Bayburt Kaymakamı Nusret Bey ve Faaliyetleri (1914-1915)

Öz Birinci Dünya Savaşı, zaman bakımından çok uzun bir süreyi ve mekân bakımından da oldukça geniş bir coğrafyayı etkisi altına aldı. Yıpratıcı muharebeler neticesinde milyonlarca asker ve sivilin kaybına sebebiyet vermesi gibi sonuçları da dikkate alındığında, dünya tarihinde derin izler bıraktı. Osmanlı Devleti, Türk donanmasının 29 Ekim 1914’te Karadeniz kıyısında bulunan Rus mevziilerini bombalaması ve 1 Kasım 1914’te Rus ordusunun Türk-Rus sınırını geçip saldırmasıyla savaşa fiilen dâhil oldu. Rusya’nın ileri harekâtı, Köprüköy-Azap Muharebeleri ve Sarıkamış Harekâtı sonrası Doğu Anadolu’nun işgali ile sonuçlandı. Savaşın başlamasından kısa bir süre önce Bayburt Kaymakamlığına tayin edilen Nusret Bey, merkezi Erzurum’da bulunan 3. Ordunun erzak ve mühimmat ihtiyacının karşılanması noktasında önemli katkılarda bulundu. Nitekim bölgenin en önemli ulaşım ağını oluşturan Trabzon-Erzurum yolunun geçiş güzergâhında bulunan Bayburt, ordunun lojistik desteğinin sağlanmasında kilit yerlerden biriydi. Nusret Bey ayrıca bölgede asayişin temini hususunda önemli çalışmalar yürüttü. Rusların ilerleyişinden güç alarak harekete geçen Ermeni çetelerinin saldırı ve katliamları bu dönemde Nusret Bey’i en fazla meşgul eden konular arasında oldu. Osmanlı Devleti’nin cephe güvenliğini sağlamak adına çıkardığı Sevk ve İskân Kanunu sonrasında, Bayburt da harp sahası içinde olduğu için bölgedeki Ermeniler, Nusret Bey’in idaresi altında ve jandarma güçleri vasıtasıyla Erzincan yönünde sevk edildiler. Çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı’nın doğu illeri adına en kritik geçtiği esnada Bayburt kaymakamı olarak görev yapan Nusret Bey’in, bu görevi sırasındaki faaliyetleri ve dönemin gelişmeleri hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler:

Bayburt, Birinci Dünya Savaşı, Kaymakam Nusret Bey, 3. Ordu, ermeniler

PDF

___

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı 85, Belge No: 2009.
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı 83, Belge No: 1918.
TBMM. Zabıt Ceridesi. XXV, 29 Mayıs 1926.
İrade Dâhiliye BOA. İ. DH. 1507/2 BOA. İ. DH. 1516/77 BOA. İ. DH. 1501/35 BOA. İ. DH. 1516/77.
Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı BOA. HR. SYS. 2980/84 BOA. HR. SYS. 2296/4.
Dosya Usul-i İradeler Tasnifi BOA. İ. DUİT. 66/9 BOA. İ. DUİT. 114/109 BOA. İ. DUİT. 42/62 BOA. İ. DUİT. 47/39.
Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Evrakı BOA. DH. KMS. 33/6 BOA. DH. KMS. 37/43.
Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı BOA. DH. İD. 221/13 Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Belgeleri 2. Şube BOA. DH. EUM. 2. Şb. 48/27 BOA. DH. EUM. 2. Şb. 11/13 Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti BOA. DH. EUM. MTK. 42/16.
Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi BOA. DH. ŞFR. 421/112 BOA. DH. ŞFR. 479/107 BOA. DH. ŞFR. 53/33 BOA. DH. ŞFR. 530/100 BOA. DH. ŞFR.477/58 BOA. DH. ŞFR. 444/51 BOA. DH. ŞFR. 473/75 BOA. DH. ŞFR. 480/45 BOA. DH. ŞFR. 475/29 BOA. DH. ŞFR. 520/18 BOA. DH. ŞFR. 475/61 BOA. DH. ŞFR. 667/81 BOA. DH. ŞFR. 475/29 BOA. DH. ŞFR. 98/369 BOA. DH. ŞFR. 666/26 BOA. DH. ŞFR. 576/99 BOA. DH. ŞFR. 469/132 BOA. DH. ŞFR. 85/84 BOA. DH. ŞFR. 479/82 BOA. DH. ŞFR. 525/50 BOA. DH. ŞFR. 53/93 BOA. DH. ŞFR. 511/126 BOA. DH. ŞFR. 479/107 BOA. DH. ŞFR. 93/240 BOA. DH. ŞFR. 53/103 BOA. DH. ŞFR. 603/81.
Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Belgeleri BOA. DH. İ. UM. 89-1/1-22 BOA. DH. İ. UM. EK. 9/5 BOA. DH. İ. UM. 89-1/1-22 BOA. DH. İ. UM. EK. 11/62 BOA. DH. İ. UM. EK. 69/14 BOA. DH. İ. UM. EK. 37/92 BOA. DH. İ. UM. EK. 10/151 BOA. DH. İ. UM. EK. 37/37 BOA. DH. İ. UM. EK. 9/8 BOA. DH. İ. UM. EK. 12/34 BOA. DH. İ. UM. EK. 6/29 BOA. DH. İ. UM. EK. 15/23
Babıali Evrak Odası Belgeleri BOA. BEO. 4272/320361 BOA. BEO. 4379/328414 BOA. BEO. 4221/316568 BOA. BEO. 4564/342279 BOA. BEO. 4384/328791 BOA. BEO. 4547/340981
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Temizgüney, F. (2017). Emval-i Metruke Meselesi Ermenilerden Kalan Mallar 1915-1923. Ankara: TTK.
Temizgüney, F. (2014). “Taşnak Komitacılardan Karakin Pastırmacıyan (Armen Garo)”, I. Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu, Tolga Başak-Mevlüt Yüksel (Ed.). 2-4 Mayıs 2012, (ss. 195-212), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Tekir, S. (2016b). “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16 (32), 43-65.
Tekir, S. (2016a). “Sarıkamış Harekâtı Sonrası Türk Ordusunda Görülen Salgın Hastalıklar ve Yaşanan Kayıplar”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (Ek Sayı), 267-287.
Sonyel, S. R. (2001). The Great War and the Tragedy of Anatolia (Turks And Armenians in the Maelstrom of Major Powers), Ankara: TTK.
Sağlam, T. (1941). Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet, İstanbul: Askeri Matbaa.
Özger, Y. (2007). XIX. Yüzyıl Bayburt (Sosyo-Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Özger, Y. (2007). 1895 Bayburt Ermeni Ayaklanmaları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Özdemir, H. (2007). “Çatışmalar”. Hikmet Özdemir (Ed.), Türk-Ermeni İhtilâfı Makaleler (ss. 155-209). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
Öğün, T. (2004). Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilayât-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923). Ankara: Babil Yayıncılık.
Öğün, T. (2015). Kafkas Cephesi’nin 1. Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Osmanlı Bankası Armen Garo’nun Anıları. (2009). (Çev.: Attila Tuygan), İstanbul: Belge Yayınları. (1990).
Nogales, R. (1926). Four Years Beneath The Crescent, London.
McMeekin, S. (2013). I. Dünya Savaşı’nda Rusya’nın Rolü. (Çev.: Nurettin Elhüseyni), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (1974).
McCarthy, J. Ölüm ve Sürgün “Death and Exile” Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülen Ulus Olarak Temizleme İşlemi 1821-1922. (Çev.: Bilge Umar), İstanbul 1998.
Kızılkaya, O. (2014). “I. Dünya Savaşı’nda Erzurum Vilayeti’nde Yaşanan Zorluklar (19141915)”. Turkish Studies, 9 (7), 445-462.
Kerimoğlu, H. T. (2007). “İkinci Meşrutiyetin İlk Yıllarında Sürgün ve Firariler Sorunu ve Fedakaran-ı Millet Cemiyeti”. Türk Dünyası İncelmeleri Dergisi, 7 (2), 133-149.
Kardeş, S. (2008). “Tehcir” ve Emval-i Metrûke Mevzuatı, Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı.
Karakoyunlu, S. (1990). Bayburt Tarihi. Ankara: Kültür Ofset.
Karabekir, K. (2000). 1917-20 Arasında Erzincan’dan Erivan’a Ermeni Mezalimi. (Haz.: Ömer Hakan Özalp), İstanbul: Emre Yayınları.
Kantarcı, Ş. (2007). “Van’da Ermeni İdaresi”. Hikmet Özdemir (Ed.), Türk-Ermeni İhtilâfı Makaleler (ss. 95-115). Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
İnbaşı, M. (2007). “Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avarız Defterine Göre)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 89-117.
Genelkurmay Başkanlığı. (1993). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3ncü Ordunun Harekâtı I. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Erickson, E. J. (2008). “The Armenians and Otoman Military Policy, 1915”, War in History, 15 (2), s. 141-167.
100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, Merve Uğur (Yay. Haz.), 25-27 Eylül 2014, (ss. 665-693), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Erdaş, S. “Hatıralar Işığında Kafkas Cephesi’nde Yaşanan Temel Sorunlar ve Gözlemler”.
Emiroğlu, K. (2008). “Kafkas İttihad ve Terakki Fırkası’ndan Türkistan İttihad ve Terakki Fırkası’na Bir Belge”, Kebikeç, (26), 265-268.
Demirel, M. “Doğu Anadolu’da İdari Yapılanma (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (37), 247-258.
Demirel, M. (1996). Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri (1914-1918). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Çiçek, K. (2005). Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Ankara: TTK.
Çankaya, M. A. (1968-1969). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, III, Ankara: SBF Yayınları.
Bryce, J., Toynbee, A. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilere Yapılan Muamele, 1915-1916. Ara Sarafian (Yay. Haz), London: Gomidas İnstitute.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi I. İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
Atnur, İ. E. (2005). Türkiye’de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi (1915-1923), Ankara: Babil Yayıncılık.
Atnur, İ. E. (2001). “Tehcir Edilen Ermenilerin İskânı Mal ve Mülklerinin İadesi”, Yeni Türkiye Dergisi (Ermeni Sorunu Özel Sayısı I), 37, 420-434.
Atnur, İ. E. (1994). “Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin Emvalinin İadesine Bir Bakış”, Toplumsal Tarih, 9 (2), 45-48.
Atnur, İ. E. (1991). Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin İskânı Meselesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Ata. F. (2005b). Divân-ı Harb-i Örfî Mahkemelerinde Ermeni Tehciri Yargılamalarına İstatistiksel Bir Bakış (1919-1921). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21 (62), www.atam.gov.tr erişim:04.02.2018.
Ata. F. (2005a). İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları. Ankara: TTK.
Arslan, O. (2014). “The ‘Bon Pour L'Orient’ Front: Analysis of Russia's Anticipated Victory over the Ottoman Empire in World War I”. Middle East Critique, 23 (2), 175-188.
Andican, A. (2017). “İttihat ve Terakki’nin Birinci Dünya Savaşı Öncesi Faaliyetleri”, Ekim 1917 Sovyet İhtilali’nin Yüzüncü Yılında Türk Dünyası’ndaki Bağımsızlık Fikri ve Siyasi Hareketler Uluslararası Sempozyumu, Fatih M. Sancaktar (Ed. ve diğerleri), 16-17 Ekim 2017 (33-65), İstanbul: Türk Ocakları İstanbul Şubesi.
Akşin, S. (1974). “Fedakâran-ı Millet Cemiyeti”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 29 (1), 125-136.
Akça, B. (2007). 1915 Ermeni Tehciri ve Urfa Mutasarrıfı Şehit Nusret Bey, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Akalın, M. (1992). Urfa Mutasarrıfı Şehit Nusret Bey’in Nemrut Mustafa Paşa Divan-ı Harbindeki Savunması. Ankara: Şurkav.