201102

TÜRK HALK OYUNLARINDA KARTAL FİGÜRÜ

Bugün Türkiye’de oynanan halk oyunları içerisinde çok sayıda kartal figürü bulunan ve bizzat kartal adını taşıyan oyun bulunduğu bilinmektedir. Çünkü eski çağlarda yaşayan Türk topluluklarında etkili olan Şaman geleneğinde kartalın, Tanrı’nın elçisi veya temsilcisi olduğu, şamanların ise kartal soyundan türediği düşüncesi hâkimdi. Buna bağlı olarak da Tanrı’ya en yakın olan hayvan; gökteki kuşların kudretli kralı olarak nitelendirilen kartalın, akıncı Türk boylarının sembolü ve kutsal bir avcı kuş olduğuna inanılmaktaydı. Eski Şaman geleneğinde, kartala dair birçok anlatıya ve çeşitli inanmalara bağlı olarak gelişen kartal tasavvuru, Türk kültür dünyasında hem oyunlarda hem de mimari ve güzel sanatlarda estetik biçimde kendini göstermiştir. Kartal hakkındaki bu tür düşünceler sonucunda oluşan inanca göre şamanlar, onun gücünden, kutsallığından ve diğer üstün özelliklerinden yararlanabilmek için merasimlerde ortaya koydukları oyunlarda, kartalı çokça taklit etmişlerdir. Şamanların o eski kartal taklitli oyunları ise bugün Türkiye’deki halay, bar ve zeybek gibi birçok halk oyununda yaşamaya devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Şaman, kartal, halk oyunu, taklit.

It is known that there are a number of folk dances carrying the name of Eagle and Eagle figures in them in Turkey now. There was a belief that, in Shaman tradition in Turkish populations living in old ages and the Eagle was the envoy and repsentative of the God, and that shaman came from the family of Eagle. Depending on this, it was believed that Eagle was the closest animal the God and that it was the most powerful animal in the Sky, so it was qualified as a predator bird and as a symbol of Raider Turkish Tribes. In ancient Shaman tradition, depending on a number of narrations and beliefs as to eagle, the imagination of Eagle indicated itself both in folk dances and in architecture or fine arts in Turkish Culture World. According to the belief occuring in the result of these ideas about the eagle, Shamans imitated eagle in the folk dances performed in the ceremonies in order to be able to make use of its significant features or power, on its holiness or other superior qualities. Those old dances of Shamans have still been living in a number of folk dances such as Zeybek, Bar, and Halay in Turkey.

Keywords:

Shaman, Eagle, Folk dance, imitating.,

PDF

___

And, M. (1983). Anadolu halk dansları ve halk tiyatrosunun özellikle hayvan benzetmeceleri bakımından asya kökenleri. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. III. Cilt. 31-50. Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Basımevi.

Anohin, A. V. (2006). Altay şamanlığına ait materyaller. (çev. Zekeriya Karadavut - Jannet Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.

Attila, O. (1976). Oyun ve türkülerimiz. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. II. Cilt. Ankara Üniversitesi Basımevi.

Aydemir, A. (2013). Kutadgu Bilig ve Divanü Lugati‟t Türk‟te kuşlar. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science - JASSS- 6(1), 27129

Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Bozkurt, F. (1995). Türklerin dini. İstanbul: Cem Yayınevi.

Buluç, S. (1979). Şaman. İslam Ansiklopedisi. XI. Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Çakır, A. (1982). Halk oyunlarımızın adları. Türk Halk Müziği ve Oyunları. Ankara.

Çoruhlu, Y. (1995). Türk sanatında hayvan sembolizmi. İstanbul: Seyran Kitap.

Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Durmuş, İ. (1994). Türklerin kullandığı armalar. Millî Folklor, III. Cilt. 21, 40-44.

Eberhard, W. (1996). Çin’in şimal komşuları. (çev. Nimet Uluğtuğ). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Eliade, M. (1999). Şamanizm. (çev. İsmet Birkan). İstanbul: İmge Kitabevi.

Ergin, M. (1995). Dede Korkut hikâyeleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

Esin, E. (2003). Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

Gazimihal, M. R. (1999). Türk halk oyunları kataloğu. III. Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Harner, M. (1999). Şaman’ın yolu. (çev. Asena Atalay). İstanbul: Dharma Yayınları.

Hoppal, M. (1994). Schamanen und Schamanismus. Ausburg: Pattloch.

Hoppal, M. (2012). Avrasya’da şamanlar. (çev. Bülent Bayram. H. Şevket Çağatay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

İnan, A. (1995). Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Kalafat, Y. (2004). Altay’dan Anadolu’ya Kamizm - Şamanizm. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Memiş, E. (2002). Eski Çağda Türkler. Konya: Çizgi Kitapevi.

Oğultürk, H. (1977). Türk halk oyunlarından zeybek oyunları. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. III. Cilt. 271-280.

Ögel, B. (1972). Türklerde kartal ve kartal arması. Türk Kültürü, 118, 1128-1146.

Ögel, B. (1988). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Öney, G. (1972). Anadolu Selçuklu mimarisinde avcı kuşlar, tek ve çift başlı kartal. Malazgirt Armağanı, TTK. 139-172.

Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. (çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.

Radloff, W. (1994). Sibirya’dan III. (çev. Ahmet Temir). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.

Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

Saralp, P. (1991). Orta Asya bozkırlarından kartal yuvalarına. Efeler - Kökenleri, Eylemleri, Töreleri, Dansları, Giysileri. (haz. Ersal Yavi). 66-81.

Sever, M. (1999). Türk mitolojisinde kuşlar. Millî Folklor, 42, 83-88.

İsimsiz, (2011). Kartalların insana ilham veren yeniden doğuşu. Süper Beyin Dergisi. 20, 57.

Tör, V. N. (1963). Halk oyunlarımız. Yakutiye. IV. 9-11. 302

Tuna, E. (2000). Şamanlık ve oyun. İstanbul: Okyanus Yayıncılık.

Uraz, M. (1992). Türk mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.

Zornickaja, M. J. (2002). Yakut Şamanlarının dansları. Türkbilig. (çev. Metin Özarslan). 18719