of the ideal state. However, there is no any philosopher in the Ottoman State and philosophy education is extremely inadequate. There was no specific curriculum or course book. In this article, the attempts of institutionalization of philosophy education in the Ottoman era, the influenced ideas, the establishment of Darülfünun, the stages of philosophy education, the transformation of Darülfunun into Istanbul University during the Republican period, the reforms, qualifications of the philosophy teachers, textbooks and curricula were examined.

PDF

___

Adıvar, Adnan, Bilgi Cumhuriyeti Haberleri, T Neşriyat, İstanbul, 1945.
Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 1979.
Akgüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi-Başlangıçtan 1997'ye, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1997.
Arslan, Ali, Darülfünun'dan Üniversiteye, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1995.
Ayni, Mehmet Ali, Darülfünun Tarihi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.
Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul, 1978.
Bıçak, Ayhan, Türk Düşüncesi, C.2, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2010.
Birand, Kamıran, Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimat'ta Tesirleri, Son Havadis Matbaası, Ankara, 1955.
Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, 6. Baskı, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2005.
Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi, C.1, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi, C.3, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Şubat, 2010.
Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C.3-4, Eser Neşriyat, İstanbul, 1977.
Ertan, Temuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, 16. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.
Hırsch, Ernst, Dünya Üniversiteleri ve Türkiye'de Üniversitelerin Gelişmesi, C.1, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1998.
Kaçmazoğlu, Bayram, Türk Sosyolojisi Tarihine Giriş, C.1, Birey Yayıncılık, İstanbul, 2001.
Kafadar, Osman, Türkiye'de Kültürel Dönüşümler ve Felsefe Eğitimi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2010.
Karakuş, Rahmi, Felsefe Serüvenimiz, Seyran Kitap, İstanbul, 1995.
Kaynardağ, Arslan, Felsefecilerle Söyleşiler, Elif Yayınevi, İstanbul, 1986.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, 5. Baskı, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2011.
Prens Sabahattin, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?, Elif Yayınları, İstanbul, 1965.
Sanay, Eyüp, Hilmi Ziya Ülken, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 1986.
Sezer, Baykan, Sosyolojinin Ana Başlıkları, Sümer Kitabevi, İstanbul.
Şen, Faruk, Ayyıldız Altında Sürgün, Çev. Fatma Artunkal, Güniz Yayıncılık, İstanbul, 2008.
Topçu, Nurettin, Bergson, Hareket Yayınları, İstanbul, 1968.
Tunaya, Tarık Zafer, Hürriyet İlanı, Yenigün Haber Ajansı Basım Yayıncılık, İstanbul 1998.
Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, M.E.B. Yayınları, Ankara, 1964.
Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, 2. Baskı, İstanbul, 1979.
Wıdmann, Horst, Atatürk ve Üniversite Reformu, Kabalcı Yayınevi, Mayıs, 2000.
Akgün, Mehmet, "Türkiye'de Klasik Materyalizmin Yansımaları", Bilim ve Ütopya Dergisi, 2007, S. 159., s. 4-11.
Arslan, İshak, "Türk'ün Felsefe İle Yüz Yıllık İmtihanı: Felsefeye Giriş Kitapları Üzerine Bir İnceleme", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.9, S.17, 2011, s. 98-101.
Asaf, Burhan, "Üniversite Manası", Kadro Dergisi, C.2, S.20, İleri Yayınları, Kasım, 2011.
Aysal, Necdet, “Atatürk Dönemi Türk Devrimi”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ed. Temuçin Ertan, 5. B., Siyasal Kitabevi, Ankara, 2017, s. 179-206.
Bıçak, Ayhan, "İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü", Kutadgubilig Dergisi, S.19, Mart 2011, s.238.
Dölen, Emre, "II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun", Osmanlı Bilim Araştırmaları Dergisi, C.10, S.1, 2008, s.1-4.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, "Darülfünun Tarihçesine Giriş 1: İlk iki Teşebbüs", Belleten, 54/210, Ağustos, 1990.
Kadro Dergisi, C.1, S.1, İleri Yayınları, Kasım 2011.
Kaya, Cüneyt, Utku, Ali, "Türkiye'de Modern Felsefe Tarihi Yazımının Serencamı", Türkiye Araştırmaları Lüteratür Dergisi, C.9, S.17, 2011, s. 24.
Orhonlu, Cengiz, "Edebiyat Fakültesinin Kuruluşu ve Gelişmesi Hakkında Bazı Düşünceler", Cumhuriyetin 50. yılına Armağan Edebiyat Fakültesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1973. s. 68.
Ortaylı, İlber, "Batılılaşma Sorunu", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C.1, 1983, s. 137.
Özlem, Doğan, "Türkiye'de Pozitivizm ve Siyaset", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, C.3, 2002,
Özturan, Hümeyra, "Etik ile Ahlak Arasında: Türkçe Ahlak Felsefesi Literatürüne Dair Etik Kavramı Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.9, S.17, 2011, s. 192-201.
Öztürk, Halil Nimetullah, "Türk Yurdu, Üniversiteden Muasır Medeniyetin Nur ve Ziya Kavşağı Olan Pozitif İlim Bekliyor", Cumhuriyet, 21 Ağustos 1933.
Somar, Ziya, "Atatürk İnkılaplarının Fikir Kaynakları", Türk Kültürü Araştırma Dergisi- Atatürk Sayısı, 2. Baskı, S.37, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1965.
Süreyya, Şevket, "Darülfünunun İnkılap Hassasiyeti ve Cavit Bey İktisatçılığı", Kadro Dergisi, C.1, S.14, İleri Yayınları, Kasım, 2011.
Şenel, Cahid, "Tanzimat'tan Günümüze Felsefe Dergileri: Açıklamalı ve Seçme Bir Bibliyografya Denemesi", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.9 S.17, 2011, s. 435.
Toprak, Zafer, "Psikoloji'den Sosyoloji'ye Türkiye'de Durkheim Sosyolojisinin Doğuşu", Toplumsal Tarih Dergisi, S. 238., Ekim 2013, s. 22.
Tunç, Mustafa Şekip, Bergson ve Manevi Kudrete Dair Birkaç Konferans, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1934.
Yaltkaya, Şerafettin, "Tanzimat'tan Evvel ve Sonra Medreseler", Tanzimat, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
Cumhuriyet Gazetesi, 9 Ekim 1929.
Cumhuriyet Gazetesi, 18 Kasım 1930.
Cumhuriyet Gazetesi, 20 Kasım 1932.
Son Posta Gazetesi, 20 Kasım 1932.
Vakit Gazetesi, 14 Şubat 1931.