Tohâristan’ın Adı, Coğrafyası ve Genel Sınırları

Kadim bir ülke olan Tohâristan, tarihin ilk dönemlerinden itibaren göçebe kavimlerin etkisi altında olan bir yerdir. Öyleki Horasan ve Maveraünnehir bölgesinde güçlü olmak isteyen devletler arasında rekabetin ana merkezi hâline gelmiş ve sürekli olarak bu devletler arasında el değiştirmiştir. Bütün bu mücadeleler ve hareketli bozkır kavimleri bölgenin net sınırlarını belirlemeyi zorlaştırmıştır. Bu bağlamda Tohâristan hakkında çalışma yapmış olan araştırmacıların eserlerini incelediğimiz zaman, bölgenin genel özelliklerinden ziyade sadece Bactria Grek krallığı, ilk dönemler veya Tohârlar’ın kökeni ile sınırlı bir Tohâristan araştırması görmekteyiz. Bu kadim coğrafya hakkında yapılan çalışmalar, genellikle farklı konu başlıkları içerisinde sınırlı bilgiler vermektedir. Temel amacımız, Türk tarihi için önemli bir bölge olan Tohâristan’ın kelime anlamını, bölgenin coğrafi özelliklerini ve genel sınırlarını değerlendirmeye çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Coğrafya, Tohâristan, Türk Tarihi

Name, Geography and Generalborders of Tokharistan

Tokharistan as an ancient country was a region that had been under the influence of nomadic tribes since the beginning of history. Hence, it was the main center of competition between the states that want to be strong in the Khorasan and the Maveranin region. The region was perpetually changed hand among these states. All these conflicts and the active steppe tribes made it difficult to identify certain boundaries of the region. In this context, when we examine the works of researchers who have studied Tokharistan, we see generally a Tokharistan study limited with the Bactria Greek kingdom, the early periods of region or the root of the Tocharian people rather than a study dealing general features of the region. The studies about is this ancient geography, provides limited information in different topics. Main goal of this study is to examine word meaning of Tokharistan, its geographical features and general boundaries where have an important role in Turkish history.

Keywords:

Geography, Tokharistan, Turkish History,

PDF

___

Agacanov, Sergey Grigoreviç, Oğuzlar, (2015), (Çev.:Ekber N. Necef/ Ahmet Annaberdiev), Selenge Yay., İstanbul 2015. Ay, Zahide, Nasır-ı Hüsrev ve Sonrasında Bedehşan İsmailileri (10.-15. Yüzyıllar), İstanbul 2013. Barthold, W, “Badakhshan”, The Encopedia of İslam New Edition, Konınklıjke Brill, Netherlands 2000, I, 851-852. Barthold, W, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (1990), (Çev.: Hakkı Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1990. Barthold, W, Tezkire-yi Coğrâfyây-i Târîhî-yi İrân, (Trc. Hamza Serdâdver), Tahran 1358 hş. Bosworth, C. E, “Tukharistan”, The Encopedia of İslam New Edition, Konınklıjke Brill, Netherlands 2000, X, 601. Chavannes, Edouard, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, (Çev.: Mustafa Koç), Selenge Yay., İstanbul, 2013. Chavannes, Édouard, Documents sur les Tou-Kıue (Turcs) Occıdentaux, Librairie d’Amérique et d’Orient Adrien Maisonneuve, Paris 1903. Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battuta Seyahatnamesi, (2004), (A. Sait Aykut), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2004. Ebûl Fidâ, Ebü’l-Fida Coğrafyası (Takvîmu’l Buldân), Çev.: Ramazan Şeşen), Yeditepe Yay., İstanbul 2017. Ebûl Fidâ, Takvîmu’l Buldân, (Trc. Abdulmuhammed Âyetî) Tahrân 1349 hş. Ekrem, Erkin, Hsüan-tsnag Seyahatnamesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003. Esin, Emel, “Tohâristan Yabgu’ları, Türk-Şahi’ler, Şul’(Çöl) Türkleri Devletleri”, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü, Tarihte Türk Devletleri I, (205-223), Ankara Üniversitesi Basım Evi, Ankara 1987. Esin, Emel, Tabarı’s Report on the Warfare with the Türgis and the Testimony of Eıghth Century Central Asian Art, CAJ, XVII, nu, 2-4, 1973. Hemdâni, Ali Kerim, “Tohâristân”, Dânişnâme-yi Bozorg-i İslâm, XIV, Şomâre-yi Makâle 5813, Kitâbhâne-yi Medrese-yi Fekâhat (lib. eShiar. ir) https://tr.wikipedia.org/wiki/Tahar,(14.09.2017/11:45) Hudûd al-‘Âlem ‘The Regıons Of The World’, (Çev.: V. Minorsky), Prınted At The Unıversıty Press Oxford, Fothe Trustees Of The ‘E. J. W. Gıbb Memorıal, Oxford 1937. İbn Havkal, 10. Asırda İslam Coğrafyası, (Çev.: Ramazan Şeşen), Yeditepe Yay., İstanbul 2014. İbn Hurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, (Çev. : Murat Ağarı), Kitabevi, İstanbul 2008. İstahrî, Ebû İshâk İbrâhim, Mesâlik ve Memâlik, Neşr. İreç Afşâr, İntişârat-i İmî ve Ferhengî, Tahrân 1368 hş. İstahri, Mesâliku’l-Memalik (Ülkelerin Yolları), (Çev.; Murat Ağarı), Kitabevi Yay., İstanbul 2015. Kamal Ad-Din, Shams Ad-Dins, The Hıstorıcal Geography Of Southern Soghd And Tokharıstan In Arabıc Textual Sources Of 9th. Begınnıng Of 13th Centurıes, Uzbek Academy of Sciences Institute of Oriental Studies named after Abu Rayhan Beruni, Taşkent 1996. Kitapcı, Zekeriya, İlk Müslüman Türk Hükümdar ve Hakânları, Yedikubbe Yay., Konya 2004. Konukçu, Enver, Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Atatürk Üniversitesi Yay., Ankara,1973. Köprülü, F., “Ribât”, Vakıflar Dergisi, 2, 1942, 267-278. Marguart, Josef, Eranşahr, (Trc. Meryem Mir Ahmedî) İntişârât-i İttilâât, Tahran 1373 hş. Muhammed b. Ahmed el-Mukaddesi, İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Taksim), (Çev.: D. Ahsen Batur), Selenge Yay., Ankara 2015. Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, II, TTK Yay., Ankara 2015. Rohi, Uighur .M, “The Original Home Of The Tokharıans”, Buddha Prakash (Ed.), Pracı-Jyotı Digest Of Indological Studies, (ss.103-105), Instıtute Of Indıc Studies Kurukshetra University Press, Kurukshetra 1996. Salman, Hüseyin, “Tohâristan”, İslam Ansiklopedisi, MEB Basımevi, İstanbul 1986, 12/1, 394-395. Saray, Mehmet, “Bedahşan”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1992, 291-292. Si-yu-ki Buddhist Record Of The Western World Hsüan Tsang (A.D.629), (nşr.: Samuel Beal), Trübner’s Oriental Series, Londra 1884. Strange, Le, The Land of The Eastern Caliphate, Cambridge at the University Press, Cambiridge, 1905. Şeşen, Ramazan, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK Yay., Ankara 2001. Tezcan, Mehmet, Kuşanlar Tarihi (Yüeh-chih’lardan Kuşanlara), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1996. Togan, Ahmet Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihi’ne Giriş, Enderun Kitapevi, İstanbul 1981. Uslu, Recep, Hicrî I-II. Yüzyıllarda Horasan Tarihi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1997. Vatlers, Thomas, On Yuan Chwang’s Travels in Indıa 629-645. A.D, Oriental Transl. Fund, N.S., XIV, London 1904. Yıldırım, Kürşat, Çin Kaynaklarına Göre Türkistan Şehirleri, Ötüken Yay., İstanbul 2013. Zekeriya b. Muhammed Kazvînî, Âsar-ı el-Bilâd ve Ahbâr-i el- Ebâd, (Trc. Mîrzâ Cihângîr-i Kâçâr) Tahrân 1373 hş.