Beşiktaş Muhafızı Müşir (Yedi-Sekiz) Hasan Paşa Hayatı Ve Askerî Faaliyetleri

Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında İstanbul Beşiktaş’taki saraylarda ikamet eden padişahlardan Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid döneminde karakol muhafızlığı yapan, Beşiktaş’ın emniyetinden sorumlu Müşir Hasan Paşa’yı ele almaktadır. Hasan Paşa’nın doğduğu şehir Çorum’dan, vefat ettiği İstanbul Beşiktaş’a kadar olan siyasi ve sosyal süreçler çalışmada anlatılmaya ve ayrıca Hasan Paşa’nın bilinmeyen yönleri de ortaya konulmaya çalışılmıştır. Paşa hakkında yazılan ancak akademik bir dayanağı olmayan konulara da çalışmada yer verilmiştir. Hasan Paşa, vefat ettikten ve II. Abdülhamid tahtan indirildikten sonra da gündem olmaya devam etmiştir. Paşanın, Beşiktaş Barbaros Hayrettin Paşa Haziresinde bulunan türbesinin kaldırılması ve mezarının taşınması için İttihat ve Terakki mensupları çalışmalara başlamış, bu konu ile ilgili 1915 yılında Padişah Mehmet Reşad, Sadrazam Mehmet Said Paşa ve Evkaf Nazırı Hayri’nin imzaladığı bir irade çıkmıştır. Ayrıca, paşanın yaşadığı dönemde, Osmanlı arşiv kaynaklarında ve literatürde 1940’lı yıllara kadar “Beşiktaş Muhafızı” tabiri kullanılmasına rağmen, daha sonraki süreçte “Yedi-Sekiz” lakabının kullanılması araştırma konumuz olmuştur.

The Life and Military Activities of Mushir (Marshall) Hassan Pasha (the Seven-Eight), the Guard of Beşiktaş

This study concerns Mushir (Marshall) Hassan Pasha, who officiated as a police-station guard, being responsible for the security of Beşiktaş, during the periods of Sultan Abdulaziz and Abdulhamid the Second, of those sultans that lived in the palaces in Beşiktaş, Istanbul, during the final century of the Ottoman State. The study also deals with the political and social processes from the City of Çorum, where Hassan Pasha was born, to Beşiktaş, Istanbul, where he died, as well as the unknown traits of Hassan Pasha. Furthermore, the study includes some issues that were written - but lack an academic basis - about Hassan Pasha. In fact, Hassan Pasha remained on the agenda even after he had passed away and Sultan Abdulhamid the Second had been dethroned. The members of the Committee of Union and Progress took steps in direction for the demolition of the Pasha’s tomb in the Hazirah (Burial Area) of Hayreddin Barbarossa Pasha in Beşiktaş and the removal of his grave to another place, in which respect, a decree was found, which had been signed in 1915 by Sultan Mehmet Reshad, Grand Vizier Mehmet Said Pasha and the Minister of Foundations, Hayri. What is more, that although the term ‘Guard of Beşiktaş’ had been used for Hassan Pasha during his life as well as in the Ottoman archival resources and literature until 1940’s, the title ‘the Seven-Eight’ began to be used for him in the later process was a subject of our research.

Keywords:

Guard of Beşiktaş, Çırağan Incident, Abdulaziz, Abdulhamid II, police station Mushir (Marshall).,

PDF

___

Akbayar, N. (1998). “Tarih İçinde Beşiktaş Osmanlı Dönemi”. Akbayar, N. (Ed.), Dünden Bugüne Beşiktaş (ss. 25) içinde. İstanbul: Beşiktaş Belediyesi Beltaş A. Ş. Yayınları.
Aksun, Z. N. (1994). Osmanlı Tarih Osmanlı Devleti’nin Tahlili, Tenkitli Siyasî Târihi (IV). İstanbul, Ötüken Neşriyat.
Akşit, İ. (2014). İstanbul Sarayları, Kasırları, Köşkleri ve Yalıları. İstanbul: Akşit Kültür ve Turizm Yayıncılık.
Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Özgül, (1991). M. K. (Haz.). İstanbul: Acar Matbaacılık.
Ali Said, (1994). Saray Hatıraları Sultan Abdülhamid’in Hayatı, Galitekin, A. N. (Haz.). İstanbul: Nehir Yayınları.
Aslan, M. (2007). “Kastamonulu Hattatlar”. Turkish Studies International Peridiodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2 (4), 144-160.
Belge, M. (1997). Boğaziçi’nde Yalılar, İnsanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Birbudak, T. S. (2013), “Osmanlı Basınında Mahmud Şevket Paşa Suikastı”. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (65), 69-94.
Birinci, İ. (1972). “Türkiye’de Eski Zaptiye Kumandanları”. Hayat Tarih Mecmuası, 1 (5), 59-62.
Bornovalı, S. (2018). Boğaziçi’nin Tarih Atlası. İstanbul: Timaş Yayınları.
Boydak, F. Ş. (2016). “Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphenesi’ndeki Anadolu Selçuklu Cildleri Ve Mücellidleri”. Z. Işık (Ed.), Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 511-536) içinde. (I). Çorum.
Bumin, A. (1951). “Yedi Sekiz Hasan Paşa’ya Ait Fıkralar”. Tarih Dünyası, 3 (25), 1113.
Çağlayan, M. (2020/5). “Beşiktaş’ın 19. Yüzyıldaki Kentsel Dönüşümüne Bir Bakış”. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, (1), 33-52.
Çavdır, N. (2016). “19. Yüzyıl Ortalarında Çorum Sancak Merkezinde Nüfus Ve Ekonomi”, Z. Işık (Ed.), Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 577-594), (II). Çorum.
Çetin, M., “Nikferli Yedi Sekiz Hasan Paşa”, Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, Özel Sayı, (44), 4-17.
Çınılı, O. (1947). “Beşiktaş”. İstanbul Şehir Üniversitesi, Taha Toros Arşivi, Dosya No: 41, 001500896006.
Çoker, F (1994). Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Kültür Yayınları Tarih Dizisi.
Çuluk, S. (2018). “Osmanlıların Unuttuğu Büyük Türk Denizcisi Barbaros Hayreddin”. Tarih Dergisi, (55), 30-41.
Danişmend, İ. H. (1961). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, (IV). İstanbul: Türkiye Yayınları.
Demiroğlu, F. (1955). Abdülhamid’e Verilen Jurnaller. İstanbul: Tarih Kütüphanesi Yayınları.
Eldem, S. E. (1979). Boğaziçi Anıları Reminiscences Of The Posphorus. İstanbul: Çeltüt Matbaacılık Kollektif Şirketi.
Ekimoğlu, M. (1970). Boğazın Anadolu Sahili Yalıları. (Yayımlanmanış Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi.
Erdenen, O. (1993). Boğaziçi Sahilhaneleri 1 (Beykoz - Anadoluhisarı). İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları.
Erkoç, E. (2015). Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa ve Bir Devrin Hikâyesi. Çorum: Salmat Basım Yayım.
Felek, B. (1977). “Saltanat Devrinin Meşhur Simaları”. İstanbul Şehir Üniversitesi, Taha Toros Arşivi, Dosya No: 21, 001517716006.
Gazi Ahmet Muhtar Paşa (1996). Anılar 2 Sergüzeşt-i Hayatım’ın Cild-I Sanisi.
Akbayar, N. (Sd.), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
Genim, M. S. (2012). Konstantiniyye’den İstanbul’a XIX. Yüzyıl Ortalarından XX. Yüzyıla Boğaziçi’nin Anadolu Yakası Fotoğrafları, (III). İstanbul: Mas Matbaacılık A.Ş.
Gör, E. (2015). II. Abdülhamid’in Hafiye Teşkilatı Ve Teşkilat Hakkında Bir Risale Örneği: “Hafiyelerin Listesi”.İstanbul: Ötüken Yayınları.
Gör, E. (2019). Abdülhamid Döneminde İstihbarat Mutlakiyetten Meşrutiyete Haber Alma Faaliyetleri 1876-1909. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Hafız Mehmet Bey, (1978). Sultan Abdülaziz Han, Koçak, Y. (Haz.). İstanbul: Sebil Yayınevi.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, Sayısal Arşiv ve e-kaynaklar, nr: 005082.
İşler, N. (2019). “20. Yüzyıl Dîvân Şâiri Hattât Suûdü’l-Mevlevî ve Dîvânı (Zâdegân)”, İlahiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 53-90.
İzzet Ziya, (2018). Saraydan Hatıralar. Birinci, A; Yiğit, Y. (Haz.). İstanbul: Kopernik Yayınları.
Kırdar, L. (1947). Yenileşen İstanbul 1939 Başından 1947 Sonuna Kadar İstanbul’da Neler Yapıldı?. İstanbul: İstanbul Belediye Matbaası.
Kırımî-zâde Mehmet Neş’et Efendi, (2008). Sultan İkinci Abdülhamîd Han’a Takdim Edilen Jurnallerin Tahkîk Raporları. Erkan K., Gündoğdu R., Temiz A. (Haz.). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
Kırmızı. A. (2012). “Sultan II. Abdülhamid’in Kişiliğinde Süreklilik ve Kopuş”, Yılmaz, C. (Ed.). Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi (ss. 17-30) içinde. Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları.
Küçük, C. (1993). “Çırağan Vak’ası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (VIII, 306-309). İstanbul, Ali Rıza Baskan Güzel Sanatlar Matbaası.
Koçu, R. E. (1961). “Beşiktaş Bostan Vakası” İstanbul Ansiklopedisi, (V, 2575-2576). İstanbul, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
Koçu, R. E. (1961). “Boğaziçi Konuşuyor Ve Kanlıca Tarihçesi”. İstanbul Ansiklopedisi, (V, 2874-2875). İstanbul, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
Koçu, R. E. (1961), “Beşiktaş”, İstanbul Ansiklopedisi, (V, 2562-2571). İstanbul, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
Kodal, T. (2009). “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Genel Nüfus Sayımında Çorum Vilâyeti’nin Nüfus Özellikleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (1), 233-258.
Koloğlu, O. (1996). “Hafiye Teşkilatı”. Osmanlı Ansiklopedisi (VII, 124-127). İstanbul. Koloğlu, O. (2013). Curnalcilikten Teşkilatı Mahsusa’ya. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
Mahmut Celâleddin Paşa, (1983). Mir’ât-ı Hakîkat Tarihi Hakikatların Aynası, Miroğlu, İ. (Haz.). I-II-III, İstanbul: Berekât Yayınevi.
Mehmet Ârif Bey, (2006). Başımıza Gelenler 93 Harbi’nde Anadolu Cephesi Ruslarla Savaşın Hatıraları, Düzdağ, E. (Haz).İstanbul, İz Yayıncılık.
Mehmet Reşid, (1950), “İstanbul’un Eski Zabıta Âmirleri” İstanbul Şehir Üniversitesi, Taha Toros Arşivi, Dosya No: İstanbul’un Genel Dokümanları, 001583185010.
Namık Kemal’den Mektupvar (2008). Akyıldız, A., Özcan, A. (Haz.). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları.
Oğuz, A. (2006), “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara Vilâyeti (Çorum Kazası) Ve İlk Osmanlı Mecliside Ankara Mebusları”. Osmanlı Döneminde Çorum Sempozyumu (Tebliğler-Müzakereler) Bildiri Kitabında (ss. 492-500) içinde. Çorum.
Sabuncuoğlu, M. İ. (2008). Çorum Tarihine Ait Derlemelerim I-II ve Maarif Hayatımız, Yiğit, İ. (Haz.). Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
Sadri Sema, (2002). Eski İstanbul Hatıraları, Çoruk A. Ş. (Haz.). İstanbul: Kitapevi Yayınları.
Sedes, H. (1946). 1875-1876 Bosna-Hersek ve Bulgaristan İhtilalleri ve Siyasî Olaylar, Başlangıç II. Kısım. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
Sedes, H. (1952). “Çırağan Sarayı Vakasının İçyüzü”. Tarih Dünyası, 3, (28-29), 1143- 1146.
Sezikli, U. (2010). “Çorum’da Bir Mûsikînas: Hâfız Recep Camcı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (22), 367-384.
Somalı, V. (1996). Türk Sporu’nda Bir Asır Beşiktaş Spor Kulübü 1903-1996. Flash Yayıncılık Ltd.
Şimşek, M. S. (2011). İstanbul’un 100 Yalısı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları.
Solak, B. İ. (2020). 7 Düvel 8 Sonsuzluk Çorumlu Mareşal Hasanpaşa. İstanbul: Alioğlu Matbaacılık.
Süleyman Kani İrtem, “Saray ve Babıâli’nin İç Yüzü: Sultan Murad’ın Baş Kadını Mevhibe Hanım’ın Anlattıkları”, İstanbul Şehir Üniversitesi, Taha Toros Arşivi, Dosya No: V. Murad, 001517214006.
Süleyman Kani İrtem, (1999). Abdülhamid Devrinde Hafiyelik Ve Sansür: Abdülhamid’e verilen Jurnaller, Kocaoğlu, O. S. (Haz.). İstanbul: Temel Yayınları.
Süleyman Tevfik (2011), II. Meşhuriyet’ten Cumhuriyet’e Elli Yıllık Hatıralarım, Özdemir, Ş., Yıldırım, T. (Haz.), İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
Şapolyo, E. B. (1961). Osmanlı Sultanları Tarihi. İstanbul: Rafet Zaimler Yayınevi.
Sadi Yaver Ataman Türk İstanbul, (1997). Şenel, S. (Haz.). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı yayınları.
Talu, R. H. (2015), “Üsküdarlı Bir Beyefendi: Lem’î Atlı”. U. Demir, C. Tomar, C.
Yılmaz (Ed.), Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VIII 21-23 Kasım 2014 Bildiriler Kitabı (ss. 185-191) içinde. (II). İstanbul.
Tombuş, İ. (2005). Çırağan Baskını Yedi Sekiz Hasan Paşa (Tarih Roman). Ankara: Piramit Yayıncılık.
Tuğlacı, P. (1981). Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi Ve Balyan Ailesi. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitapevleri.
Tombuş, N. (1945). “Beşiktaş Muhafızı Müşir Hacı Hasan Paşa” Çorumlu Dergisi, Çorum, (52), 1539-1547.
Uğur, N. (1942). “Çorumlu Hacı Hasan Paşa”. Çorumlu Dergisi, (36-37), 1096-1099.
Uzunçarşılı, İ. H. (1944). “Ali Suâvi ve Çırağan Sarayı Vak’ası”. Belleten, 8 (29), 71- 118.
Vak’a-nüvis Ahmet Lûtfî Efendi Tarihi, (1991). Aktepe, M. (Haz.). XIV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Yavuz Argıt Armağanı, (2012). Ülker, M. B. (Haz.). Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Yurt Ansiklopedisi (1982). (II, 1126). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
Yücebaş, H. (1978). Şair Eşref Bütün Şiirleri Ve 80 Yıllık Hatıraları. İstanbul: Gül Matbaası.
Ziya Şakir (1943). İkinci Sultan Hamid Şahsiyeti ve Hususiyetleri. İstanbul: Anadolu Türk Kitap Deposu.
Arşiv Kaynakları
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul.
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), nr: 1217/91240 (14.06.1316 / 30.10.1898).
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), nr: 3537/265222 (29.03.1327 / 20.03.1909).
Dâhiliye Defterler (DH. SAİD.d.), nr: 22/181 (29.12.1248 / 19.05.1833).
İrade Evkaf (İ. EV.) nr: 60/4 (25.05.1333 / 10.04.1915).
Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti (ML EEM.), nr: 425/77 (28.09.1318 / 19.01.1901).
Yıldız Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK.), nr: 61/23 (05.10.1307 / 25.05.1890).
Yıldız Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ.), nr: 21/77 (22.09.1309 / 20.04.1892).
Yıldız Adliye ve Mezahip Nezareti Maruzatı (Y. PRK. AZN.), nr: 23/88 (06.12.1321 / 23.04.1904).
Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK.), nr: 3/50 (14.08.1297 / 22.08.1880).
Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.), nr: 16/38 (30.07.1298 / 28.06.1881).
Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.), nr: 23/26 (21.05.1295 / 23.05.1878).
Yıldız Maliye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. ML.), nr: 17/49 (24.07.1315 / 19.12.1897).
Yıldız Mabeyn Erkânı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y. PRK. SGE.), nr: 2/83 (30.12.1303 / 29.09.1886).
Yıldız Zabtiye Nezareti Evrakı (Y.PRK. ZB.), 3/50 (26.09.1303 /28.06.1886).
Yıldız Zabtiye Nezareti Evrakı (Y.PRK. ZB.), 32/28 (27.12.1319 / 06.04.1902). Gazeteler Akşam, 21 Mart 1935.
Ceride-i Bahriye Mecmuası, 28 Teşrinievvel 1326, sy: 495: 884-885.
Donanma Mecmuası Haziran 1326, sy: 4: 289-295.
İkdam, 12 Şubat Efrenci 1904, sy: 3467.
İkdam, 24 Teşrinievvel Efrenci 1904, sy: 3722.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Koleksiyonu, Envanter no: 12518.
Milliyet, 25 Ocak 1992.
Hürriyet, 5 Ağustos 2009. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/afif-pasa-icin-yaristiyedi- sekiz-hasan-pasa-yi-satin-aldi-12214263 (13.10.2020).
Takvim, 14 Nisan 2018. https://www.takvim.com.tr/guncel/2018/04/14/dunyalik (13.10.2020).
Tercüman-ı Hakikat, 12 Şubat Efrenci 1904, sy: 8193-2993.
578 Salim AYDIN
A T A S O B E D 2021 25(2): 547-578
Tercüman-ı Hakikat, 23 Teşrinievvel Efrenci 1904, sy: 8447.
Elektronik Kaynaklar Mahmil-i Şerifin (Surre Alayı) Yıldız Sarayı’ndan hareketi esnasında yapılan merasim.
İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri, Yer numarası: NEKYA77923/18.
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/779-23---0018.jpg
Beşiktaş Muhafızı Müşir Yedi Sekiz Hasan Paşa (1824-1904), İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (ircica), Ircica Kütüphanesi Yer Nr: FEÖ.00.03.54, Demirbaş Nr: F119539. https://library.ircica.org/Biblio/Detail/147985
Kanlıca: 7-8 Hasan Paşa Yalısı, Ircica Kütüphanesi Yer Nr: FNA.00.67.10, Demirbaş Nr: F100355. https://library.ircica.org/Biblio/Detail/138386 Beşiktaş Hasan Paşa Köşkü (Cihannüma Mahallesi Doğan Sokakta,
Yayıncı:16/04/1972), (Kaynak: Ircica Kütüphanesi Yer Nr: FNA.00.98,39, Demirbaş Nr: F102773. https://library.ircica.org/Biblio/Detail/139595 Beşiktaş Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi Yakınında Karakol Binası http://www.eskiistanbul.net/5819/besiktasta-bulunan-barbaros-hayrettin-pasa-turbesiyani- yedisekiz-hasan-pasa-karakolu-ve-mihrisah-valide-sultan-cesmesi-1935