AZERBAYCAN EĞİTİMCİLERİNDEN İSMAİL BEY GUTGAşıNLı VE AVRUPA ETKİSİNDE YAzıLAN İLK HİKAYESİ: REŞİT BEY VE SAADET HANIM
Kültürler ve edebiyatlar arası karşılıklı ilişkilerin güçlendiği ve hızlandığı bir dönem olan XIX. yüzyıl, Azerbaycan edebiyatının da mahalliliğin kalıplarını kırdığı, bir ölçüde de olsa dünya edebiyatına uyum sağlama sürecine girdiği bir devre olmuştur. XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Azerbaycan'da daha yeni bir aydın nesil yetişmiş, kültür hayatının bütün alanlarında bir ilerleme ve gelişme yaşanmıştır. Yenileşen hayatla birlikte belli bir değişime uğrayan insanlar, edebiyatı da yeni şekil ve yeni tarzlara zorlamış, böylece Azerbaycan edebiyatında nesir türünde yeni bir çığır açılmıştır. İsmail Bey Gutgaşınlı, bu yeniliğin ilk temsilcilerinden olmuştur. Yazarın Varşova'da askeri hizmetteyken kaleme aldığı "Reşit Bey ve Saadet Hanım" isimli eseri kahramanlarının ruhsal ıstıraplarının yanı sıra onların sosyal hayatla, yaşanılan zamanla, toplum içerisinde karşılaştıkları problemlerle ilgili duygu ve düşüncelerini yansıtmaya önem vermiştir. Yazar, eserde toprağa ve tabiata bağlılığı motif olarak kullanmıştır. Hem Doğu hem de Batı kültürüne vâkıf olan yazar, kendi kahramanlarının şahsında bu iki Farklı kültür sisteminin olumlu yönlerinin sentezine çaba göstermiştir. Eser, Azerbaycan edebiyatında realizme bağlı bir şuurun uyanmasında ilk rolü oynadığından önem taşımaktadır.
İsmail Bey Gutgaşınlı, the one of the Azerbaijan Educators and His First Story Under the EFFect of Europe: Reşit Bey and Saadet Hamm
l9th century was period during whichmutual relations among cultures and literaturesbecame strong and accelerated, and was sessionthat Azerbaijani literature broke the patterns ofregionalism, adapted to world literature in somedegree. In the first quarter of l9th century, newgeneration of intellectuals grew, progress anddevelopment occurred in all areas of Cultural lifein Azerbaijan. Changing people due tomodernized life, forced literature to get newshape and new styles, thus new way opened inprose genre of Azerbaijani literature. İsmail BeyGutgaşınlı was one of the first ambassadors ofthis newness. Author attach importance to showmental anguishes, feelings and thoughts aboutproblems in social life of characters in his literarywork "Reşit Bey ve Saadet Hanım" that authorwrote in Warsaw during his military service.Author used commitment to soil and nature asmotif. The author who has grasp of botheastern and western culture, made effort tosynthesize the positive sides of this two dili'erentcultural systems in the personality of hischaracters. The work is important, For it playedthe first role in the rise of consciousness boundto realism in Azerbaijani literature.
___
- ABUŞOV, E. Bir Daha İsmail Bey Gutgaşınlı Hakkında. Galibiyet Gazetesi, 23 Ağustos, 1975.
- Hacı lsmayıl Bey Gutgaşınlı, Eserleri. Bakı: Lider Yayınları, 2005.
- lsmayılbey Gutgaşınlı, Reşid Bey ve Saadet Hanım, Bakı: Gençlik Yayınları, 1988.
- MÜMTAZ, S. "Reşid Bey ve Saadet Hanım" Hikâyesi Mulıarriri Gutgaşınlı İsmayıl Bey'in Hayatı, Edebiyat Gazetesi, Temmuz, 1938.
