KUTADGU BİLİG'DE ÖZEL ADLAR

Kutadgu Bilig, zengin bir söz varlığına sahiptir ve bu söz varlığının bir bölümünü de özel adlar oluşturmaktadır. Yazarın metin bağlamında türlü amaçlarla yer verdiği özel adlar incelendiğinde farklı gruplardan pek çok sözcüğün değişen sıklıklarla ve yazma nüshalara göre değişebilen biçimlerle kullanıldığı görülür. Bu kapsamdaki örnekler arasında, eserdeki ana ve yardımcı kişilere ek olarak türlü hükümdar, peygamber, halife, bilgin, efsanevi kahraman vb.'ye ilişkin kişi adları; şehir, ülke, bölge için kullanılan yer adları; gezegen, yıldız, burç adları; kavim, ulus, boy adları; eser adları; dil adları; din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözcükler, ayrıca başta Tanrı ve İslam peygamberiyle ilgili olmak üzere kimi özel adları karşılayan sözcükler ya da sözcük grupları yer almaktadır. Bu çalışmada, Kutadgu Bilig'deki özel adlar ve özel ad işlevli sözcükler belirlenmiş, sınıflandırılmış; bu sözcüklerin karşıladığı kavramlar, farklı nüshalardaki biçimleri, kullanım sıklıkları, belirleyici özellikleri, metindeki işlevleri ve metne katkı sağlayan türlü özellikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca belirlenen örneklerin eserde işlenen konuyla, eserin oluştuğu kültürel ortamla bağları incelenmiştir. Çalışmada; özel adların eserdeki türlü anlamsal, yapısal ve işlevsel özellikleri çıkarılmıştır.

PROPER NOUNS IN KUTADGU BİLİG

Kutadgu Bilig has a rich vocabulary and proper nouns comprise one part of this vocabulary. When proper nouns that writers include for a variety of reasons in context of text are examined it seen that lots of words from different groups are used with changeable forms according to fluxional frequencies and manuscripts. Among the examples within this scope in addition to main and supporting characters in composition, personal names related to variety of emperor, prophets, khalifa, scholar, legendary hero etc.; names of place used for city, country, region; names of planet, star, horoscope; names of tribe, nation, clan; names of manuscripts; names of languages; names of religion and sect in addition to words used for the members of those plus especially about God and Islam prophets there are some words and word groups describing proper nouns. In this study, proper nouns and words functioning as proper nouns in Kutadgu Bilig are identified and classified; also it is discoursed about concepts describing these words, forms in different copies, frequency of occurrence, determinant attributes , functions and variety qualities contributing to text. Additionally, it is viewed the specified examples' bindings between the topic in the text and cultural setting that the text has arisen. Variety of semantic, structural and functional qualities of proper nouns has been found out in this study.

PDF

___

Ağca, H. (2004). İrem bağı. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. 3, s. 399, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 289.
Akarsu, B. (1998). Wilhelm von Humboldt'da dil-kültür bağlantısı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Aksan, D. (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları: 217.
________ (1990a). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 439.
________ (1990b). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 439/3.
________ (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
Arat, R. R. (1979a). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 458.
________ (1979b). Kutadgu Bilig III İndeks (Haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 47, Seri: IV - Sayı: A12.
________ (1991). Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: II. Dizi - Sa. 20d.
Ata, A. (2007). Türk Dilinde Esma-yı Hüsna. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I 24-29 Eylül 2000, s. 131-153, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 856/1.
"yaltrık (KB yıldrık) 'as a star name. prob. Procyon' _____ yaltrı- 'shining, a shining object'" (Clauson, 1972: 922).
"yaşuk (KB yaşık) 'is a commoner word for sun...' _____ yaşu- 'brigt, gleaming; brightness, gleam...'" (Clauson, 1972: 977).
"Küsemiş 'personel name' _____ küse- 'to wish, desire, long for...'" (Clauson, 1972:749).
"Ögdülmiş 'the name one of the principal characters in KB' _____ ögdil- 'to be praised'" (Clauson, 1972: 104).
Aydın, E. (2012). Eski Türk Yer Adları, Eski Türk Yazıtlarına Göre. Konya: Kömen Yayınları: 88.
Barthold, W., Köprülü, M. F. (2004). İslâm Medeniyeti Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları: 596.
Bayat, F. (2011). Kutadgu Bilig'de Orta Çağ Dünya Modeli. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009, s. 87-96, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1043.
Bolay, S. H. (1988). "Âdem", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 1, s. 358-363, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Bombaci, A. (1953). Kutadgu Bilig Hakkında Bazı Mülahazalar. 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı (Mélanges Fuad Köprülü), s. 65-75, İstanbul: Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, Ely House, London.
Çakan, İ. L. (1991). "Atik", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 4, s. 64, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Dankoff, R. (2015). Kutadgu Bilig'in Metin Sorunları (Çev. E. Uçar). Dil Araştırmaları, 16, 269-286.
DİA (1998). "Haydar", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, s. 24, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Dilâçar, A. (1988). Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 340.
Ercilasun, A. B. (2008). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları: 603.
Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk Giriş-Metin- Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1120.
Fayda, M. (1995). "Faruk", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 12, s. 176-177, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Genç, R. (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, VIII. Dizi, Sayı 20.
Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual.
Günay, Ü., Güngör, H. (2009). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dinî Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
Güz, N., Huber, E., Senemoğlu, O. ve Öztokat E. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (Berke Vardar yönetiminde). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 638.
Harman, Ö. F. (2000). "İrem", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, s. 443, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
___________ (2003). "Lokman", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, s. 205-206, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
___________ (2007). "Nûh", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 33, s. 224-227, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
İnan, A. (1991). Yusuf Hâs Hâcib Ve Eseri Kutadgu Bilig Üzerine Notlar. Makaleler ve İncelemeler II. Cilt, s. 39-52, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: VII. Dizi - Sa. 51.
Karaağaç, G. (2001). Özel Ad Bilgisi. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 593, 520-525.
Karagöz, İ. (2010a). "Kerîm (Ekrem, Zü'l-İkrâm)", Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 372-373, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 589.
___________ (2010b). "Rab", Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 541-542, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 589.
Karaman, F. (2010). "Hakka'l-Yakîn", s. 220-221, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 589.
Kaya, M. (2000). "İskender", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, s. 555-557, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Kırca, C. (1998). "Âd", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 1, s. 333-334, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Korkmaz Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 575.
Ocak, A. Y. (1989). "Alevî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, s. 368-369, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Oğraş, R. (2004). "Hatâ", Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. 3, s. 254-255, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 289.
Okuyucu, C. (2004). "Habeş", Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. 3, s. 138-139, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 289.
Önler, Z. (2002). Kutadgu Bilig'de İktidar Kavramı Ve Siyaset Anlayışı. Türkler, C. 5, s. 179- 186, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
________ (2004). Kutadgu Bilig Üzerine Notlar. Türk Dilleri Araştırmaları, 14, 79-94.
Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları: 20.
Pultar, M. (2007). Yıldız Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sertkaya, A. G. (2011). Kutadgu Bilig'in İngilizce Çevirileri. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009, s. 461-470, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1043.
Sertkaya, O. F. (2004). Kutadgu Bilig'deki Dörtlükler Üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları, 14, 57-66.
Şen, S. (2011). Kutadgu Bilig'de Geçen Çomak "Müslüman" Sözü Üzerine. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009, s. 479- 483, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1043.
Şener, H. İ. (2001). "Kârun/Edebiyat", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 24, s. 520, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Taş, İ. (2009). Kutadgu Bilig'de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 984.
Taşağıl, A. (1998). "Hoten", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 18, s. 251-253, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Tekin, T. (1989). XI. yüzyıl Türk Şiiri, DìvÀnu LuŞÀti't-Türk'teki Manzum Parçalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 541.
Tezcan, S. (1981). Kutadgu Bilig Dizini Üzerine. Türk Tarih Kurumu Belleten, XLV/2, 178, 23- 78.
Tokel, D. A. (2006). "Şeddâd", Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. 5, s. 382-383, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 289.
Topdemir, H. G. (2007). "Öklid", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34, s. 24-25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Turan, F. (2011). Kutadgu Bilig'de Sunulan Dünya Görüşünün Kaynakları. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009, s. 553- 563, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1043.
User, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Konya: Kömen Yayınları: 32.
Uzun, M. (2003). "Lokman/Türk edebiyatı", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, s. 206-208, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Yavuz, K. (2011). Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig Üzerine Bazı Dikkatler. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009, s. 615- 632, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 1043.
Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi: 331.