1980-1983 Yılları Arasında Türkiye’de Basın ve Sanat Hayatı

Türkiye’nin siyasi tarihinin dönüm noktalarından biri 12 Eylül 1980 darbesidir. 1980-1983 yılları arasında devam eden darbenin sıkıyönetim uygulamaları Türkiye’nin son 38 yılına doğrudan tesir etti. Zira darbe Türkiye’nin her alanında değişim ortaya çıkardı. Bu alanlardan biri de kuşkusuz basın-sanattır. Askeri hükümetin kararları ve uygulamaları basın kuruluşlarını, sanat ve kültür kurum ve kuruluşlarının faaliyetlerini yönlendirmeyi amaçlamıştır. Basın kanunu başta olmak üzere getirilen yasal değişiklikler, sinema, tiyatro, opera-bale alanlarında faaliyet yürüten insanların işten el çektirilmesine, kurumların kapatılmasına ve birçok faaliyetin engellenmesine yol açmıştır. Ayrıca sansür ve yasaklar nedeniyle uzun yıllar basın ve sanat hayatı darbenin çizdiği sınırların dışına çıkamamıştır. Çalışmamızın amacı 1980 Askeri Darbesi’nin üç yıl süren sıkıyönetim uygulamalarının basın ve sanat hayatına etkisini irdelemektir.

Anahtar Kelimeler:

1980 Darbesi, Türk basını

The Press and Life of Art in Turkey Between 1980-1983

One of the political cornerstones in Turkish history is the September 12 Coup in 1980. The ongoing impact of the implementation of martial law in the years 1980-1983, has had a direct impact on Turkey in the last 38 years. In fact, the coup led to several changes in different fields in Turkey. One of them is surely the fields of press and art. The decisions of the military government directed the activities of the institutions related to press, art and culture. Primarily the new press laws and the new arrangements related to cinema, theatre and opera stopped activities of all those people who engaged in these fields, closed the institutions and blocked several operations. In addition, for many years due to press censorship and bans and artistic life is not deviate from the boundaries drawn by the coup. The aim of our study was to press the 1980 military coup three years of martial arts practice and examine the effects of life.

Keywords:

The 1980 Coup, Turkish press,

PDF

___

TC. Resmi Gazete, Sayı: 13548, 14.07.1970. TC. Resmi Gazete, Sayı: 13965, 23.09.1971. TC. Resmi Gazete: Sayı: 7234, 16.06.1949. T.C. Resmi Gazete, Sayı: 17103, 12.09.1980. TC. Resmi Gazete, Sayı: 17112, 21.09.1980. TC. Resmi Gazete, Sayı: 17874, 20.11.1982. Milli Birlik Komitesinin Tebliğleri, T.C. Resmi Gazete, Sayı: 10515, 30.05.1960. 1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanunu, T.C. Resmi Gazete, Sayı: 13837, 15.05.1971. Devlet Opera ve Balesi Strateji Planı (2013-2017), Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü, http://www.sp.gov.tr Erişim tarihi, Nisan, 2018. Başbakan Atanmasına Dair işlem, T.C. Resmi Gazete, Sayı:17112, 20.09.1980. “Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu Kuruluş ve Görev Yönetmeliği”, T.C. Resmi Gazete, Sayı: 17123, 02.10.1980. Kültür İstatistikleri, 1980, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1983. Kültür İstatistikleri 1981, 1982, 1983, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1985. Milli Güvenlik Konseyi’nin Bir Numaralı Bildirisi, T.C. Resmi Gazete, Sayı: 17103, 12.09.1980. Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi “Gazetecilik”, Türk Basının Doğuşu ve Gelişimi, Ankara, 2008. İstatistikî Göstergeler 1923-2012, Ankara, 2013. Türkiye Büyük Millet Meclisi Darbe ve Muhtıraları Araştırma Komisyon Raporu, TBMM, Ankara, 2012.

Telif Eserler Altunç, Beyza, Türkiye’nin Ortak Film Yapım İlişkileri ve Eurimages, Ankara, 2008. Alço, Pınar, “Sinema ve Müzik; Kısa Tarihsel Bir Bakış”, İdil Dergisi, Cilt 2, Sayı 7. Ağaoğlu, Adalet, Fikrimin İnce Gülü, Everest Yayınları, İstanbul, 2015. Behrengi, Samed, Küçük Kara Balık, Can Yayınları, İstanbul, 2016. Bila, Hikmet, CHP-1919 -1999, Doğan Kitap, İstanbul, 1999. Birand, Mehmet Ali, 12 Eylül Belgeseli, 1998. Boztepe, Veli, 1960 ve 1980 Darbelerinin Türk Siyasal Sinemasına Etkileri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı Radyo Televizyon Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007. “Bir gecede değişimin adı: 12 Eylül Darbesi”, http://www.cnnturk.com/ Erişim Tarihi: Nisan, 2018. Cemal, Hasan, Tank Sesiyle Uyanmak 12 Eylül Günlüğü, İstanbul, 2004. Çıtak, Şerife Özgün, 1980 Askeri Darbesinin Yazılı Magazin Basınındaki Yansıması ve Basının Magazinleşmesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2007. Elmas, Kurban, “İletişim Demokrasi-Demokratik İletişi Türkiye’de Medya Mevzuat Politikalar Aktörler”, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı, 2011. Hafızoğulları, Zeki, “Kamu Yayıncılığı ve TRT Kurumu”, Ankara Barosu Dergisi, 2003. İlbuğa, Emine Uçar, “12 Eylül Askeri Darbesinin Günümüz Sinemasına Yansımaları Bornova Bornova ve Çoğunluk Film Örnekleriyle”, Felsefe ve Toplumsal Bilimler Diyaloglar Dergisi, Sayı 1. İlhan, Atilla, Böyle Bir Sevmek, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2016. Kısakürek, Necip Fazıl, Vatan Dostu Sultan Vahidettin, Büyük Doğu Yayınları, 2013. Kür, Pınar, Yarın Yarın, Everest Yayınları, İstanbul, 2013. Kuyucu, Mihalis, “Türkiye’de Özel Radyo Yayıncılığı: Ulusal Ölçekte Yayın Yapan Özel Radyo Kanallarının Yapıları Üzerine Bir Araştırma”, Global Media Journal, Sayı 7, 2013. Karadoğan, Ali, Şerif Gören Sineması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo TV ve Sinema Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1999. Konur, Tahsin, “Cumhuriyet Döneminde Devlet Tiyatro İlişkisi”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 31 Sayı: 1. 2, 1987. Kantarcıoğlu, Selçuk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümet Politikalarında Kültür, Ankara, 1999. Maktav, Hilmi, “Türk Sinemasında 12 Eylül”, Birikim Dergisi, Sayı 138, 2000. Nesin, Aziz, Zübük, İstanbul, 2005. Özgen, Murat,“1980 Sonrasında Türk Medyasında Gelişmeler ve Magazinleşme Olgusu”, 2nd International Symposium, Communication in the Millenium: A Dialogue Between Turkish and American Scholars, Sayı 1, İstanbul, 2004. Öymen, Altay, “12 Eylül'ün kapattığı¬ 17 partiden biri”, Radikal, 25.05.2013. Öztürk, Naz, İçöz; Şinasi, Fethi, Ergün, “24 Ocak Kararları Neo-Liberal Politikalar ve Türkiye’nin Tarımı” Pamukkale Üniversitesi Dergisi, ½ 2008. Öztürk, Vildan, Türkiye’de 1980-2000 yılları Arasındaki Gazete İlanlarında imaj Kavramı; Merkez Medya Bağlamında Değerlendirilmesi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012. Özkan, Zühal Çetin, ” Günümüz Türk Sineması’nın Dünya Sinemasındaki Yeri”, Journal of Azerbaijani Studies, Vol,12, No.1-2, Azerbaijani 2009. Özön, Nijat, Sinema Uygulayımı; Sanatı-Tarihi, İstanbul, 1985. Özhancı, Elif, “Türkiye’de Opera, Bale ve Devlet Opera ve Balesinin Evrimselliği”, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 29, 2009. Özgentürk, Işıl, Kuş Ne Yana Öter, Özyürek Yayınevi, İstanbul, 2008. Özgüç, Agâh, 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Türk Sineması, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1993. Salihpaşaoğlu, Yaşar, Türkiye’de Basın Özgürlüğü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 2007. Şeker, Mustafa, Yerel Gazeteler, Konya, 2007. Şeker, Mustafa, "Tiraj Sorunu", Bir Sorun Olarak Gazetecilik, Konya, 2007. Türkiye Cumhuriyet Tarihi II, Ankara, 2012. Yıldız, Ferhat, Türk Anayasa Hukukunda Basın Özgürlüğü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2012, Ankara. Yıldırım, Zafer, “Basın Özgürlüğü ve 12 Eylül Müdahalesinde Ordu Basın İlişkisi” Mevzuat Dergisi, Sayı: 103, Yıl 2006. Yücel, Can, Rengârenk, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2011.

Gazete ve Dergiler Milliyet 21.02.1982. Milliyet Sanat Yeni Dizi, Sayı:57, Ekim 1982.

İnternet Kaynakları http://www.cso.gov.tr/, Erişim Tarihi: Nisan, 2015. http://devtiyatro.gov.tr/ Erişim Tarihi: Nisan, 2015. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa82.htm, Erişim Tarihi: Nisan, 2015. http://www.aljazeera.com.tr/, Erişim Tarihi: Nisan, 2015. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/9782122.asp, Erişim Tarihi: Nisan, 2015. http://film.iksv.org/tr/film/2816, Erişim Tarihi: Nisan, 2015. http://www.altinportakal.org.tr/arsiv/gecmis-oduller/1980, Erişim Tarihi: Nisan, 2015. http://www.altinportakal.org.tr/arsiv/gecmis-oduller/1981, Erişim Tarihi: Nisan, 2018. http://www.imdb.com/event/ev0000147/1982, Erişim Tarihi: Nisan, 2018. http://www.altinportakal.org.tr/arsiv/gecmis-oduller/1982, Erişim Tarihi: Nisan, 2018. http://www.turksinemasi.com/1981-1990/, Erişim Tarihi Nisan, 2018. http://www.altinportakal.org.tr/arsiv/gecmis-oduller/1983, Erişim Tarihi: Nisan, 2018. http://www.iksv.org/tr/hakkimizda/tarihce, Erişim Tarihi: Nisan: 2018. http://film.iksv.org/tr/arsiv/festivalarsivi/97/2389, Erişim Tarihi: Nisan, 2018. http://www.beyazperde.com/haberler/filmler/haberler-16247/, Erişim T. Nisan, 2018. https://www.basbakanlik.gov.tr/Forms/_Global/_Government/pg_CabinetHistory.aspx, Erişim Tarihi: 08.05.2018.