1960'lı Yıllar Türk Düşünce Hayatında Kurtuluş Savaşı'nın Anti-Emperyalist Niteliğine İlişkin Tartışmalar

Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşı sonrası başlayan işgallere ve barış için dayatılan Sevres Anlaşması’na karşı verdiği bağımsızlık mücadelesini yürüten kadro, bunun anti-emperyalist bir hareket olduğu hususunu Kurtuluş Savaşı sırasında sıklıkla vurgulamıştır. Türk düşüncesinde ilk olarak 1930’lu yıllarda Kadro dergisi Kurtuluş Savaşı’nın niteliğine ilişkin tezleri gündeme getirmiştir. Savaşın niteliğine ilişkin tartışmaların yeniden konu edinilmesi ise 1960’lı yıllarda olmuştur. Söz konusu yıllarda dünyada ve Türkiye’de sol düşüncenin yükselişe geçmesinin de etkisiyle emperyalizm meselesi incelemelere konu olmuştur. Özellikle 1960’ların ilk yarısında Yön dergisi çevresinde yer alan Kemalist çizgideki düşünürler Kurtuluş Savaşı’nın Batılı emperyalist güçlere karşı verilmiş bir mücadele olduğunu savunurken, solun içinden Kemal Tahir ve İdris Küçükömer gibi isimler ise bu görüşe karşı çıkmışlardır. Bu çalışmada, öncelikle emperyalizme ilişkin tarihsel perspektifte kavramsal bir açıklama yapılmaya çalışılmıştır. Ardından Kurtuluş Savaşı yıllarından başlayarak savaşın anti-emperyalist niteliğine ilişkin öne sürülen tezler ve itirazların, özellikle bu tartışmayı 1960’lı yıllarda ele alan Niyazi Berkes, Doğan Avcıoğlu, Kemal Tahir ve İdris Küçükömer gibi düşünürlerin görüşleri üzerinden bir incelemesinin yapılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Emperyalizm, Kapitalizm, Kemal Tahir, Kurtuluş Savaşı, Niyazi Berkes, Sosyalizm, Türk Düşüncesi, Yön

THE ORDER CONCERNING THE DUTIES, DIVISIONS AND OPERATIONS OF THE SECOND BRANCH

The Order Concerning the Duties, Divisions and Operations of the Second Branch (“İkinci Şu’benin Vezâ’if, Taksîmat ve Muâmelâtı Hakkında Ta’lîmât”) prepared by Presidency of War of the Republic of Turkey on 1 April 1340 [1924] in Ottoman (old Turkish) organizes the duties, organizational structure, its own division of work and activities of the department operating as “Intelligence Branch (İstihbârât Şu’besi)” at that time. As a result of the review of the literature, with the translation of the said order, which is evaluated to be not translated into modern-day Latin Alphabet and even if it was translated it was limited to the use of relevant departments of the state and was not shared with the public, it is aimed to contribute to fill a gap in the literature.

Keywords:

Presidency of War, Turkish General Staff, Second Branch, Intelligence, Order,

PDF

___

Ahmad, Faroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, c. 1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
Avcıoğlu, Doğan, Türkiye’nin Düzeni, Kırmızıkedi Yayınevi, İstanbul, 2015.
Aydemir, Şevket Süreyya, İnkılap ve Kadro, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003.
Benningsen, Alexander A., S. Enders Wimbus, Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliğinde Milli Komünizm, (çev. Bülent Tanatar), Anahtar Kitaplar, İstanbul, 1995.
Berkes, Niyazi, The Development of Secularism in Turkey, McGill University Press, Montreal, 1964.
_________, Batıcılık, Ulusçuluk, Toplumsal Devrimler, Yön Yayınları, İstanbul, 1965.
_________, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1973.
Hobson, A. J., Imperialism: A Study, (second edition in 1905), Cosimo Classics Inc., New York, 2005.
İlhan, Attila, Gazi Paşa, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
İlhan, Attila, Hangi Batı?, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2012.
Kayalı, Kurtuluş, Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
Kıvılcımlı, Hikmet, Emperyalizm: Geberen Kapitalizm, Sosyal İnsan Yayınları, İstanbul, 2007.
Küçükömer, İdris, Batılılaşma ve Düzenin Yabancılaşması, Profil Yayıncılık, İstanbul, 2009.
Lenin, Vladimir İ., Emperyalizm: Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, (çev. Cemal Süreya), Sol Yayınları, Ankara, 2009.
Marks, Karl, Engels, Fredrich, Seçme Yazışmalar-I: 1844-1869, (çev. Yurdakul Fincancı), Sol Yayınları, Ankara, 1995.
Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.
Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri: II. Kitap, A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1989.
Schumpeter, Joseph A., Imperalism and Social Classes, (trans. by Heinz Norden), Meridian Books, Cleveland, 1966.
Tahir, Kemal, Notlar/Batılılaşma, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1992.
_________, Notlar: Osmanlılık/Bizans, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1992.
_________, Notlar: Sosyalizm, Toplum ve Gerçek, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1992.
Tanör, Bülent, Kurtuluş/Kuruluş, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2017.
Turner, Bryan S. (ed.), The Cambridge Dictionary of Sociology, Cambridge University Press, New York, 2006.
Ülken, Hilmi Ziya, Sosyoloji Sözlüğü, MEB Yayınları, İstanbul, 1969.
Williams, Raymond, Keywords: A Vocabulary of Culture and Society, Oxford University Press, New York, 2015.
Zürcher, Erik. J., Turkey: A Modern History, I. B. Taurus, London, 2004.
Avcıoğlu, Doğan, “Sosyalist Cezayir”, Yön, S. 15, 28 Mart 1962, s. 3.
Aydemir, Şevket Süreyya “Milli Kurtuluş Hareketlerinin Ana Prensipleri”, Kadro, sayı. 8, Ağustos 1932, s. 6-12.
Aydemir, Şevket Süreyya (röp.), “Atatürk Kadro’yu Niçin Destekledi?”, Yön, S. 27, 20 Haziran 1962, s. 10-11.
Belge, Burhan Asaf “Faşizm ve Türk Milli Kurtuluş Hareketi”, Kadro, sayı. 8, Ağustos 1932, s. 36-39.
Fırat, Melek, “Orta Doğu’ya İlişkin Gizli Anlaşmalar”, Türk Dış Politikası, c. 1, (ed. Baskın Oran), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
Tellal, Erel, “Lenin-Roy Tartışması”, Türk Dış Politikası (ed. Baskın Oran) c. 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
Tokgöz, Turhan, “Kuva-yı Milliye Devri”, Yön, S. 24, 30 Mayıs 1962, s. 15.